Floris Alkemade: “We leven in een revolutionaire tijd.” 

“Wie willen we zijn?” Dat is voor voormalig Rijksbouwmeester Floris Alkemade dé vraag van dit moment. En het antwoord: een leven waarin we niet langer een spoor van verwoesting achterlaten. Tijd voor een holistisch perspectief op samenleven. 

Als student had Floris Alkemade een alcoholistische huisbaas die geld en drank uit zijn kamer in zijn studentenhuis stal als hij in het weekend weg was. Maar de huisbaas kreeg altijd spijt, vertelt Floris. “Dan schreef hij verontschuldigende briefjes. Toch weerhield het hem er niet van om de volgende keer weer precies hetzelfde te doen. Als het op klimaatverandering aankomt, gedragen we ons hetzelfde.”

“We weten dat de hele planeet naar de knoppen gaat als we zo doorgaan, maar toch kunnen we het niet laten. Onze verslaving is te groot, te lastig.”

We doen vage beloftes voor de toekomst: ‘Als ik meer geld heb ga ik ecologisch voedsel kopen’ of ‘We gaan minder vliegen’. Ondertussen gaan we nog steeds voor de koopjes en kreeg KLM een gigantisch steunpakket tijdens de coronacrisis. Floris: “We moeten verantwoordelijkheid nemen voor ons gedrag en inzien dat we verslaafd zijn aan onze welvaart. Daarin andere keuze maken is niet eenvoudig, maar de winst is groot als we het wel doen.”

Een moment van reflectie

Zes jaar lang vervulde Floris Alkemade de rol van Rijksbouwmeester. Een eretitel van waaruit hij de regering gevraagd én ongevraagd advies geeft over architectuur, stedenbouw en landschap. In die functie sprak hij met organisaties, boeren, gemeenten en provincies en stuitte op de complexe vraagstukken waar we vandaag de dag mee te maken hebben. Zijn termijn liep in september van dit jaar af. Aan ons de eer om zijn adviezen voor een gezonde groene toekomst te delen.

“We hebben te maken met de afname van biodiversiteit, klimaatverandering, de dreigende zeespiegelstijging en de energietransitie,” zegt Floris. Omdat het vaak lijkt alsof de thema’s te groot zijn om aan te pakken, vinden we het moeilijk om onze levens daadwerkelijk te veranderen. Daarom schreef Floris het essay ‘De toekomst van Nederland’.

“De vraagstukken zijn groot, maar niet onoplosbaar als we kijken naar het grotere geheel en de samenhang.”

We moeten onszelf de vraag stellen ‘wie we willen we zijn?’. Volgens Floris is het antwoord: “mensen die leven zonder een spoor van verwoesting achter te laten”. En daarvoor moeten we een holistisch perspectief omarmen. Dus niet onze voedselproductie los zien van wonen, stedelijke architectuur, natuur of infrastructuur. Maar alle zaken samenbrengen en ontdekken hoe ze elkaar beïnvloeden. Vragen worden dan niet onoplosbaar of ingewikkelder, maar juist logischer. Floris: “Het is een opluchting om met elkaar samen te werken. Neem in het ontwerpteam van een verpleeghuis bijvoorbeeld een verpleger mee. Die weet wat er echt nodig is.”

Mensen het gevoel geven dat ze betrokken worden is sowieso iets waar Floris op hamert. “Een bestuurder voelt zich vaak weinig betrokken bij een bepaald gebied. Terwijl de mensen over wie besloten wordt misschien al generaties op die plek wonen. Worden zij betrokken in het vormgeven van de omgeving, dan is dat van onschatbare waarde.”

De kracht van twijfel

“We moeten van richting veranderen en dat is beangstigend. Want we weten niet waar we naartoe gaan,” vertelt Floris: “We zijn opgegroeid met het idee dat je een rechte lijn moet volgen. Van A naar B. Nu de vragen zo anders worden weten we niet meer waar B is.” Daarom doen we er volgens de Rijksbouwmeester goed aan om een voorbeeld te nemen aan dieren en mensen die in de wildernis leven. Zij gaan eerst op ontdekkingstocht en onderzoeken verschillende richtingen. Floris: “Er zit een intelligentie in dit onderzoeken, in het toelaten van twijfel. Het is onzekerheid, maar juist onzekerheid biedt een onderschat vermogen voor vernieuwing.”

