Mentaal zitten we aan onze tax: Hebben we meer psychiaters nodig of elkaar?

Wie psychische hulp nodig heeft, komt op een wachtlijst. De GGZ roept om meer psychiaters. Is dat de oplossing voor al onze problemen of is het tijd voor radicale verandering? Deze psychiaters gaan voor het laatste. 

Een vriend loopt rond met borderline problematiek. De zoveelste vriendin zit met een burn-out thuis. Een familielid heeft een chronische depressie. En een paar kennissen zitten in een relatiecrisis. Ik ken bijna niemand zonder een (intergenerationeel) trauma of DSM-label. Daarvoor hebben we bijna allemaal – inclusief ikzelf – therapie gevolgd, volgen dit nog steeds of staan op een wachtlijst.

Dat mijn omgeving geen uitzondering is, blijkt uit de cijfers. Onderzoek van Metro laat zien dat 63 procent van de jongeren een psycholoog heeft bezocht en 38 procent nu nog in therapie zit. De wachtlijsten lopen over met in totaal 90.000 mensen. Daarom heeft de GGZ een patiëntenstop ingelast.

De oplossing voor dit probleem ligt volgens de GGZ in het dichten van het tekort van 1580 psychiaters, GZ-psychologen en klinisch psychologen. Meer mensen opleiden, luidt de noodkreet. Maar vatten we hiermee de koe bij de horens of is het dweilen met de kraan open? Deze drie psychiaters pleiten voor radicale verandering.

“Het menselijke dier is vergeten dat het aaibaar is en behoefte heeft aan verbinding”

Elkaars psychiater zijn

Vol verbazing zag psychiater Dirk de Wachter zijn praktijk vollopen, ondanks dat er geen hongersnood of oorlog in het westen is en we materieel goed zitten. Er is iets anders aan de hand, concludeerde Dirk in Brainwash Talks: “We hebben het idee dat alles leuk moet zijn. Vroeger was er een hemel, maar die hebben we afgeschaft. Nu willen we de hemel hier en de hele tijd fantastisch gelukkig zijn. Altijd party time op Facebook en Instagram. En we denken dat we geluk kunnen maken en kopen.” Inmiddels is onze samenleving ervan doordrongen dat we niet kwetsbaar en gevoelig mogen zijn, waardoor we onszelf verstoppen en afsluiten, stelt Dirk. Alsof er iets mis met ons is.

“Het aardse leven is af en toe lastig en moeilijk. Dat hoort erbij”, zegt Dirk: “Ik pleit voor meer kwetsbaarheid en gevoeligheid, voor meer tekorten naar elkaar tonen. Zodat we elkaars psychiater kunnen zijn. En ik minder werk heb. Ga met je verdriet naar vrienden en kennissen. Ontmoet elkaar in het echt in plaats van alleen te appen en twitteren. Het menselijke dier is vergeten dat het aaibaar is en behoefte heeft aan verbinding. Praat met elkaar. Pak elkaar vast.”

De context maakt de mens

In de psychiatrie werd lang gedacht dat een biologische kijk op mentale problemen ervoor zou zorgen dat stigma’s zouden verdwijnen. Want dan zou het gelijk staan aan hartfalen of een nieraandoening. Maar het tegendeel is gebleken, ziet psychiater Floortje Scheepers. Mensen worden juist nog sneller en vaker als gek verklaard. En door die biologische bril blijven ze ook gek.

“We zijn te snel geneigd om dingen als problematisch te zien”, vertelt Floortje in de Tegenlicht documentaire Gewoon Gek: “Waardoor we afwijkingen niet tolereren en te maken krijgen met uitsluiting. Maar eigenlijk kan iedereen ontregelen. We zijn een open systeem – door onze zintuigen – waardoor we constant in interactie zijn met onze omgeving. Die interactie bepaalt of je ontregeld of niet.” Wanneer we op deze manier naar mensen zouden kijken, wordt ‘ontregeling’ iets wat bij mens-zijn hoort. Dan hebben we het niet meer over mentaal ‘zwakke’ of ‘sterke’ mensen, maar over mensen.

We zouden mensen minder moeten reduceren tot hun biologie en meer context-gericht moeten kijken, volgens Floortje. Pillen geven is in veel gevallen symptoombestrijding. Terwijl complexe problemen vragen om zicht op wat iemand in zijn dagelijks leven nodig heeft. Heeft diegene een veilig thuis, een financiële basis, een netwerk om op terug te vallen, werk dat voldoening geeft: mensen zijn veel meer dan hun ziekte.

“Ik was als arts-assistent naïef”, vertelt Floortje in een interview met Sociale Vraagstukken:  “Ik geloofde echt in de maakbaarheid, dat de problemen in het brein zaten en dat we binnen tien jaar al die hersenstoornissen konden genezen. Maar de psychiatrie is een roerig vakgebied. Eerst lag het aan de opvoeding, toen aan de samenleving, toen aan het brein. Nu weten we dat het allemaal een rol speelt en wordt het werk ingewikkeld.” En vanuit die complexiteit en het niet-weten mogen we opnieuw gaan kijken naar de geestelijke gezondheidszorg, volgens de psychiater.

We begrijpen het lijden niet meer

Geen enkel ander Europees land heeft meer psychiaters en psychologen per inwoners dan Nederland, vertelt psychiater Damiaan Denys. Volgens hem hebben we niet te weinig psychiaters, maar juist te veel. Er komen elk jaar meer psychiaters bij en toch is de noodkreet vanuit de GGZ al sinds de jaren zestig hetzelfde: er moeten meer mensen komen.

Radicale verandering is noodzakelijk, volgens Damiaan. De gezondheidszorg moet ingrijpen door aan te geven voor wie haar hulp bedoeld is. Damiaan in Trouw: “GGZ Nederland heeft nu als beleid om zich in te spannen voor het algemeen welzijn van de Nederlanders. Ik denk niet dat dit de doelstelling van de GGZ zou moeten zijn.”

Het normale ‘lijden’ van mensen hebben we gemedicaliseerd. Angst noemen we een fobie, somberheid een depressie, van onrust hebben we een stoornis gemaakt (ADHD) en uitputting een burn-out. “Alles moet worden opgelost door de GGZ”, zegt Damiaan. Terwijl het eerder gaat om onze relatie tot lijden. Alle filosofen en profeten – Nietzsche, Heidegger, Boeddha en Jezus – zeiden het al: accepteer het lijden. Streef je naar geluk, dan lijdt je. Leer je leven met lijden, dan wordt je gelukkig. Damiaan: “De boodschap is al tweeduizend jaar dezelfde, alleen de poppetjes veranderen. Als we niet zowel het systeem als de psychiatrie en onze relatie tot het lijden veranderen, zullen we blijven roepen om meer mensen in de GGZ.”

Gedeelde smart is halve smart

We gaan met onze individuele problemen naar psychologen om een één-op-één gesprek te voeren. Maar – zo leren deze drie psychiaters ons – er is iets anders nodig. Een collectief verhaal waarin we menselijk lijden zien als onderdeel van het leven. Waarin ruimte is voor kwetsbaarheid, complexiteit en normaal menselijk lijden als angst en verdriet. Geen idee waarom, maar kennelijk hoort het erbij. Dus laten we het dan maar samen omarmen.

Heb je behoefte aan meer blikverruimende verhalen? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en krijg ons laatste e-magazine cadeau.

Oorspronkelijk gepubliceerd op 2 februari 2022. Laatste update: 8 december 2023.