Geld is niet vies. Wat we ermee doen is dat wel

Hoe maken we van geld weer het ruilmiddel dat het in werkelijkheid is? Redacteur Roanne neemt haar eigen – en onze collectieve – relatie met geld onder de loep en ontdekt dat er iets fundamenteel scheef zit. “In plaats van praktijken die dieren mishandelen, natuurgebieden vervuilen en mensen uitbuiten te belonen, mogen we geld gebruiken als middel om het leven te bevorderen.”

“Kan je het met winst verkopen?”, vraagt iemand nadat ik vertel dat mijn vriend en ik ons tuinhuis te koop hebben gezet. Hij is niet de eerste, maar de zesde die dezelfde vraag stelt bij deze mededeling. “We willen geen winst maken, we willen vooral dat iemand plezier van deze plek heeft”, antwoord ik. Er volgt weer dezelfde ongemakkelijke ‘hmm’. Alsof ik hem op dat moment heb uitgemaakt voor ‘kapitalist’. En misschien heb ik dat ook wel gedaan. In mijn hoofd.

Antikapitalisme werd mij met de paplepel ingegoten. Ik leerde over de macht van ‘de rijken’ vanaf mijn tiende, rond mijn twaalfde over de onrechtvaardigheid van de afwezigheid van een gedegen vermogensbelasting en hoorde op mijn dertiende dat schulden ‘de gewone man’ knechten aan het grote kapitaal. In 2008 was ik veertien jaar en begreep dat de financiële crisis een teken was van het falen van het economische systeem. Op mijn vijftiende was Into The Wild mijn lievelingsfilm en stelde ik me een leven voor zonder geld, in de natuur. De afgelopen tien jaar regeerde de meest kapitalistische partij in Nederland en in die jaren zagen we met z’n allen hoe dit niet voordelig bleek te zijn voor het gros van de mensen. 

Eigenlijk is er – in mijn leven – alleen nog maar bewijs voor de overtuiging dat het kapitalisme niet nastrevenswaardig is. En aan de basis van kapitalisme staat geld, veel geld. Dus is geld inmiddels in mijn hoofd in het vakje ‘niet nastrevenswaardig’ beland. Maar misschien kan het ook anders. 

Leven met geld, zul je 

Want helaas is geld iets waaraan we niet zo makkelijk ontkomen in deze maatschappij – tenzij je eruit stapt zoals Alexander Supertramp deed in Into The Wild. Daar blijk ik zelf toch iets te schijterig voor te zijn. Daarom minimaliseer ik (in eerste instantie onbewust en inmiddels ben ik me ervan bewust dat ik dit doe) het element geld in mijn leven: ik verdien niet veel geld, krijg de kriebels als mijn maandlasten te hoog worden en er komt plaatsvervangende paniek omhoog wanneer vrienden een torenhoge hypotheek afsluiten om een huis te kopen (want ‘dan zit je wel vast aan die schuld hè?!’). Maar weinig geld staat ook gelijk aan geen normale woning kunnen vinden, een tuinhuis (waar we illegaal verbleven) moeten verkopen omdat de kosten van de jaarplaats te duur zijn geworden, onverwachte kosten van de dierenarts niet kunnen betalen en dromen niet kunnen verwezenlijken. 

Deze anti-geld-houding komt me dus niet altijd ten goede. En dat zien mensen, aardige mensen, in mijn omgeving die mij proberen te helpen door deze houding ter discussie te stellen. Zo is er het familielid dat mij pusht om meer geld te vragen voor het werk dat ik doe, zodat ik minder verlegen zit om geld. En nadat ik had verteld over de verkoop van ons tuinhuis in de redactievergadering appte een collega: “Ik dacht net: ik zou eens gek doen en nog 10.000 bovenop de vraagprijs gooien en ‘m dan op LinkedIn zetten. Genoeg mensen met poen, het is zo’n mooie plek en jullie kunnen het geld goed gebruiken. Oké, tot zover mijn bemoeienis!” 

Mijn vriend en ik hadden een berekening gemaakt: we hadden zelf 35.000 euro voor het tuinhuis betaald (van leningen bij familieleden) en hadden 4.000 in verbouwingen gestoken. Dus wilden we het hele geheel voor 39.000 euro verkopen. Geen verlies. Geen winst. 

Maar de suggestie van mijn collega zette me aan het denken: ‘We kunnen het geld inderdaad wel goed gebruiken’ schoot door mijn hoofd. Deze gedachte werd versterkt door een volgend appje van mijn collega: “Dat geld gaat naar jou en jij doet er wat moois mee. Geld is bij jou beter af.” 

Is geld bij mij beter af?

Ik heb inderdaad mooie dromen. Al zeg ik het zelf. Een woongemeenschap van kleihuizen opzetten staat op mijn lijstje, steden vergroenen (met buurtmoestuinen, groene daken, geveltuinen en onkruid-velden) en een verpakkingsvrije winkel beginnen midden in het centrum. En daar heb je moneys voor nodig.

