Van vluchteling naar nieuwkomer, van statistiek naar mens

De laatste jaren verbreekt het aantal vluchtelingen wereldwijd record na record. Eind 2021 waren maar liefst 89,3 miljoen mensen op de vlucht voor oorlog en geweld. Bijna 90 miljoen mannen, vrouwen en kinderen die hun thuis moeten verlaten omdat het er niet veilig is. Sta jij er wel eens bij stil dat dit geen cijfers, maar mensen zijn?

Mensen die niet altijd welkom zijn in hun nieuwe land, mensen die veelal jonger zijn dan 18 jaar, mensen met een verhaal en met bagage. Van de bijna 90 miljoen mensen die er vorig jaar op de vlucht waren, vroegen 34.860 mensen asiel aan in Nederland. In mei 2022 er 2.345 asielzoekers en nareizigers naar Nederland. 110 meer dan de maand ervoor. De meeste van hen zijn Syrisch (43 procent), Turks (8,3 procent), Jemenitisch (6,3 procent), Somalisch (4,8 procent), Afghaans (4,2 procent) of Eritrees (4,0 procent). Wat is er in die landen aan de hand?

Afghanistan

In augustus 2021 nam de Taliban, na een supersnelle opmars, de Afghaanse hoofdstad Kabul in en veroverde daarmee vrijwel het hele land. Maar ook vóór de overname waren veel delen van Afghanistan in handen van de Taliban. In die gebieden vonden de afgelopen jaren regelmatig aanslagen plaats.

Talibangebieden staan ook bekend om de strikte interpretatie van de sharia, met straffen zoals executie en verminking. Aan vrouwen werd de toegang tot onderwijs en de arbeidsmarkt ontzegd. Vrouwen die zich niet aan de strenge voorschriften houden, werden tijdens de vorige overheersingsperiode van de Taliban (1996-2001) publiekelijk en gewelddadig gestraft. Net zoals religieuze geleerden, stamoudsten, maatschappelijke activisten, (vrouwelijke) journalisten en mensenrechtenverdedigers. Met de nieuwe overheersing van de Taliban komt hun veiligheid opnieuw in gevaar.

Dat geldt ook voor tolken en andere mensen die gewerkt hebben voor de buitenlandse troepen, etnische minderheden (bijvoorbeeld sjiitische Hazara’s), bekeerlingen, atheïsten en LHBT’ers zijn in Talibangebieden. Daarnaast is voor meisjes en vrouwen is de situatie zorgwekkend.

Syrië

In Syrië woedt sinds de burgeropstand tegen het regime van Bashar al-Assad in 2011 een burgeroorlog waarbij al honderdduizenden doden zijn gevallen. President Assad heeft grote delen van het land onder controle, maar er zijn ook gebieden onder controle van de Koerden, van gewapende groepen, en van Turkije. IS controleert geen gebieden meer, maar is nog wel in aanwezig en in staat om aanslagen te plegen.

De meeste Syriërs zijn gevlucht voor het regime van Assad. Dat maakte zich schuldig aan het onderdrukken, detineren en folteren van opposanten en het gebruik van gifgas. Vooral in de noordelijke provincies is nog steeds veel geweld, in de rest van het land wordt een stuk minder gevochten dan voorheen. Maar dat betekent – hoewel omringende landen daar wel op aansturen – absoluut niet dat (terugkeren naar) Syrië veilig is: terugkerende vluchtelingen worden opgepakt, zijn verdwenen of moeten gedwongen in dienst.

Eritrea

Eritrea kent een van de meest onderdrukkende regimes ter wereld. Kritiek op de regering is verboden en tegenstanders worden gearresteerd. De persvrijheid en vrijheid van meningsuiting worden vergaand beperkt. De partij van president Afewerki (de PFDJ) is de enige politieke partij in het land. Er zijn geen onafhankelijke maatschappelijke organisaties en onafhankelijke mensenrechtenonderzoekers mogen het land niet in. Geen veilige situatie, dus. Daarnaast ontvluchten veel mensen Eritrea vanwege de dienstplicht. Hoewel deze officieel achttien maanden duurt, kan deze in de praktijk oplopen tot meer dan tien jaar (!). Daarnaast blijft een Eritreeër tot z’n vijftigste als reservist dienstplichtig. Deserteurs en dienstweigeraars worden wreed bestraft en ook familieleden lopen het risico te worden opgepakt.

Irak

Irak is al decennialang een instabiel en onveilig land. Het afzetten van president Saddam Hoessein in 2003 leidde tot grote tegenstellingen tussen sjiitische en soennitische moslims, met een burgeroorlog en de opkomst van IS tot gevolg. Hoewel IS nu geen grondgebied meer in handen heeft, is de beweging nog wel aanwezig. In Irak is het over het algemeen niet erg veilig, maar vooral homoseksuelen en lesbiennes, religieuze en etnische minderheden, afvalligen, alleenstaande vrouwen, soennieten en (burger)journalisten lopen gevaar.

