Zomergesprek met Jelmer Mommers: zo komen we van die klimaatdepressie af

In onze reeks Zomergesprekken interviewen we mensen die iets bijzonders doen op weg naar een duurzame en sociale samenleving. We spreken journalist en schrijver Jelmer Mommers over zijn boek ‘Hoe gaan we dit uitleggen – Onze toekomst op een steeds warmere aarde.’ Want: “we bepalen zelf hoe erg de klimaatverandering wordt. Er is nog hoop.”

Jelmer Mommers’ missie is ‘onderzoeken hoe we de Aarde leefbaar kunnen houden én de democratie in stand’. Dat doet hij bij De Correspondent. In 2017 dook hij een oude klimaatfilm van Shell op – waarin duidelijk werd dat Shell allang wist waar het klimaat heen zou gaan – en toonde het aan de wereld. Sindsdien rust Jelmer niet voordat miljardenbedrijven (zoals Shell) stoppen met vervuilen. Zodat we de opwarming van de Aarde tijdig een halt toe kunnen roepen.

Dat doet hij door mensen bewust te maken van de huidige stand van zaken en op het hart te drukken dat een nieuw verhaal mogelijk en noodzakelijk is. Met zijn boek ‘Hoe gaan we dit uitleggen – Onze toekomst op een steeds warmere aarde’ wil hij mensen uit de wanhoop trekken:  “Het is allemaal heel beangstigend wat ons te wachten staat als klimaatverandering zijn gang gaat. Maar het is nog geen verloren zaak. We kunnen namelijk nog van alles doen om de gevolgen van klimaatverandering te beperken.”

‘Ik ging op zoek naar manieren om wel te blijven kijken, maar niet wanhopig te worden,’ schreef je. Is dat gelukt?

“Het eerste deel van het boek is heel pittig. We leven nu echt in een ander klimaat, kijk maar naar het nieuws over wereldwijde hittegolven, bosbranden in Alaska en Siberië. Dat zijn allemaal symptomen van een blijvende verandering in ons klimaat. Helaas kunnen we geen paracetamol nemen die deze koorts oplost. Maar ik probeer de moed erin te houden. We zijn er nog lang niet, maar ik weet dat we een duurzame economie kunnen krijgen. We hebben de kansen om het samen veel beter te krijgen.”

Wat is het grootste obstakel op weg naar die toekomst?

“De grootste obstakels zijn de verhalen die we onszelf vertellen. Een van die verhalen is: ‘uiteindelijk komt het allemaal wel goed’. Mensen denken dat er op een gegeven moment een uitvinding komt – omdat wij zo’n ingenieuze diersoort zijn – die ervoor gaat zorgen dat alles weer goed komt. Maar dat is natuurlijk niet zo.”

“Een ander verhaal dat we onszelf vertellen: ‘als het zo erg is, dan zal de overheid er wel iets aan doen’. Maar ook die vlieger gaat niet op: er gaapt een gigantisch gat tussen de ernst van het probleem en de voorzichtige inzet van de politiek.”

“Ten derde zeggen mensen: ‘ik heb niet zoveel last van een paar dagen 40 graden, ik zie het probleem niet zo’. Dat is onwetendheid, want de gevolgen van de opwarming zijn in grote delen van de wereld nu al ontwrichtend. Sommige mensen willen ook gewoon niet weten wat er aan de hand is.”

Wat hebben we nodig om wel in actie te komen?

“Het belangrijkste is dat mensen gaan inzien dat een duurzame economie veel prettiger en leefbaarder is dan een niet-duurzame economie. Dan is duurzaamheid iets aantrekkelijks – in plaats van een hele opgave – en krijgen mensen zin om iets te veranderen.”

“Voor een deel gebeurt dat al: FEBO heeft een vegakroket, bedrijven verduurzamen en in de stad duiken steeds meer laadpalen voor elektrische auto’s op. De vraag is alleen: hoe zorgen we ervoor dat de duurzame beweging groter wordt? Een noodzakelijke stap is dat we de opwarming gaan zien als een kans om een betere samenleving te maken. We zouden ons niet moeten blindstaren op de kosten die we moeten maken. Dat zijn juist investeringen in onze toekomst.”

“Het systeem waar we nu inzitten is niet het beste wat ons ooit is overkomen. Een duurzamere wereld zou een enorme vooruitgang zijn.”

Volgens jou moet er een nieuw verhaal komen. Wat is dit nieuwe verhaal?

“Het nieuwe verhaal is ‘onze toekomst op Aarde schrijven we zelf’. We hebben de mogelijkheid om een samenleving te creëren die niet alleen beter is voor onszelf, maar ook voor de natuur en het klimaat. Dat verhaal kan je op verschillende manieren verpakken.”

“Je zou bijvoorbeeld kunnen zeggen: globalisering viert hoogtij, waardoor de menselijke maat naar de achtergrond is verdwenen. Duurzaamheid gaat over zorg dragen voor elkaar en de plek waar je leeft. Maar je kunt bijvoorbeeld ook zeggen: door duurzaam handelen worden onze huizen beter. Een op de vijf Nederlanders woont in een huis met vocht- en schimmelplekken, wat allerlei gezondheidsrisico’s met zich mee brengt. Verduurzaming van woningen kan dit probleem tegengaan.”

