Alles wat je altijd al wilde weten over plastic verpakkingen

Plastic verpakkingen, aaargh! Het klinkt wat cru maar we worden er -bijna letterlijk- mee doodgegooid. Ongevraagd nemen we een hoop plastic verpakkingen mee naar huis en die komen uiteindelijk allemaal in de oceaan terecht: de plastic soep. Kan dat niet wat minder? Of nog beter; kunnen we er niet helemaal van af? Ik zette een oproep op Facebook en met de input van onze volgers formuleerde ik zes vragen die ik wilde beantwoorden. 

Sinds ik op plastic verpakkingen let, zijn mijn boodschappen er heel anders uit gaan zien. Ook vraag ik me van alles af: waarom zitten biologische komkommers in plastic en gewone niet? En als ik een avocado direct wil eten, waarom ben ik dan veroordeeld tot in plastic verpakte exemplaren? Waarom dwingt de supermarkt mij zulke keuzes te maken? En wat voor impact zou het hebben als ik plastic verpakking helemaal kan omzeilen?

Als je bewust kijkt naar wat je allemaal mee naar huis neemt uit de supermarkt, snap je direct dat wij per persoon zo’n 165 kilo verpakkingen per jaar gebruiken. En 50 procent van het plastic gebruiken we maar één keer voor we het weggooien. Schrikken? Er zijn nog veel meer alarmerende cijfers.

Wist je dat:

• jaarlijks wereldwijd ongeveer 311 miljoen ton nieuw plastic wordt aangemaakt?
• de productie van plastic jaarlijks met 8% stijgt?
• er de laatste tien jaar meer plastic geproduceerd is dan in de hele twintigste eeuw?
• grof zwerfafval (zoals plastic bakjes, drankblikjes en snoepwikkels) voor driekwart uit verpakkingsmateriaal bestaat?
• er wereldwijd jaarlijks zo’n 1000 miljard plastic tasjes gebruikt worden?
• een plastic tasje een gebruiksduur van zo’n 15 minuten heeft?
• 91 procent van al het plastic niet wordt gerecycled?
• het bijna 400 jaar duurt om plastic af te breken?

Niet voor niets is het maandthema van National Geographic #STOPMETPLASTIC. Daar lees ik over de schade aan vogels, zeedieren en vissen die plastic aanricht (circa zevenhonderd soorten dieren eten plastic), en de voorspelling dat de oceanen halverwege deze eeuw meer plastic dan vis zullen bevatten.

Je moet wel een hart van steen hebben als dit je niet aan het denken zet.
Er is écht werk aan de winkel.

Foto: National Geographic

Initiatieven als Plastic Attack juich ik dan ook toe. Maar zodra ik dat over de redactietafel van MaatschapWij gooide kreeg ik tegengas. Want het zijn juist plastic verpakkingen die heel veel voedselverspilling tegengaan. Hmm … zo had ik het nog nooit bekeken. Er kwamen weer nieuwe vragen in me op. En ik besefte dat niet alleen ik, maar ook de duurzame supermarkt in de spagaat staat. Met aan de ene kant de strijd tegen voedselverspilling en aan de andere kant die tegen de plastic soep. Tijd voor nader onderzoek. Ik zette een oproep op Facebook en met de input van onze volgers formuleerde ik zes vragen die ik wilde beantwoorden.

1. Is de verpakkingsvrije winkel een 2-in-1 oplossing?

De verpakkingsvrije winkel heeft een oplossing voor beide problemen, want je neemt je eigen verpakkingen mee én bepaalt zelf hoeveel je koopt. Maar zulke winkels hebben in Nederland doorgaans een kort leven. Het beperkte assortiment van zo’n supermarkt lijkt de grootste boosdoener. Want onze boodschappenroutine veranderen, daar hebben we weinig zin in. Hoewel de Belgen – waar dit concept wel aanslaat – graag laten zien hoe bewust te zijn, vinden wij Nederlanders het vooral onhandig en veel gedoe.

Dat idee lijkt dus in elk geval voorlopig geen oplossing voor het plastic probleem. Maar wat dan wel? Ik besloot hulp in te schakelen van experts met een brede blik op het milieu. Die hulp kreeg ik van Steven IJzerman van Ekoplaza, de biologische supermarkt die werkt aan een leukere groenere wereld en zich breed inzet om dit te bereiken. Ook Michiel Princen en Michiel Roscam Abbing van de Plastic Soup Foundation (waarvan de laatstgenoemde de Plastic Soup Atlas van de Wereld schreef), werken graag mee, want volgens woordvoerder Michiel Princen is “plastic een sluipmoordenaar in het milieu, waar de komende generaties enorm veel last van gaan krijgen. Mensen moeten dat echt beseffen”. Albert Heijn had er weinig zin in en stuurde me een kant en klaar verhaal over avocado’s waaruit bleek dat ze zich bij de toepassing van verpakkingen richten op reduce, reuse, recycle en renew, maar plastic verpakkingen wel gebruiken om onderscheid te maken tussen producten. Dat vond ik een onbevredigend en tegenstrijdig antwoord. Mijn eerste gedachte is dan ook dat dat volgens mij prima met een ander materiaal kan. Maar ja. Wat weet ik er nou van? Toch bedankt voor de moeite, Appie!

2. In de supermarkt moet ik vaak kiezen tussen biologisch in plastic, of ‘gewoon’ zonder plastic. Wat is de beste keus, als we de hele footprint meten?

Steven IJzerman stelt dat de hele footprint lastig te meten is omdat daar nogal wat parameters bij komen kijken. “In de meeste footprints worden pesticiden niet meegenomen, terwijl die op de langere termijn een groot effect op het milieu hebben.” We weten dus nog best veel niet.

