Waarom we niet het kapitalisme, maar ‘degrowth’ moeten verinnerlijken

De alsmaar groeiende economie dendert niet alleen over de grenzen van de Aarde, maar ook over onze eigen grenzen heen. Met als gevolg dat we constant ‘aan’ staan en meer consument dan mens zijn geworden. De oplossing? Degrowth. Want zodra we niet langer op groei, maar op ‘ontgroeien’ focussen verandert alles.

Ik voer al zo’n zes jaar een interne dialoog met de prestatiemaatschappij. Heel soms hoor ik de fluisterende stem van zelfcompassie, die me vertelt dat het oké is. Dat ik tevreden mag zijn met wat ik tot nu toe heb bereikt en dat moet koesteren. Maar zodra ik mezelf in mijn mentale hangmat heb geïnstalleerd, begint in mijn hoofd iets of iemand heel hard te roepen: “Er is nog zoveel meer… Go, go, go!” En al snel begint mijn hoofd weer overuren te draaien.

Herkenbaar? Waarschijnlijk. Ik ben namelijk niet de enige die het kapitalisme heeft geïnternaliseerd. De economie moet alsmaar groeien, en wij dus ook. Dit idee hebben we zodanig verinnerlijkt dat we ons zelfbeeld baseren op onze productiviteit, waardoor we onze grenzen continue overschrijden. Met stress, angstklachten, burn-outs en depressies als gevolg.

De groene groei-mythe

Dat we zelf alsmaar moeten groeien om een gelukkig en zinvol leven te leiden is niet de enige groei-gerelateerde mythe die we door moeten prikken. Business as usual-economen doen ons graag geloven dat ‘groene groei’ dé manier is om al onze economische en ecologische problemen in één klap op te lossen. Maar oneindige groei op een eindige planeet is per definitie onmogelijk, ook als die groei ‘duurzaam’ is. Duurzaam betekent namelijk alleen maar dat we de planeet minder schade berokkenen dan we nu doen. En aangezien de planetaire grenzen inmiddels zodanig onder druk staan, is er maar één manier om een complete ontwrichting van het systeem Aarde te voorkomen: degrowth, oftewel ontgroei.

Ontgroeien

“Door in de rijkste landen op de rem van materiële groei te trappen, kunnen we de druk op de Aarde enorm verlichten”, legt antropoloog en degrowth-expert Jason Hickel in dit artikel uit. Plus: degrowth vergroot welzijn en vermindert sociale ongelijkheid. De productie van ecologisch destructieve en sociaal onwenselijke producten – zoals SUV’s, wapens, rundvlees, reclame en geplande slijtage – worden in een degrowth-economie afgeschaald. Tegelijkertijd wordt er meer geïnvesteerd in openbaar vervoer, gezondheidszorg, onderwijs, betaalbare woningen en sociale cohesie. De vierdaagse werkweek en een leefbaar loon horen volgens Hickel ook bij degrowth. Een progressief belastingstelsel, waarbij de allerrijksten en corporates van deze wereld gewoon netjes hun belasting betalen, moet de boel financieren.

Het creëren van een degrowth-maatschappij vraagt om grootschalige en gecoördineerde overheidsinterventies op nationaal en internationaal niveau. Toch hoeven we niet te wachten. We kunnen nu al bijdragen aan een wereld waarin ontgroei de nieuwe norm is: bevrijd je geest van het kapitalisme en omarm de degrowth-mentaliteit.

Van consument naar mens

De eerste stap is je kapitalistische realiteit eens goed door de zeef halen. Velen van ons zijn namelijk meer consument dan mens. Dit komt omdat kopen verslavend werkt. En omdat we spullen massaal gebruiken om onze identiteit te bevestigen, of te voldoen aan een ideaalbeeld. Bedrijven die ons continu proberen wijs te maken dat we niet goed/mooi/ strak/ jong/ onthaard genoeg zijn, en dat we hun producten moeten kopen om onze problemen te fixen, helpen daarin niet echt mee.