“Duurzaamheid wordt dan iets wat je wíl. Een gebrek aan duurzaamheid is ook helemaal niet prettig. Kijk naar de uitstoot van fijnstof in het verkeer, dat is super ongezond. Iedereen heeft baat bij schonere lucht. Ook de manier waarop we nu dieren houden is verschrikkelijk. We houden intelligente en gevoelige dieren in wrede omstandigheden. Kortom: het systeem waar we nu in zitten is niet het beste wat ons ooit is overkomen. Een duurzamere wereld zou een enorme vooruitgang zijn.”

Je schrijft dat de mensheid zichzelf op een gegeven moment in de geschiedenis boven de natuur heeft geplaatst. Wat moet er veranderen?

“We moeten gaan beseffen dat we onderdeel zijn van een groter geheel, van het ecosysteem. Wanneer je bijvoorbeeld ziet dat de bomen die voor je huis staan geen decor vormen, maar mogelijk maken dat jij zuurstof inademt en dus kan leven. Tussen de Aarde en de ruimte zit 100 kilometer lucht. Daarbinnen leeft niets op zichzelf, maar is alles met elkaar verbonden. En die verbondenheid is echt overal. Kijk naar ons lichaam: van onze darmen tot aan onze wenkbrauwen zitten vol met schimmels en bacteriën. Die hebben we allemaal nodig om te kunnen functioneren. Niets staat op zichzelf, niets leeft alleen voor zichzelf, en we maken een enorme vergissing als we dat vergeten.”

“In plaats van overheersing en controle is het van belang samen te werken met de natuur. Als we dat gaan doen kunnen we het redden. Wanneer we bestaande natuurgebieden en de bodem herstellen zorgen we ervoor dat de koolstof veilig uit de lucht blijft. Een derde (!) van de CO2  – die in de eenentwintigste eeuw uit de dampkring moet verdwijnen om de opwarming onder de 1,5 graad te houden – kan door massale herbebossingsprojecten worden vastgelegd.”

Onderdeel zijn van de natuur is niet links of rechts. Waarom wordt klimaat dan wel gezien als een linkse politieke bezigheid?

“‘Het klimaat’ is natuurlijk helemaal niet geïnteresseerd in rechts of links. Het is een links thema geworden, omdat overheidsingrijpen en bijvoorbeeld een CO2-belasting nodig is om de opwarming tegen te gaan. Rechts wil dat natuurlijk niet, want inmenging van de overheid zou de marktwerking in de weg zitten. Maar zelfs als je klimaatverandering vanuit een rechtse hoek zou bekijken, is het nog steeds beter om wel in actie te komen. Want economisch gezien gaat de opwarming van de Aarde heel veel kosten. Een duurzame economie kan geld opleveren. Uiteindelijk zijn zelfs klimaatactivisten conservatief, geloof ik. Ze zetten zich in voor behoud van wat we nu hebben: een leefbaar klimaat.”

“Wij kunnen reflecteren op de weg die we zijn ingeslagen, en we kunnen ervoor kiezen een ander pad te bewandelen. Ik zou het extreem jammer vinden als we dat vermogen niet gebruiken.”

Hoe sta je na het schrijven van je boek tegenover de klimaatkwestie? Welk scenario vind je waarschijnlijker? Een doemscenario of een happy end?

“Er bestaat geen soepele overgang naar een duurzame economie. Die gaat sowieso gepaard met onzekerheid en crises. Niemand weet waar we uit gaan komen. We hebben vrij nauwkeurige inschattingen van de opwarming die we veroorzaken, we weten alleen niet hoe wij erop gaan reageren.”

“Maar het feit dat we het niet weten geeft ook hoop. Dan kunnen we namelijk nog invloed uitoefenen op hoe de toekomst eruit gaat zien. We kunnen nog kiezen welk scenario werkelijkheid wordt. Ik zou het extreem jammer vinden als we dat vermogen niet gebruiken.”

“We moeten onszelf eigenlijk de vraag stellen: wat is een goede manier van mens-zijn? Wegkijken? Of iets doen om het te veranderen? En die vraag zal ik nooit stellen aan mijn buurman die nachtdiensten draait om rond te komen. Mensen die tijd en geld genoeg hebben om zich hiermee bezig te houden, zijn aan de beurt. En de politiek moet ervoor zorgen dat duurzaam leven voor iedereen betaalbaar wordt.”

Wat adviseer je onze lezers?

“Doe in elk geval het absolute minimum: breng je consumptiegedrag in lijn met klimaatbehoud. Neem de trein, eet planten en gebruik groene energie. Gedraag je niet langer alsof er niets aan de hand is. Dat is een eerste stap.”

“Iedereen op zijn eigen manier bijdragen. Misschien werk je in het onderwijs en kan je leerlingen bewust maken. Mijn advies is: zoek anderen op. Overal zijn clubjes en initiatieven. Sluit je aan. Zo word je onderdeel van een verandering waar miljoenen anderen zich samen voor inzetten. En wie weet, straks wel miljarden.”

Meer van deze serie:

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.

Oorspronkelijk gepubliceerd op 22 augustus 2019. Laatste update: 18 juni 2021