Iedereen in de kou, behalve aandeelhouders? Het moet (en kan) anders
Onze basisbehoeften staan onder druk. Wonen, voedsel en nu ook energie: het leven wordt langzaam onbetaalbaar, voor vrijwel iedereen. Ondertussen doen bedrijven alsof ze geen andere keuze hebben dan de hoofdprijs vragen. Alsof het een natuurwet is. Maar is dat wel zo? En kunnen we aan de markt ontsnappen door te investeren in de gemeenschap?
Een energierekening van vier-, vijf-, of zelfs zeshonderd euro per maand: we dachten dat het nooit zou gebeuren, en toch was het ineens zo. Vanwege de oorlog in Oekraïne komt er minder Russisch gas naar Europa, waardoor de energieprijzen snel zijn gestegen. Grote energiebedrijven zeggen daarom dat ze simpelweg niet anders kunnen dan de hoge kosten aan ons doorberekenen. Dit voelt misschien logisch, maar als je in de winstcijfers van de Vattenfall, Eneco en Essent zijn de drie grootste energieleveranciers van Nederland. Bron: https://www.unitedconsumers.com/blog/energie/energiebedrijven.jsp van Nederland duikt, lijkt het toch anders te liggen…
Torenhoge energiewinsten
In 2021 sloot energiegigant Vattenfall het jaar af met een winst van 4,4 miljard euro. Dit komt deels doordat het bedrijf eenmalig een flink bedrag kreeg van de Duitse overheid. Maar zelfs als je dat niet meerekent, kom je uit op een winst van zo’n 2,5 miljard euro. Dat schrijf je zo: 2.500.000.000…
Eneco en Essent hebben tevens financiële overvloed. Zo maakte Eneco vorig jaar 209 miljoen euro winst, een stijging van 77 procent ten opzichte van 2020. En bij E.ON, het moederbedrijf van Essent, spreken ze in 2021 in dit artikel zelfs van ‘een winstexplosie’: het nettoresultaat steeg met 360 procent naar 5,3 miljard euro.
Ook dit jaar lijden bovenstaande energiebedrijven zeker geen verlies. De nettowinst van Vattenfall kwam het eerste half jaar van 2022 bijvoorbeeld uit op 990 miljoen euro. Lager dan vorig jaar. Maar toch genoeg om de energieprijzen niet om de haverklap te hoeven verhogen? Of om gezinnen die moeten rondkomen van een minimuminkomen een break te geven…?
Verdienen in tijden van inflatie
Energieleveranciers zijn niet de enigen die ondanks alles gaan voor zoveel mogelijk geld verdienen. Supermarktketen Ahold Delhaize, het moederbedrijf van Albert Heijn, boekt al jaren torenhoge winsten en 2022 is daarop geen uitzondering. In het eerste half jaar maakte het bedrijf ruim 1,6 miljard winst. Terwijl veel mensen moeten kiezen tussen een warm huis of een warme maaltijd, mikt het bedrijf voor heel 2022 op een nettowinst van 2,2 miljard euro.
Eén ding is zeker: in de boardrooms hoeft de verwarming deze winter niet uit…
Van consument naar mens
In plaats van te focussen op megawinsten zouden deze bedrijven de huidige situatie aan kunnen grijpen om het anders te doen. Albert Heijn zou bijvoorbeeld de btw op groente en fruit naar nul procent kunnen verlagen, net zoals deze supermarkteigenaar op eigen initiatief heeft gedaan. En Vattenfall, Essent en Eneco zouden in de voetsporen kunnen treden van kledingmerk Patagonia. Dan komt het eigenaarschap van deze bedrijven bij de Aarde te liggen en gaat alle toekomstige winst naar het oplossen van het klimaatprobleem.
“Door marktwerking uit de meest essentiële delen van ons leven te halen worden we weer mens, in plaats van klant of consument”
Toch hoeven we hier niet op te wachten. Nu de ene crisis bovenop de andere valt, is dit hét moment om te investeren in de gemeenschap. In lokale economieën, gemeenschapsboerderijen, ecodorpen en energiecoöperaties. Zo halen we marktwerking uit de meest essentiële onderdelen van ons leven en worden we weer mens, in plaats van klant of consument.
Betaalbaar wonen voor iedereen
Dat je op deze manier automatisch beter voor elkaar en de Aarde zorgt, weet Ad Vlems als geen ander. Want: “Als je wegblijft bij de markt en samen als burgers aan de slag gaat, kan zoveel meer dan je denkt”, zegt hij over ‘zijn’ Ecodorp Boekel. Inmiddels bestaat de gemeenschap uit 47 volwassenen en 15 kinderen, die allemaal in klimaatpositieve sociale huurwoningen wonen. Ook is er een voedselbos waar zestig procent van het voedsel vandaan komt. “Dat eten is gratis: elke vrijdag komt er iemand met een kruiwagen langs die groente en fruit uitdeelt”, vertelt Ad. “En dankzij ons duurzame energiesysteem hebben we geen verwarmingskosten.”
Het gratis voedselbos van Ecodorp Boekel. Foto door: Ecodorp Boekel
Door ‘markt’ uit ‘woningmarkt’ te halen, lukte het Ad en zijn vrouw Monique om de woningen voor 128.000 euro per stuk te realiseren, en ze vervolgens als sociale huurwoningen te verhuren. Ad: “We zijn onze eigen projectontwikkelaar en huisbaas, dus we hoeven geen winst te maken. De sociale huurinkomsten zijn precies genoeg om onze lening in dertig jaar af te betalen. Zo blijven huizen plekken om in te wonen, in plaats van investeringsobjecten om geld mee te verdienen.”