Om een innerlijke degrowth-transitie op gang te brengen, zullen we onszelf dus eerst een beetje los moeten maken van de door groei geobsedeerde buitenwereld. Bijvoorbeeld zo:

• Koop even helemaal niks: Stel jezelf als doel om een maand lang geen (nieuwe) spullen te kopen. Of een heel jaar. Sluit je aan bij onze Koop Niks Nieuws challenge, duizenden anderen gingen je al voor!
• Digitale detox: Schrijf je uit van alle marketing-gerelateerde nieuwsbrieven en ontvolg je favoriete winkels op sociale media. Zo bepaal je voortaan zelf of je iets nodig hebt, in plaats van een marketeer.
• Van consuminderen naar ontspullen: Kijk om je heen en vraag jezelf bij alles af: heb ik dit écht nodig? Of kan ik het beter verkopen, doneren, weggeven of recyclen? Want hoe minder je hebt, hoe meer je weet én waardeert wat je hebt, waardoor je vanzelf minder koopt.
• Omarm de natuurlijke schoonheid van je lijf: De cosmetische industrie heeft ons aangepraat dat de natuurlijke staat van ons lichaam onnatuurlijk is. En dat we ons moeten schamen als we niet snel iets aan onze rimpels, lichaamsbeharing of striae doen. Terwijl natuurlijke verzorgingsproducten veel gezonder én duurzamer zijn.
• Beperk je afval: Wegwerpproducten zijn misschien wel het summum van het kapitalistische systeem waarin kwantiteit en gemak boven kwaliteit en duurzaamheid staan. Door zoveel mogelijk zero waste door het leven te gaan, kom je los uit de wegwerpcultuur.
• Zoek je rijkdom niet in spullen, maar in de natuur: Het geluid van de zee, een oude eikenboom die verkoeling biedt of de geur van wilde kruiden en bloemen – je focussen op de schoonheid van immateriële zaken, dat is pas echt rijkdom.

Tevreden zijn met wie je bent

Zodra je merkt dat het kapitalistische geroep in je hoofd wat minder luid is geworden, is het tijd voor stap twee: een reis naar binnen. Want naast tevreden zijn met wat je hebt, is tevreden zijn met wie je bent ook een cruciaal onderdeel van de degrowth-mentaliteit.

• Mediteer op dankbaarheid: Ga gemakkelijk zitten of liggen, sluit je ogen en focus op datgene in je leven waar je dankbaar voor bent. Probeer dat gevoel gedurende de rest van de dag vast te houden en ervaar de schoonheid van wat al is, in plaats van te verlangen naar meer.
• Verbind je hoofd, hart en lichaam: Hoe flexibel of inflexibel je ook bent, yoga is voor iedereen. De essentie van yoga is namelijk lichaamsbewustzijn: aanwezig zijn in je lijf en voelen, in plaats van op de automatische piloot leven. Hierdoor kom je uit je hoofd en word je bewuster van je zintuigen, je ademhaling, waar het in je lichaam blokkeert en waar het stroomt. Die verbinding tussen hoofd, hart en lijf helpt om te focussen op wat je echt wilt en voorkomt dat je je door druk van buitenaf laat meeslepen.
• Tijd voor een beetje Kairos: Kairos en Chronos zijn twee figuren uit de Griekse mythologie die staan voor de verschillende gezichten van tijd. Waar Chronos de lineaire, meetbare kloktijd waarin we doel- en resultaatgericht te werk gaan belichaamt, representeert Kairos innerlijke tijdsbeleving. Hoewel we Chronos nodig hebben om onze samenleving in te richten, is ook Kairos onmisbaar. Omdat we goede ideeën en verhelderende inzichten vooral krijgen wanneer we dagdromen, of de ‘tijd uit het oog verliezen’. Of omdat we het simpelweg nodig hebben om soms even uit te staan. Dus probeer elke dag een uurtje vrij te maken voor Kairos, waarin niet productief en effectief zijn, maar even lekker niksen centraal staat.
• Oefen met zelfcompassie: Zelfcompassie betekent dat je jezelf met warmte, zorgzaamheid en begrip tegemoet treedt als je het moeilijk hebt, als je faalt, of als iets je niet bevalt aan jezelf. Net zoals je dat bij een goede vriend(in) of geliefde zou doen. Door jezelf door een compassievolle bril te bekijken, leer je je volledige zelf te accepteren, inclusief onvolmaaktheden en imperfecties.

Droom je ook van een wereld waarin we in harmonie met onszelf, elkaar en de Aarde samenleven? Schrijf je dan in voor onze wekelijkse nieuwsbrief!

Oorspronkelijk gepubliceerd op 10 juni 2021. Laatste update: 20 januari 2024