Onbereikbaar zijn in een wereld die 24/7 'aan' staat

Met het aanbreken van de vakantie stromen de out-of-office berichten binnen. In toenemende mate zijn ze voorzien van ‘als je me toch nodig hebt, kun je me bereiken op…’ disclaimers. Hoe onbereikbaar zijn we nog in een samenleving die 24/7 ‘aan’ staat?

“In verband met vakantie zijn wij gesloten”. Het handgeschreven briefje prijkt op de glazen deur van mijn favoriete Indonesische toko. Tegen beter weten in druk ik mijn voorhoofd tegen het glas en tuur de donkere zaak in. Alsof ik me ervan wil vergewissen dat er niet stiekem een kok is achtergebleven die een portie vegetarische ‘kip’ cashew voor me kan maken. De roestvrij stalen bakken in de vitrine blinken me leeg tegemoet. Ze zijn er echt niet. Ik app mijn moeder. “Mam, ze zijn met vakantie. Is pizza ook goed?”

Ik verlang er regelmatig naar zo’n briefje op te hangen. De digitale variant, weliswaar. Mijn werk vindt immers grotendeels online plaats. Dat biedt veel vrijheid, want werken kan eigenlijk altijd en overal. En daar zit gelijk de grootste valkuil: omdat het kan, ben ik geneigd dit daadwerkelijk te doen. Met als gevolg dat ik al jarenlang niet langer dan een week bij mijn laptop vandaan ben geweest. En op reis gaat ‘ie mee, voor het geval dat…

Onmisbaar

Ja, voor het geval dat wat, eigenlijk? Natuurlijk is het belangrijk om regelmatig met de groeiende (yes!) achterban van dit platform in contact te zijn. Maar wat zou er gebeuren als dat tijdens mijn vakantie eens wat minder vaak plaatsvindt? Waarschijnlijk vrij weinig. Waarom is het dan zo lastig om mijn werk uit te zetten?

Door onze toetsenborden tijdelijk in te ruilen voor teenslippers, lijken we niet meer te weten wie we zijn

Ik ben lang niet de enige die hiermee worstelt. Uit onderzoek blijkt dat een derde van de Europese werknemers tijdens de vakantie bereikbaar is en mails, appjes en telefoontjes beantwoordt. Nederlanders zijn daarbij oververtegenwoordigd, evenals Noorse en Italiaanse werknemers.

Wie ben ik zonder te werken?

Zou het ermee te maken hebben dat we willen voorkomen een oneindige berg aan achtergesteld werk aan te treffen bij terugkomst? We denken misschien nuttig bezig te zijn door bereikbaar te blijven, maar dat valt ernstig te betwijfelen. Sterker nog: het ontbreken van momenten van echte rust – en zelfs verveling – heeft een averechts effect. Altijd ‘aan’ staan kost ons brein veel energie. De tijd die we opofferen om dat te doen gaat ten koste van de tijd die ons brein nodig heeft om te herstellen, stelt gezondheidspsychologie Ulrika Léons Becksén. Alan Lightman, hoogleraar menswetenschappen beschrijft in zijn boek ‘In Praise of Wasting Time’ hoe dit ons vermogen om na te denken en te fantaseren schaadt.

Toch geloof ik niet dat het alleen om productiviteit en creativiteit draait. Ons werk is een steeds groter deel van onze identiteit geworden. ‘Ik werk, dus ik ben’. Wanneer we op vakantie ons werk helemaal ‘uit’ proberen te zetten, schakelen we dus een stukje van die identiteit uit. Door onze toetsenborden tijdelijk in te ruilen voor teenslippers, lijken we niet meer te weten wie we zijn. We zijn onze houvast kwijt zonder de bliepjes van Slack, WhatsApp of inkomende mail. Wanneer ik mensen – vaak met een zweem van trots – hoor zeggen dat ze ‘gewoon doorgewerkt hebben in de vakantie’, vraag ik me af of ons arbeidsethos niet naarstig toe is aan een update?

Recht op onbereikbaarheid

Dat altijd bereikbaar zijn slecht is voor ons welzijn begint steeds meer door te dringen. Sommige landen nemen stappen om de balans tussen werk en privé via regelgeving te bewaken en hebben het recht op onbereikbaarheid ingevoerd. In onder andere Frankrijk en Portugal mag er buiten werktijden om geen contact gezocht worden met werknemers. Dit geldt niet alleen voor vakanties. Ook in de avonden en weekenden is appen, mailen of bellen een no go.

In Nederland is die wetgeving er (nog) niet. Toch zijn er steeds meer bedrijven die niet wachten tot de politiek in actie komt. Zij geven hun eigen invulling aan het recht op onbereikbaarheid, bijvoorbeeld door servers buiten werktijden te blokkeren of medewerkers tijdens vakanties de mogelijkheid te geven e-mails automatisch te laten verwijderen.

Vooral de work-life separators zullen baat hebben bij dit soort maatregelen. Deze term is afkomstig van Ellen Ernst Kossek, die stelt dat er twee typen mensen zijn. Aan de ene kant dus degenen die werk en privé het liefst zoveel mogelijk scheiden. De zogenaamde work-life integrators daarentegen vinden het geen probleem dat werk en privé door elkaar heen lopen. Het bestaan van deze twee type personen binnen een organisatie kan – ook buiten vakanties om – voor wrijving zorgen. Vooral als er geen heldere afspraken zijn. Dat brengt het risico met zich mee dat er een werkcultuur ontstaat waarin iedereen het idee heeft altijd te moeten reageren, stelt psycholoog Thijs Launspach. “Als iedereen om je heen 24 uur per dag aan het mailen is, ga je er automatisch van uit dat dit ook van jou verwacht wordt. Als je niet vastlegt wat urgent is, is álles urgent.”

Wat is urgent?

“Ik ben met vakantie. Als het echt dringend is, haal dan drie keer adem, loop een rondje of doe een yogasessie. En vraag jezelf nog een keer af: is dit echt dringend?” Deze variant op het standaard out-of-office bericht zag ik laatst voorbij komen. En daar zit voor het overgrote deel van werkend Nederland een belangrijke waarheid. Want hoewel we graag van betekenis willen zijn, kunnen veel werkzaamheden – gelukkig maar – best wachten tot we terug zijn. Bovendien is het goed om ons te realiseren dat we minder onmisbaar zijn dan we denken.

In het kader van practice what you preach heb ik me voorgenomen dit jaar minimaal twee weken echt helemaal out-of-office te zijn. Dat betekent: geen mail, mijn WhatsApp groepen archiveren – wat iets anders is dan ze op stil zetten – en een out-of-office antwoord met een vleugje humor. Wanneer ik van de digitale radar verdwijn weet ik nog niet. In ieder geval kijk ik er naar uit om bij terugkomst langs de toko te gaan, waar de vitrine dan weer vol ligt en de kok me uitgerust en glimlachend aankijkt. En ik m’n moeder kan appen: “Mam, ze zijn er weer. Wat zal ik voor je meenemen?”

Meer inspiratie over werk en mentaal welzijn? Lees waarom degrowth verinnerlijken een goed idee is, waarom luisteren meer oplost dan sleutelen aan individuen bij een burn-out en waarom een gratis cursus mindfulness ons niet gaat redden. Schrijf je ook in voor onze nieuwsbrief, dan mis je niks. 

Oorspronkelijk gepubliceerd op 11 juli 2022. Laatste update: 20 december 2023