Genoeg eten en toch ondervoed. Zo maken we een einde aan hidden hunger

Oranje akkers, vrachtwagens vol drijfmest en zandstormen: de signalen dat het niet goed gaat met de bodemkwaliteit worden steeds duidelijker. Die achteruitgang heeft grote gevolgen voor onze eigen gezondheid. In dit gastblog legt Rineke Dijkinga uit wat bodemuitsterving en onze gezondheid met elkaar te maken hebben.

Hoewel bodemuitsterving laag op de prioriteitenlijst staat, zou het eigenlijk op de lijst ‘acuut optreden vereist’ moeten staan. De gevolgen ervan zijn namelijk veelomvattend voor zowel onze gezondheid als die van de Aarde. In dit artikel vertel ik je hoe het komt dat de bodem uitput, wat dat doet met ons voedsel en welke gevolgen dat heeft voor onze gezondheid. Ga er maar even goed voor zitten …

Bodemuitsterving leidt tot verlies aan voedingsstoffen

Om de groei naar tien miljard wereldburgers in goede banen te leiden, moet er steeds intensiever en efficiënter voedsel geproduceerd worden, zegt de moderne industriële landbouw. Of het daadwerkelijk de wereld voedt en we er daarom mee door moeten gaan, valt echter te betwisten (leestip: Wie de wereld nu echt voedt van Vandana Shiva). Enerzijds omdat een groot deel van de wereldbevolking aan honger lijdt (hoeveel meer voedsel we ook zijn gaan verbouwen). Anderzijds omdat het rijke welvarende deel van de bevolking te weinig voedingstoffen binnenkrijgt.

Heel ongemerkt (je ziet er namelijk niets van als je een prachtige aardappel of broccoli koopt) is ons voedsel de afgelopen veertig tot vijftig jaar 70 procent minder voedingsstoffen gaan bevatten (zie onderstaande tabel). Dat is het gevolg van de steeds verdere intensivering en industrialisering van de landbouw die we sinds de Tweede Wereldoorlog hebben doorgevoerd.

Onderstaande tabel komt uit mijn boek ‘Je brein vitaal’:

Gevaarlijke tekorten

Hierdoor is onze bodem anno nu ziek, uitgeput en verarmd. En in een ‘dode bodem’ kunnen voedingsstoffen niet meer worden opgenomen door de plant. Ons voedsel wordt dus qua vitale voedingsstoffen steeds ‘leger’, en daarvan krijgen wij ‘hidden hunger’. Want wanneer wij (of dieren) deze planten eten, wordt onze wezenlijke honger naar voedingsstoffen niet gestild. En daarvan worden wij, net als de bodem, ziek, uitgeput, en verarmd. Is het niet bijzonder dat we hiervoor, bijna honderd jaar geleden, al gewaarschuwd werden?

“Veel van de huidige ziektes waaraan we lijden zijn te wijten aan gevaarlijke tekorten in ons dieet. Deze kunnen we niet genezen als we de uitgeputte bodems – waaruit ons voedsel afkomstig is – niet weer in balans krijgen. Het voedsel dat we van uitgeputte grond eten doodt ons uiteindelijk, hoeveel we er ook van eten.” – Dr. Albrecht (Emeritus Professor of Soils at the University of Missouri) in Acres Magazine in 1936

Verarmd voedsel wordt nog armer

Overigens is bodemuitputting niet ons enige probleem. Het voedsel dat van onze uitgeputte bodems geoogst wordt, gaat daarna vaak naar de fabriek. Die maakt er dan een overvloed aan houdbaar, goedkoop, bewerkt kant-en-klaar voedsel van. Door de vele bewerkingen en raffinage verdwijnen er heel wat voedingsstoffen als vitamines, mineralen, sporenelementen, vezels en antioxidanten. Wat je overhoudt: lege calorieën.