De coronacrisis heeft bewezen dat we onzekerheid wel degelijk aankunnen én dat we de flexibiliteit bezitten om te veranderen. Door het gevoel van urgentie en onzekerheid, konden we bijvoorbeeld afstand doen van vliegreizen en van elke dag naar kantoor gaan. Eerst is er de schok, maar langzaam maar zeker leren mensen omgaan met de nieuwe realiteit. Floris: “Het online vergaderen maakt dat we het face-to-face contact missen. Maar het heeft ook voordelen. Minder reistijd, meer thuis zijn. Ik hoop dat we hierdoor gaan inzien dat veranderingen vaak ook verbeteringen met zich mee brengen.”

Van ‘moeten’ naar ‘verlangen’

Volgens Floris is het de kunst om niet de nadruk op het ‘moeten’ te leggen, maar dat te koppelen aan waar we naar verlangen. Hierdoor komt verandering gelijk te staan aan vernieuwing, avontuur en een verbetering van de kwaliteit van leven. “Zonder het echt te beseffen leven we in een hele revolutionaire tijd,” concludeert Floris. “Niet revolutionair in de zin dat we de barricades opgaan, maar wel dat we collectief op zoek zijn hoe we het anders kunnen doen. Ik spreek bijvoorbeeld veel met boeren. Ze zijn op zoek en hebben het verlangen om te veranderen, maar zitten financieel zo klem dat er nauwelijks een uitweg lijkt. Als we ze een uitweg weten te bieden…” Tijdens onze zoektocht weten we de antwoorden nog niet. Dat maakt het niet eenvoudig, maar wel interessant. Het doet een beroep op ons improvisatievermogen en dat is ook een krachtige motor voor vernieuwing, ziet Floris.

De muur tussen stad en natuur afbreken

In een tijd waarin we te maken hebben met vereenzaming en segregatie vragen veel mensen zich af wat we eigenlijk nog delen. Volgens Floris zien we veel daarvan terug in de openbare ruimte. “Ook buiten de stad, we moeten zorgen dat de landschappelijke kwaliteit niet ten koste gaat van commerciële belangen. Bij alles moeten we onszelf afvragen hoe we deze ruimtelijke kwaliteit kunnen verbeteren.”

Samen met een team van ruimtelijke ontwerpers keek Floris aan de zijlijn mee hoe het masterplan Van Gogh Nationaal Park zijn vorm en betekenis zoekt. In dit park wordt Brabant beschouwd als een Nationaal Park waarin de natuur vervlochten wordt met landbouw, cultuur en steden. Er staat geen hek om de natuur heen, maar alle functies van het hele gebied worden met elkaar verbonden. Samen met meer dan 40 partners zijn ze bezig met de realisatie van dit park. Boeren, overheden, natuurbeschermers, lokale initiatieven, waterschappen en banken. Allemaal helpen ze mee om het te realiseren en daarmee de ruimtelijke kwaliteit te verbeteren.

Floris: “Het Van Gogh Nationaal Park is van een ontroerende schoonheid. Het is prachtig om geen grens te trekken bij wat je van waarde vindt, maar alles met elkaar te verbinden. We moeten het verhaal gaan vertellen van deze schoonheid. Dat dat geen bijzaak is, maar essentie. En dat verhaal moeten we samen vertellen, zodat alles wat we doen weer onderdeel wordt van een groter verhaal.”

Meer weten over hoe Floris Alkemade werkt aan het nieuwe verhaal? Bekijk het videoportret:

Video door: Jeppe van Pruissen

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang gratis ons nieuwste e-magazine. Inspiratie gegarandeerd.

Oorspronkelijk gepubliceerd op 8 oktober 2020. Laatste update: 15 november 2021