De natuur als klaslokaal: deze scholen doen het (en zijn voor iedereen toegankelijk)
Niet binnen, maar buiten leren we de lessen die er echt toedoen. In de natuur zijn kinderen vrijer, zitten ze lekkerder in hun vel, voelen ze zich gezonder en zijn ze creatiever. Hierdoor kunnen ze beter leren én genieten ze daar meer van. Deze publieke basisscholen – die subsidie ontvangen en dus voor iedereen toegankelijk zijn – kiezen daarom voor natuuronderwijs.
“Binnen leer je alleen met je hoofd. Buiten leer je ook met je hart en je handen, je hele lichaam doet mee. Dat beklijft gewoon beter”, weet docent Tine Nieboer, die met haar leerlingen van de Buitenveldertse Montessorischool elke dag buiten te vinden is. Ze heeft zelfs geen klaslokaal. “Buiten in de natuur voelen kinderen zich lekkerder”, zegt ze daarover. “Ze zitten beter in hun vel en krijgen daardoor meer contact met zichzelf, hun omgeving en ook met hun klasgenoten. “Dit veilige gevoel is een belangrijke voorwaarde om te kunnen leren”, weet Tine. “Het zorgt ervoor dat kinderen hun nieuwsgierigheid durven te volgen, waardoor plezier ontstaat in het leren.”
Wat Tine buiten met haar leerlingen ervaart, wordt ook door wetenschappelijk onderzoek bevestigd. Daaruit blijkt keer op keer dat kinderen die geregeld tijd doorbrengen in de natuur gezonder zijn, minder stress hebben en lesstof beter tot zich kunnen nemen. Dit komt onder andere doordat de natuur op een hele subtiele manier je aandacht trekt: je blik wordt automatisch getrokken naar een vlinder die voorbij fladdert, je oren spitsen zich als je een vogel hoort zingen. Deze zintuiglijke ervaringen zorgen voor rust en ruimte in je hoofd, omdat ze geen beroep doen op je gerichte aandachtscapaciteit. Met als gevolg dat kinderen zich tijdens of na een verblijf in de natuur beter kunnen concentreren. Ook zorgen natuurervaringen voor een vermindering van stress, omdat het sympathisch zenuwstelsel er door geactiveerd wordt, dat een ‘alles is veilig’ signaal afgeeft.
Tine Nieboer tijdens een buitenles. Foto door: Martin van Amersfoorth
Weerbaar en gezond
Bovendien past de natuur heel goed bij de aard van kinderen. Eenmaal buiten kunnen ze rennen, klimmen, springen, balanceren en gooien. Maar ook: verwonderen, wegdromen, creëren en hun angsten overwinnen. Dit stimuleert creativiteit en leert kinderen omgaan met nieuwe en onverwachte situaties, waardoor ze die ook buiten de natuur met meer zelfvertrouwen tegemoet treden. Maar ook fysiek zijn er allerlei voordelen. Wist je bijvoorbeeld dat ‘buitenkinderen’ beter slapen, een sterker immuunsysteem hebben en minder vaak astma en diabetes krijgen of bijziend worden?
Overigens is de natuur niet alleen gezond voor kinderen, het werkt ook andersom. Mensen die op jonge leeftijd geregeld tijd doorbrengen in de natuur, zorgen als volwassene namelijk beter voor de Aarde, blijkt uit onderzoek van de Radboud Universiteit. Natuuronderwijs is daarmee een belangrijke stap richting een samenleving waarin ecologie centraal staat.
Natuurscholen mét subsidie
Toch is natuuronderwijs vaak nog duur, omdat veel natuurscholen geen onderdeel zijn van het publieke systeem (en dus geen subsidie ontvangen). Het voordeel van deze zogenaamde B3-scholen is dat je sneller van start kunt en vrijer kunt zijn in je keuzes, het nadeel is dat de kosten voor ouders al gauw oplopen tot driehonderd euro per maand.
Alhoewel ook deze niet-gesubsidieerde natuurscholen hele waardevolle dingen doen, hebben we ervoor gekozen om in dit artikel een lijst te maken van publieke natuurscholen die voor ieder kind toegankelijk zijn. Het overzicht is nog lang niet compleet, dus tips zijn meer dan welkom. Plaats ze vooral even als reactie onder het artikel, dan voegen we ze toe.
1. Waldorf aan de Werf in Amsterdam
In Amsterdam vind je interculturele basisschool Waldorf aan de Werf: een vrije school waar leren met hoofd, hart en handen centraal staat. Want om helemaal zichzelf te worden, heeft een kind niet alleen kennis, maar ook een warm gevoelsleven en een sterk lichaam nodig. Om deze reden is er – naast taal en rekenen – veel aandacht voor kunstzinnige vakken, wordt er tijdens iedere les bewogen én gaan kinderen geregeld de natuur in, om de wereld om zich heen te ontdekken. Ook is er veel aandacht voor het ritme van de seizoenen en zorgt het gebruik van natuurlijke materialen tijdens het spelen en de creatieve vakken voor verbinding met de natuur.
Buiten bewegen op basisschool Waldorf aan de Werf. Foto door: Waldorf aan de Werf
2. Fonkschool De Avonturier in Effen
Twee buitenlokalen, een amfitheater dat gebouwd is van oude tegels, een moestuin, kippenren, speelbos én vuurplaats waar iedere week gezamenlijk wordt gekookt en gegeten: je vindt het allemaal op Fonkschool De Avonturier in Effen (Breda). Ook verzorgt een lokale imker een bijenkast in de schooltuin en heeft de school samen met IVN en de gemeente in de wijk een minibos aangelegd.