In veel westerse landen is er zoveel eten dat er per persoon zo’n 70 tot 90 procent méér op voorraad is dan de werkelijke dagelijkse voedingsbehoefte. Overgewicht, ziekte en voedselverspilling zijn logische gevolgen hiervan. Dit laat zien dat intensieve bodemuitputtende chemische landbouw niet essentieel is om alle wereldburgers te kunnen voeden. Sterker nog: een westers eetpatroon met veel bewerkt voedsel leidt tot een extra calorie-inname van zo’n 500 kilocalorieën per dag. En bijna overal waar op het westerse voedingspatroon wordt overgestapt, ontstaan ontstekingsziekten.

Is het trouwens niet ongelooflijk pijnlijk om te vernemen dat onze zorgverzekeraars beleggen in fastfood-ketens en dat ook willen blijven doen?

Hidden hunger

Door het ontbreken van wezenlijke voedingsstoffen ontstaan er vele klachten en ziektebeelden. Ook in de plant zelf. De ziektes die zo ontstaan bij de planten ‘lossen we weer op’ met bestrijdingsmiddelen als fungiciden en insecticiden. Deze vallen onder de groep ‘endocrine disrupting chemicals’ (EDC’s): ze kunnen onze hormoonbalans drastisch verstoren als we ze via water, voeding of lucht binnenkrijgen. Glyfosaat (een veel gebruikt bestrijdingsmiddel op onze meest gegeten voedingsmiddelen als soja, maïs en buitenlandse tarwe) werkt in zowel de bodem als in onze darm als een chelator: het bindt (‘vangt’) de aanwezige mineralen waardoor deze niet benut kunnen worden voor de belangrijkste taken in ons lichaam.

Mineralen en sporenelementen

Deze verstoring en vooral de afnemende mineraalgehaltes (ik noem het even voor het gemak mineralen maar officieel gaat het om mineralen en sporenelementen) hebben grote gevolgen voor onze gezondheid. Mineralen zijn bijvoorbeeld belangrijk voor de gezondheid van onze cellen, de ontgifting van toxines, de aanmaak van antioxidant enzymen en de omzetting van aminozuren. Het is niet alleen belangrijk om voldoende mineralen binnen te krijgen, het gaat ook om de juiste balans. Zo werkt ons lichaam alleen optimaal als de natrium/kalium balans in orde is. Maar ook kalium en magnesium moeten met elkaar in balans zijn. Net als calcium en magnesium, koper en zink en magnesium en silicium. En zo kan ik nog wel even doorgaan. Een overmaat aan stikstof, fosfor en kalium in kunstmest heeft grote gevolgen voor de mineraalbalans in de bodem. En daarmee op het voedsel op ons bord. In ons lichaam verstoort deze overmaat allerlei balansen, waaronder de zuur/basen-balans. Daarvan kun je allerlei klachten krijgen, van huidklachten, candida-infecties en hoofdpijnen tot vermoeidheid. En chronische vormen van verzuring kunnen leiden tot bijvoorbeeld botontkalking, reuma, jicht, nier- ,gal- of blaasstenen.

“Geen enkele ziekte, inclusief kanker, kan ontstaan in een basische omgeving” – Dr. Otto Warburg (Nobelprijswinnaar 1931)

Hidden hunger betekent trouwens niet dat je in een bloedsuitslag allerlei tekorten hoeft zien. Het betekent dat er zowel absoluut als relatief te weinig mineralen aanwezig zijn om alle processen in goede banen te leiden. Daarover kun je meer lezen in mijn boek ‘Op weg naar meer energie’.

Poor diet

Corona heeft ons laten zien dat slechte voeding (‘poor diet’) van grote invloed is op ons immuunsysteem: de gevolgen van het virus waren het ernstigst bij mensen met een ‘poor diet’. Maar het gaat veel verder dan dat: ook bij de bijna tien miljoen Nederlanders met een chronische klacht/ziekte, speelt een zogenoemd poor diet een duidelijke rol. Wat de rode draad in de leefstijloorzaken van chronische ziekten – zeker de ernstige – lijkt te zijn, is:

1. Slechte voeding
2. Stress
3. Verstoorde ontgifting
4. Synthetische hormoonverstorende stoffen (EDC’s).

De ‘oplossing’: medicijnen en medisch ingrijpen

In 2021 is het medicijngebruik in Nederland weer gestegen. Per hoofd van de bevolking gebruiken we nu 1,5 medicijn per dag. Steeds meer kinderen krijgen ziektes op jonge leeftijd die vroeger alleen bij hun grootouders voorkwamen (‘sick before their time’ wordt het wel genoemd). Veel van deze medicijnen worden voorgeschreven om symptomen van hidden hunger te behandelen. Maar als hidden hunger de oorzaak is van ziektes, kan een medicijn dit helaas niet oplossen. Ook niet als je er steeds meer van gebruikt. Wist je trouwens dat het laxeermiddel macrogol het meest voorgeschreven medicijn was in 2021? En dat heel veel obstipatieklachten te maken hebben met te weinig bewegen, te weinig vocht, te weinig vezels en tekorten aan magnesium en serotonine?

Illustratie: Martijn van der Voo

Natuurlijk zijn medicijnen in veel gevallen dringend noodzakelijk en levensreddend. Het is ook niet voor niets dat onze gemiddelde levensverwachting nog steeds stijgt. Maar gemiddeld kampt een vrouw vanaf haar 42ste en een man vanaf zijn 48ste met een chronische ziekte, aldus arts en onderzoeker Remko Kuipers. Dus ook al worden we ouder, we blijven minder lang gezond.

Wat iedereen wat mij betreft over chronisch medicijngebruik zou moeten weten zijn deze vier zaken:

1. Medisch ingrijpen leidt tot ongelooflijk veel iatrogene ziekten: klachten en ziekten die ontstaan door … medisch ingrijpen! Daarnaast staan medicatiefouten in de top drie van doodsoorzaken in Nederland. In 2019 wist de KRO-NRCV te melden dat per jaar 27.000 mensen in het ziekenhuis belanden door verkeerd medicijngebruik, waarvan een groot aantal overlijdt.
2. Medicijnen verhogen de behoefte aan wezenlijke voedingstoffen, die door bodemuitputting en voedselbewerking dus al veel minder in ons voedsel aanwezig zijn. Juist mensen die medicijnen gebruiken/ziek zijn hebben een nog grotere behoefte aan vitale voedingsstoffen.
3. De meeste voorgeschreven medicijnen verstoren de bodem onder onze gezondheid: onze darmen. Daar waar zo’n 80 procent van ons immuunsysteem zich bevindt. Vooral antibiotica, metformine, maagzuurremmers en laxeermiddelen zijn in staat om de darmflora drastisch uit balans te brengen. Maar ook bètablokkers, opiaten, paracetamol, antidepressiva, statines en anticonceptie kunnen onze darmgezondheid chronisch uit balans brengen. Chronische darmdisbalans leidt uiteindelijk meestal tot ontstekingen in de darm, een lekkende darm en daardoor een verminderde opname van voedingsstoffen. Daarmee lijkt een verstoord darmmilieu aan de basis te liggen van overgewicht en vele (zo niet alle) andere ziektebeelden.
4. Onze darmen zijn onze eerste barrière tegen ongewenste, schadelijke en chemische stoffen. Als deze barrière niet optimaal werkt, worden deze stoffen opgenomen in onze bloedbaan. Vervolgens moet onze lever met deze stoffen zien af te rekenen. En hier duikt dan toch wel een flink probleem op: om dit te kunnen doen heeft onze lever mineralen nodig. Slaagt onze lever niet voldoende in zijn ontgiftingstaak, dan slaat ons lichaam deze stoffen op in onze vetste weefsels: brein, borsten, prostaat en buik.

Wat kan jij doen?