Iran

Sinds de revolutie van 1979 en het afzetten van de sjah is Iran een Islamitische Republiek. President Rohani, die in 2017 werd herkozen, beloofde gematigde hervormingen en meer contact met het buitenland. Hij kwam die belofte niet na.

In Iran worden sociale media en internet intensief gecontroleerd. Wie zich openlijk of zelfs privé uitspreekt tegen de regering loopt het (grote) risico op vergeldingsmaatregelen. En die zijn vreselijk, want ondanks Rohani’s belofte is de mensenrechtensituatie in Iran onverminderd slecht: politieke oppositie, demonstranten, regeringscritici, journalisten en vrouwen- en mensenrechtenactivisten lopen het risico op arrestatie, verdwijning, marteling en vervolging. Maar ook voor LHBT’s, etnische en religieuze minderheden en Afghaanse vluchtelingen is Iran niet veilig. Net zoals voor mensen die zich schuldig maken aan gedrag dat volgens de Iraanse overheid in strijd is met de islam. Op bijvoorbeeld alcoholgebruik en overspel staan extreem zware straffen zoals zweepslagen en zelfs de doodstraf.

Turkije

In de zomer van 2016 pleegden aanhangers van de islamitische geestelijke Fethullah Gülen onder zijn leiding een coupe tegen het regime van president Recep Tayyip Erdoğan. Na de mislukte couppoging volgde een zuivering van (vermeende) Gülenisten. Maar na een tijdje liepen niet alleen zij, maar alle politieke opposanten van de Turkse regering het risico vervolgd te worden. Dat maakte het land onveilig voor (pro-)Koerdische opposanten, journalisten, sociale mediagebruikers, mensenrechtenverdedigers en vakbondsvertegenwoordigers.

Door zuiveringen onder rechters en een nieuw presidentieel systeem dat in juli 2018 van kracht werd is de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht ernstig aangetast. In 2020 was er een nieuwe golf van arrestaties van politieke activisten, advocaten en andere vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld.

Oekraïne

Op dit moment zijn ook meer dan vijf miljoen Oekraïners op de vlucht voor oorlog in hun land. Een deel van hen zoekt heil in Nederland, daar staan nu bijna 70.000 Oekraïense vluchtelingen geregistreerd. Dat is (al sinds april) meer dan er beschikbare bedden zijn in de crisisnoodopvang.

Gezien de ontwikkelingen in de wereld ligt het niet in de lijn der verwachting dat het aantal vluchtelingen wereldwijd op korte termijn zal afnemen. Anders gezegd: het vluchtelingenvraagstuk zal voorlopig niet verdwijnen. In plaats van onze kop in het zand te steken kunnen we dus beter na gaan denken over constructieve en duurzame antwoorden. En dat begint met het zien dat het hier niet om cijfers en statistieken gaat. Maar om mensen.

Nog even dit:

Alleen mensen die nog in afwachting zijn van een verblijfsvergunning heten asielzoekers. Vanaf het moment dat je ‘asiel krijgt’ ben je statushouder. En vanaf dat moment ben je niet meer op de vlucht. Voor mensen die asiel krijgen in Nederland gebruiken wij daarom de term nieuwkomer. De afgelopen jaren heeft MaatschapWij een aantal toppers en experts op het gebied van nieuwkomers voor de camera gehad. Laat je inspireren door hun verhaal:

Sheltersuit

Niet voor niets won Bas Timmer van Sheltersuit in de zomer van 2019 de Constructieve Rebellen Awards. Deze nuchtere Tukker maakt van oude slaapzakken een waterafstotende en winddichte jas die getransformeerd kan worden tot slaapzak. Sheltersuit is ontworpen voor mensen in nood en wordt gratis beschikbaar gesteld voor daklozen en vluchtelingen.

She Matters

Het vinden van een baan is voor nieuwkomers in Nederland geen piece of cake. Dat slechts 11 procent van hen na tweeënhalf jaar tijd een baan heef vindt Cristina Moreno onacceptabel. Om ervoor te zorgen dat nieuwkomers de kansen krijgen die ze verdienen, start ze in 2017 She Matters; een sociale onderneming die gevluchte en geëmigreerde vrouwen op een unieke wijze aan bedrijven en organisaties binnen hun werkveld verbindt.

Wil jij ook in actie komen? Dit stuk over nieuwkomers uit 2019 biedt volop inspiratie. En hier lees je 101 tips voor een meer verbonden samenleving.

Meer weten over hoe je voor een ander klaar kunt staan, en ben je toe aan een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis, wekelijks in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.

Oorspronkelijk gepubliceerd op 5 september 2019. Laatste update: 6 augustus 2022.