Samen koken op de vuurplaats van De Avonturier. Foto: Renders Bedrijfsfotografie
3. Basisschool Oost in Bergen op Zoom
Buiten leren kinderen zich creatief uitdrukken. Daarom kiest basisschool Oost in Bergen op Zoom ervoor om zoveel mogelijk lessen buiten te geven. In de natuur kun je namelijk ook prima leren over taal, sommen of technologie. Ook leren de leerlingen koken met de groenten die ze zelf hebben verbouwd in de tuin van de school.
4. De Vroonermeerschool in Alkmaar
De natuur als klaslokaal, dat is het motto van de Vroonermeerschool. Deze openbare basisschool in Alkmaar kiest voor thematisch onderwijs, wat betekent dat de lessen zich niet tot één vak beperken, maar ook niet tot de muren van de klas of de school. Want: van én in de natuur leer je het best. Groene projecten, zoals het aanplanten van een minibos, staan dan ook geregeld op het programma.
Werken in de tuin van de Vroonermeerschool
5. Montessorischool Wij de Wereld in Deventer
Op Montessorischool Wij de Wereld in Deventer is de natuur zichtbaar in en rondom de school. De leerlingen zijn regelmatig buiten te vinden, in de tuin, waar ze op picknickbanken omringd door het groen kunnen werken of eten. Ook is er een arena aan het water waar groepslessen gegeven worden en vind je er een aantal schoolkonijnen, die samen met de kinderen verzorgd worden. Door lessen te geven over planten en dieren, maar ook gewoon door zelf te ontdekken, leren de kinderen de natuur hier beter kennen en waarderen.
De schooltuin van Montessorischool Wij de Wereld. Foto door: Montessorischool Wij de Wereld
6. Buitenveldertse Montessorischool in Amsterdam
We hadden het eerder al even over leerkracht Tine Nieboer, die op de Buitenveldertse Montessorischool in Amsterdam buitenlessen geeft. In de natuur geeft ze reken- en taallessen, maar er is ook aandacht voor mindfulness en ecologie. Haar buitenlessen zijn zo speciaal, dat Tine in 2022 door IVN en Jantje Beton zelfs werd verkozen tot de allereerste ‘Buitenlesleerkracht van het jaar’.
7. IKC Hei & Bos in Hoenderloo
Bij Integraal Kind Centrum Hei & Bos in Hoenderloo staat aandacht voor de natuur centraal. De kinderen spelen regelmatig in het bos, verbouwen hun eigen groenten, telen fruit en onderhouden de schooltuin. Ook zijn er natuurlessen waarin aandacht is voor dieren en planten én vinden ieder jaar meerdere excursies plaats naar het aangrenzende Nationaal Park de Hoge Veluwe en andere natuurgebieden in de buurt.
8. Buitenwijs in Zwolle
In Zwolle opent basisschool Buitenwijs dit jaar haar deuren. De lessen zullen zoveel mogelijk buiten gegeven worden, ook in de winter. Op het natuurinclusieve schoolterrein komt een biologische moestuin, boomhutten en een plek voor regeneratie. Initiatiefnemers Rianne Spin en Jolien van Dirven hopen hiermee een nieuw normaal te creëren. Zodat de volgende generatie weet én voelt hoe het is om één te zijn met de natuur.
Meer weten?
- Deze scholen geven ook fantastisch natuuronderwijs (maar ontvangen geen subsidie): Waldorfschool de Werfklas, Buitenbasis, Aventurijn, Ik Ben Bewust Onderwijs, De Schoolwerkplaats, Oosterwoldschool Sofia, De Hofakker en NOWSCHOOL (in oprichting)
- Op zoek naar natuuropvang? Dan kun je onder meer terecht bij Struin, Agrarische kinderopvang Beestenboel, BSO Wijs!, Puur Avontuur, Zolderkids en Kinderdagverblijf Pepeloentje
- Ook deze organisaties zetten zich in voor natuuronderwijs, bijvoorbeeld door leerkrachten te helpen om buiten les te geven: IVN Natuureducatie, Natuurwijs, Natuurfontein, De Groene Belevenis, Stichting Groen Cement, Iedereen de modder in (van Natuurmonumenten), Verwildernis en Natuurpedagoog
- Houdt vooral ook deze onderwijspioniers in de gaten: lector Betekeniseconomie Kees Klomp, oprichter van NOWSCHOOL Juliëtte Schraauwers, auteur van het boek ‘Onderwijs, van binnenuit’ Nicole Hanegraaf, oprichter van Operation Education Claire Boonstra, Tessa Hoogland van Terrawijs en maker van The Regenerative Education Podcast Bas van den Berg
- En voor alle leerkrachten: ieder jaar op 4 april is het weer Nationale Buitenlesdag, dus doe mee!
Headerbeeld: Vroonermeerschool, Alkmaar
Wat is jouw favoriete gesubsidieerde school die natuuronderwijs geeft? Laat het ons weten door een reactie onder dit artikel te plaatsen, dan voegen we ‘m toe.
Meer lezen over natuuronderwijs? Schrijf je in voor onze wekelijkse nieuwsbrief, dan mis je niks én je krijgt ons laatste e-magazine cadeau.
Oorspronkelijk gepubliceerd op 27 februari 2023. Laatste update: 17 juni 2023