Gelukkig is er best veel dat je zelf kunt doen om toch alle benodigde voedingsstoffen binnen te krijgen. Denk aan:

Stop alleen dingen in je mond met 100 procent voedingswaarde. Ook al eten we braaf volgens de richtlijnen: een verarmde bodem geeft verarmd voedsel. Ons ‘dagelijks brood’ bevat al lang niet meer alle cruciale voedingsstoffen. Door juist weer zelf je eten en je feesthapjes van onbewerkte (biologische) voedingsmiddelen te bereiden, heb je nog steeds te maken met de uitputting van de bodem, maar niet met de degradatie van voedingswaarde door de bewerking en raffinage door de industrie. En dat is pure winst! Daarbij: door weer écht met eten bezig te zijn, creëren we ook direct weer een stukje verbondenheid met eten. En werken we aan herstel van onze connectie met de leveranciers van ons voedsel: de bodem, de boer en de natuur. Dat is mijn stellige overtuiging.

Illustratie: Martijn van der Voo

Hoop hebben en actief aan de slag te gaan. Hoop is (volgens Jane Goodall) iets anders dan vals optimisme. Het is een koppige vastberadenheid, hoop betekent actie blijven ondernemen, hoop werkt aanstekelijk. En creëert zo elke dag meer mensen die een stap zetten door in actie te komen voor het welzijn van bodem, plant, mens en dier. Met elke euro die je uitgeeft aan boodschappen maak je een keuze in welke wereld je wilt leven. En ook al doen we het niet voor onszelf … er komen hopelijk nog vele generaties na ons. Laten we dan voor hen actief aan de slag gaan en de bodemproblemen niet op hen afschuiven.

Laat de hoop je toch een keer in de steek, kijk dan eens een film als ‘Kiss the ground’, ‘The biggest little Farm‘, de adembenemende film ‘Fantastic Fungi‘ of ‘Lessons of the Loessplateau‘. Aanstekelijk en bemoedigend om te zien hoeveel mensen er bezig zijn om de Aarde weer te regenereren. En hoe ongelooflijk veel veerkracht de natuur/de bodem heeft. Ook hier in Nederland trouwens, wat zijn er machtig mooie projecten gaande bij regeneratieve boeren. Zie ook mijn blog ‘Zullen we weer verliefd worden?’

Wees betrokken met natuur-, voedsel- en gezondheidsvaardigheden. Alles wat leeft, of dat nu de bodem, een micro-organisme, een dier, een plant of een mens is, is qua gezondheid gebaat bij symbiose en samenwerking. Op de een of andere manier zijn we, zeker in de landbouw en gezondheidszorg, de weg in geslagen naar strijd, bestrijding, ongedierte, plagen, elimineren, uitroeien etc. Terwijl dat uiteindelijk een doodlopende weg is, omdat alles in de natuur een schakeltje is in het ecosysteem. Haal je één schakel weg dan klopt de balans in het systeem niet meer en verdwijnt de veerkracht. Zou het niet fantastisch zijn als elk mens weer vaardigheden krijgt op het gebied van de natuur, ons voedsel en onze gezondheid? En wachten op de overheid hoeft echt niet, we kunnen dat toch zelf oppakken? In elke regio kun je mensen bij elkaar brengen die deze kennis weer overdragen op andere mensen. Des te jonger we weer betrokkenheid en compassie ontwikkelen voor alles wat leeft, ons voedsel en onze gezondheid, des te groter de winst. Op alle fronten.

“De mens kan niet bestaan als alles wat onplezierig is wordt verwijderd, in plaats van begrepen” (wijsheid van de Cree-indianen)

Als burger kun je elke dag iets doen als het om de gezondheid van de bodem en jouw voedsel gaat. Want wie gaat voor zijn eigen gezondheid, gaat automatisch voor de gezondheid van de Aarde en al wat daarop leeft. Mijn website en boeken staan vol met tips en bijna 600 eenvoudige en (h)eerlijke recepten om je een stap op weg te helpen. Of kom naar een lezing of training, zoals deze waar je leert hoe je in je eigen tuin en omgeving meer kunt doen voor de biodiversiteit.

Wil je meer verhalen van onze ambassadeurs lezen? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief en krijg ons laatste e-magazine cadeau. 

Oorspronkelijk gepubliceerd op 12 mei 2022. Laatste update: 26 juli 2022.