Vrijheid, gelijkheid en broederschap. Dankzij het basisinkomen
De kloof tussen arm en rijk is een van de grootste splijtzwammen in de maatschappij. Niets doen zal de ongelijkheid alleen maar vergroten, met alle gevolgen van dien. En als we iets leren van de geschiedenis, dan zijn die niet mals. Een universeel basisinkomen kan de oplossing zijn. Drs. Jan Soons ziet het basisinkomen ook de idealen van de Verlichting nieuw leven inblazen.
De grote werkloosheid en stevige economische krimp door de Corona-pandemie heeft het idee van een universeel basisinkomen vleugels gegeven. Wat houdt dat nou precies in? Een universeel basisinkomen (UBI) is een maandelijks uit te keren geldbedrag voor elke Nederlandse staatsburger, waaraan geen enkele voorwaarde verbonden is. Jong, oud, werkend, werkloos, gepensioneerd, arm of vermogend; iedereen krijgt het.
Concrete invulling
Om welk bedrag gaat het? Volgens de meeste pleitbezorgers van het UBI zou het een een netto toelage van € 600 per volwassene en € 300 per kind inhouden. Per huishouden zou daar een bedrag van € 600 bovenop komen. In ruil voor zo’n basisinkomen moet dan een vlaktaks van ca 50% op elke verdiende euro uit arbeid of onderneming afgedragen worden. Tot slot verdwijnen alle uitkeringen, toeslagen en aftrekposten. Een resterend tekort op de begroting, dat zou kunnen oplopen tot enkele miljarden per jaar, zou gefinancierd kunnen worden door extra heffingen op kapitaal en het bestrijden van internationale belastingconstructies waarvan de multinationals zich nu vaak bedienen.
Basisinkomen haalbaar en betaalbaar
Het NIBUD en het Centraal Plan Bureau (CPB) hebben diverse concrete voorstellen doorgerekend en komen unaniem tot de conclusie dat een basisinkomen in deze vorm haalbaar en betaalbaar is. Volgens berekeningen van het NIBUD zou zo’n basisinkomen ook in belangrijke mate bijdragen aan een nivellering van de te grote (en nog altijd toenemende) inkomensverschillen. En daarmee aan het dichten van een groeiende kloof in onze samenleving.
Nooit meer zoals het was
Nu kun je aanvoeren dat de door corona veroorzaakte crisis een unieke situatie is en dat hierna alles weer wordt zoals het was. Maar alles wordt nooit meer zoal het was. Robotisering en automatisering gaan de komende decennia een ongekende slachting veroorzaken op de arbeidsmarkt. Het werklozen zal enorm stijgen, juist onder de groepen die het nu in economische zin ook al moeilijk hebben. Aan de andere kant zullen de bezitters van de data, de artificial intelligence, de robots en het vermogen er garen bij spinnen.
Veel wetenschappers, onder wie de vooraanstaande historicus en filosoof Noah Yuval Harari voorspellen dat binnen enkele decennia de massa overbodig zal zijn. De kans groot is volgens Harari dan ook groot, dat zij in opstand zullen komen tegen de machtige rijken. Dat scenario hebben we al eens eerder gezien.
Politieke omwenteling
In het Frankrijk van zo’n tweehonderd jaar geleden liep de spanning tussen de burgerij en de adel snel op. Dat leidde tot de bestorming van de Bastille in 1789 en luidde het begin in van de Franse Revolutie, een van de grootse politieke omwentelingen in de geschiedenis. De oude standenmaatschappij werd met geweld afgeschaft en de eerste Franse Republiek werd opgericht. Het tijdperk van de Verlichting brak aan.
Vrijheid, gelijkheid, broederschap
De kernwaarden van de kersverse Franse Republiek waren vrijheid, gelijkheid en broederschap. De vrijheid om naar eigen inzicht en onafhankelijk inhoud aan je leven te geven. Gelijkheid hield in dat iedereen zou bijdragen aan de financiering van de collectieve lasten. En broederschap betekent een solidaire samenleving waarin het individu zich gedraagt als een volwaardig en respectvol lid van de gemeenschap.
Onoverbrugbare kloof
Die idealen lijken op dit moment in onze geschiedenis een mission impossible. Onderzoek van Oxfam Novib bevestigde wat we eigenlijk al weten: 1 % van de wereldbevolking bezit tweemaal zoveel vermogen als de overige 99%. En die kloof wordt elke dag breder. Want economische achterstand betekent ook achterstand op andere gebieden. Onderwijs, om maar eens iets te noemen. Met andere woorden: als je aan de verkeerde kant van de kloof staat, wordt die steeds moeilijker te overbruggen.
Rust en vertrouwen
Invoering van een universeel basisinkomen zou het begin kunnen zijn van het dichten van de kloof. Het voorkomt dat mensen die nu met heel veel tijd, pijn en moeite het hoofd boven water kunnen houden kopje onder gaan. Het leidt tot een nieuw gevoel van eigenwaarde. Het geeft iedereen de rust en het vertrouwen om nieuwe mogelijkheden te onderzoeken. Een nieuwe baan te vinden. Zich om te scholen. Maar ook om meer tijd te kunnen besteden aan de opvoeding van kinderen, aan mantelzorg en vrijwilligerswerk. Verschillende experimenten met het basisinkomen bewijzen dat dat de deelnemers er gelukkiger van werden, minder psychische klachten hadden, de kosten voor de gezondheidszorg drastisch daalden, net als de criminaliteitscijfers.
Het basisinkomen zou de idealen van de Verlichting, die nu zo onbereikbaar lijken, ineens weer een heel stuk realistischer maken.
Tekst door: Drs. Jan Soons
Drs. Jan Soons schreef een essay over hoe het basisinkomen van utopie realiteit kan worden. Het is hier te bestellen.