Naast Ecodorp Boekel zijn er in Nederland inmiddels tientallen ecodorpen, tiny house gemeenschappen en andere ‘alternatieve’ woonprojecten waar je duurzaam en betaalbaar kunt wonen. Een belangrijke ontwikkeling, ziet tiny house pionier Marjolein Jonker, omdat het laat zien dat we los kunnen komen van het op winst beluste kapitalistische systeem en samen een alternatief kunnen creëren. Marjolein: “Ik heb er alle vertrouwen in: klein, duurzaam en betaalbaar wonen is here to stay.”
Eerlijk voedsel voor burger, boer en bodem
Ook in voedselland wint de coöperatieve beweging aan terrein. In Den Haag vind je bijvoorbeeld Lekkernassûh betekent ‘lekker eten’ in het Haags. : een voedselgemeenschap waarin burgers en boeren samenwerken. Iedere week haalt het initiatief bij een tiental lokale boeren onbespoten groenten en kruiden op, waarmee het voor zo’n vijfhonderd mensen in Den Haag groentepakketten maakt. “Door alle schakels uit de keten te halen en alles lokaal te organiseren, kunnen we die voor € 12,50 verkopen, ongeveer de helft van de supermarktprijs”, legt oprichter Liselotte Bredius uit. “Mensen kunnen ook met hun tijd betalen, door als vrijwilliger mee te helpen, bijvoorbeeld op één van de ophaalpunten in de stad. Zo blijven onze kosten laag en houden we het toegankelijk voor iedereen.”
En ken je de Community Supported Agriculture boerderijen al? Daar kun je als burger lid worden voor een oogstseizoen. Vervolgens ga je samen met de boer(en), je buren én de natuur aan de slag met voedselproductie. Steeds meer CSA-boerderijen werken met een solidair betaalsysteem: mensen met minder budget kiezen voor een goedkopere optie en leden met een hoger inkomen compenseren dat weer. Zo zorgt de gemeenschap voor evenwicht: iedereen heeft toegang tot gezond en lokaal voedsel én ook de boer verdient een eerlijk loon.
Eerder vertelden we op MaatschapWij het verhaal van CSA-boerderijen De Stadsgroenteboer in Amsterdam en boerderij Bodemzicht in Nijmegen. Op deze kaart vind je er nog een heleboel meer!
Gemeenschapsboer Andres Jara geeft zijn leden een rondleiding over de boerderij. Foto door: De Stadsgroenteboer
Aan de slag
Bovengenoemde initiatieven laten zien dat het anders kan, dat we stap voor stap los kunnen komen van bedrijven waarmee we ons niet langer willen verbinden. Maar er zijn nog véél meer organisaties, projecten en gemeenschappen waarmee burgers bouwen aan alternatieven voor de markt én waar jij je bij aan kunt sluiten (of als je geld hebt in kunt investeren). Zoals:
- Lokale energiecoöperaties: Ze poppen overal in Nederland op en maken ons onafhankelijk van energiegiganten. Op de website van Samen Om vind je een hele lijst.
- Boerderijen waarvan je lid kunt worden: Check CSA netwerk en Herenboeren voor een ecologische boerderij op loop- of fietsafstand.
- Ook steeds meer supermarkten werken met een coöperatief ledenmodel: Zo bepalen de 14.000 leden van Odin al jaren wat er met de winst van het bedrijf gebeurt. Ook Gedeelde Weelde in Maastricht en De Nieuwe Graanschuur in Amersfoort zijn aanraders.
- Alternatieve scholen: Als burgers een school starten die het totaal anders aanpakt én toch gewoon subsidie krijgt (en dus betaalbaar is voor alle kinderen)? Met basisschool Buitenwijs laten Rianne Spin en Jolien Dirven zien dat het kan.
- Organisaties die grond teruggeven aan de gemeenschap: Stichting Lenteland creëert bijvoorbeeld letterlijk en figuurlijk ruimte voor jonge regeneratieve gemeenschapsboeren, die vanwege de hoge grondprijzen anders geen plek kunnen vinden. Aardpeer heeft een vergelijkbare missie. En ook Economy Transformers, Veerhuis en Grond van Bestaan halen grond uit de economie.
- Koop niks nieuws challenge: Last but not least kun je je natuurlijk aansluiten bij de ‘Koop niks nieuws challenge’, die we samen met Elisah Pals van Zero Waste Nederland zijn gestart. In deze groep helpen we elkaar om van consuminderen, repareren en zelf creëren de nieuwe norm te maken.
Om met de woorden van lector Betekeniseconomie en onze ambassadeur Kees Klomp te eindigen: “In het ecosysteem Aarde – waarin al het leven op ontelbaar veel manieren met elkaar verbonden is – kun je niet zonder betekenis zijn.” Dus ga aan de slag! Samen maken we van winst voor enkelen welzijn voor velen.
Meer lezen over hoe je in actie kunt komen voor een wereld vól welzijn voor iedereen? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Dan mis je niks en je krijgt ons laatste e-magazine cadeau.