Hoe ik aan die moneys kom, hebben spirituele influencers op Instagram ook een antwoord op: manifesting money. Vaak hebben we de overtuiging, zeggen deze influencers, dat we het niet waard zijn om geld te ontvangen. En het loslaten van die negatieve overtuiging zou ervoor zorgen dat geld jouw kant op kan stromen. Het intrigeert me en soms overweeg ik het advies op te volgen, maar net als bij het appje van mijn collega, weet mijn antikapitalisme me altijd weer wakker te schudden. Want: is het idee dat ‘geld beter af is bij mij’ en ‘dat ik het waard ben om geld te krijgen’ niet juist het probleem? En dé reden waarom sommige mensen zich entitled voelen om veel geld te hebben en uitbuiting inzetten om zichzelf dit geld toe te eigenen?

Net zo min als ik geloof dat anderen geld ‘verdienen’, ‘verdien’ ik geen geld omdat ik mooie ideeën heb. Niemand is ‘meer waard’ dan een ander en daarom entitled om geld in het laatje te krijgen. Want onze waarde heeft eigenlijk niks te maken met geld en geld niks met onze waarde. Maken we die link wél in onze hoofd, dan wordt geld een doel op zich: ‘hoe meer geld we hebben hoe meer we waard zijn’. En dat lijkt me niet helemaal de bedoeling. 

Waar geld naartoe gaat 

Toch geloof ik wel dat het gezond is om mijn – en onze collectieve – relatie met geld eens onder de loep te nemen. Want inmiddels is geld – in ieder geval in mijn ogen – iets duivels geworden, omdat het duivels is gebruikt: luchten en zeeën zijn vervuild, dieren uitgestorven, mensen uitgebuit en hele natuurgebieden verwoest. Met geld als heilige graal hebben we er een potje van gemaakt. En om niet medeplichtig te zijn, probeer ik me te onttrekken aan het hele geld-verhaal. 

Maar net zoals technologie is geld op zichzelf niet iets kwaadaardigs, vooral onze omgang ermee maakt dat het ‘gevaarlijk’ uitpakt of niet. Van een vriendin leerde ik over een andere visie op geld: zij ziet geld als een manier om haar liefde uit te drukken. Haar geld geeft ze uit aan dingen die bijdrage aan welzijn. Met elke euro kan ze bijdragen aan dier, mens en milieu.

En die invulling van geld mag wel wat breder gedragen worden. Want de banen (in de fossiele industrie, bank- en reclamewereld bijvoorbeeld) waar je veel geld mee kan verdienen, zijn in de regel voornamelijk banen die maatschappelijk gezien meer geld kosten dan opleveren. De banen waar mensen weinig verdienen (denk aan sectoren als de zorg en onderwijs), creëren juist waarde voor de samenleving. En hier gebeurt iets geks: waarom gaat geld wel naar praktijken die ‘leven afbreken’ en niet naar zaken die ‘leven bevorderen’?

“Het lijkt alsof mensen die in de zorg en het onderwijs werken, wordt verteld: ‘Jullie hebben de echte banen! En dan hebben jullie ook nog het lef om een fatsoenlijk pensioen en een goede zorgverzekering op te eisen?’” schreef (wijlen) David Graeber in zijn essay over bullshitjobs. Kennelijk hebben we een maatschappelijke overtuiging dat banen als kinderen onderwijzen en mensen verzorgen geen geld op mogen leveren. Bijna een morele overtuiging die geld ziet als een compensatie voor werk dat niet leuk is om te doen.

Geld dat het leven bevordert

Gelukkig is deze maatschappelijke overtuiging niet een vaststaand gegeven en kunnen we met wat wilskracht levens-bevorderende zaken stimuleren. 

We kunnen beginnen ons geld uit te geven aan dingen die bijdragen aan ‘leven’. Geen fast fashion kopen bijvoorbeeld, wel tweedehands of (als het product dat je wilt niet in de kringloop te vinden is) duurzame kleding kopen. Bij een duurzame bank bankieren, pensioen opbouwen bij een pensioenfonds dat niet investeert in fossiele brandstoffen en wapenhandel en zelfs in de keuze van onze verzekeringen kunnen we bijdrage aan het leven op Aarde. Dan gaat geld lekkerder voelen en wordt het misschien wel een manier om onze liefde voor het leven uit te drukken, zoals dit voor mijn vriendin het geval is. 

Met de nadruk op ‘manier’, want geld mag ook gewoon minder belangrijk wordt. Dat is het namelijk, als het op leven aankomt, niet. Het hoeft niet de belichaming van al het kwaad in de wereld te zijn – zoals het voor mij is geworden – en het hoeft ook niet de heilige graal te zijn. Al die emoties en overtuigingen mogen eraf. Het is gewoon wat het is: een ruilmiddel. Geld mag weer dat middel worden en niet het doel an sich, want die mooie, eerlijke, groene en liefdevolle samenleving is het doel. Geld is één van de manieren om daar te komen, naast zaken die niks te maken hebben met geld, zoals: energie, tijd, aandacht, liefde, vrijgevigheid en verbinding. 

Voor mij betekent dat niet 10.000 euro bovenop de prijs van ons tuinhuis vragen. Want dat iemands droom uitkomt om in een tuinhuis in de natuur te wonen, is mij meer waard dan het geld. 

Meer lezen over hoe we een eerlijkere samenleving voor iedereen kunnen realiseren? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en krijg ons laatste e-magazine cadeau. Inspiratie gegarandeerd!

Oorspronkelijk gepubliceerd op 15 december 2022. Laatste update: 26 mei 2023