Maar gelukkig weten we ook heel veel wél. Bijvoorbeeld dat in plastic verpakte komkommers meestal uit het buitenland komen. Ze hebben die plastic hoes nodig omdat de kans op butsen tijdens het vervoer groter is. Zonder plastic is een komkommer na twaalf dagen geel en verliest hij vocht. De komkommer in plastic gaat langer mee. En dat is handig als hij helemaal uit Spanje moet komen. Maar eh … waarom halen we ze eigenlijk helemaal uit Spanje? De impact van dat transport op het klimaat is bij zo’n Spaanse pepino veel groter dan bij zijn Nederlandse evenknie. Ook hebben Nederlandse komkommers veel minder water nodig en is de opbrengst per hectare tien keer hoger. Maar wacht even: Nederlandse komkommers groeien in met aardgas verwarmde kassen, Spaanse in onverwarmde folietunnels. Al met al is de impact van een in plastic verpakte Spaanse komkommer even groot als van een Nederlandse komkommer zonder hoes.

Kunnen we dan echt niet van dat plastic af? Jawel. Ekoplaza kiest namelijk voor een biologische komkommer van een sterk ras. Dat, én het feit dat de ketens goed zijn ingericht, zorgt ervoor dat de komkommer geen plastic nodig heeft. Kiezen uit twee kwaden hoeft dus niet.

Vooral de single use plastics, en de onverschilligheid waarmee ze geproduceerd en weggegooid worden, zijn de grote boosdoener.

Michiel Princen – Woordvoerder Plastic Soup Foundation

3. Wat is duurzamer: plastic apart inzamelen of nascheiden in de afvalcentrale?

Het inzamelen en verwerken van afval is een taak van de gemeente. Elke gemeente heeft daarin een ander beleid. Wat qua duurzaamheid beter is – plastic inzamelen of nascheiden – hangt sterk af van de afvalverwerkende faciliteiten in de omgeving van een gemeente. Daarmee is duurzaamheid ook een logistieke kwestie. “De missie van Plastic Soup Foundation is het voorkomen van plastic in het milieu.” stelt Michiel Princen. “Daarom zijn wij voor statiegeldsystemen. Die gaan vervuiling tegen én zorgen voor heel zuivere stromen. Al het plastic dat op die manier wordt ingezameld is heel goed recyclebaar. Bij het plastic dat apart wordt ingezameld zit ook veel plastic dat niet altijd goed herbruikbaar is.” Ekoplaza Groningen deed onlangs een proef waarbij het mechanisme van statiegeld echt bleek te werken.

Plastic dat niet apart wordt ingezameld belandt in de verbrandingsoven. De materialen kunnen dan niet gerecycled worden en waardevolle grondstoffen gaan verloren. Volgens MilieuCentraal is het daarom beter om plastic afval thuis al te scheiden. Ook als je plastic zwerfafval op straat vindt doe je er goed aan dat mee naar huis te nemen en het in je aparte plastic afvalbak te doen. Raap jij wel eens zwerfafval mee om het weg te gooien? Dan ben je goed bezig én hip, want plogging is een heuse trend.

4. Er komen steeds meer alternatieven voor plastic verpakkingen. Maar zijn die wel milieuvriendelijker?

Ook dit is een lastig vraagstuk. Er bestaan alternatieven voor plastic, maar sommige daarvan zijn dan weer meer CO2 belastend. In algemene zin zijn composteerbare verpakkingen minder sterk en heb je daarom een dikkere variant nodig. Meer materiaal betekent meer CO2. Moeten we daar dan toch gebruik van maken? Volgens Steven wel: “Op dit moment is de plastic soep een van de grootste milieuproblemen waarvan steeds meer blijkt dat het een negatieve invloed heeft op onze gezondheid.” Plastic dat we maar één keer gebruiken, moeten we überhaupt niet gebruiken. Bij zo’n alternatief dat meer CO2 belastend is, kan duurzame productie of een betere logistiek compenseren. Wat ons betreft is plastic nooit de oplossing.

Plastic is wat ons betreft nooit de oplossing.

Steven IJzerman – Kwaliteitsmanager Ekoplaza

5. Mogen biologisch afbreekbare plasticverpakkingen bij het GFT-afval? En zo ja, heeft dit een bepaalde (negatieve) reactie op het GFT-afval?

Er is vaak verwarring tussen biologisch afbreekbare en composteerbare verpakkingen. Niet alle biologisch afbreekbare vormen van plastic zijn composteerbaar. Dat is namelijk iets anders: composteerbaar zegt iets over de snelheid waarmee het kan worden afgebroken. Recyclers zijn tegen biologisch afbreekbare vormen van plastic verpakkingen omdat die de recycling machines van plastic verstoren. Die stromen moeten niet worden vermengd. Maar veel consumenten met goede bedoelingen weten dat niet. Je kunt daarom letten op het KIEM-logo (links op de afbeelding) en het OK Compost keurmerk (rechts op de afbeelding), als een van beide logo’s erop staat betekent het dat de verpakking binnen 12 weken voor minstens 95 procent kan worden afgebroken. Verpakkingen met een van die logo’s kunnen bij het GFT-afval.

6. Zorgen plastic verpakkingen daadwerkelijk voor betere producthygiëne?

Een verpakking heeft natuurlijk een functie: betere hygiëne en een langere houdbaarheid. “Maar” stelt Steven Ijzerman, “hierin geeft plastic ten opzichte van andere materialen geen betere producthygiëne”.

Wat nu?

Mij is veel duidelijk geworden. Toch blijft het vraagstuk voedselverspilling versus plastic door mijn hoofd spoken. Want ik weet inmiddels dat die plastic soep écht een gevaar vormt. Maar ik weet ook dat de impact van een product op het milieu vooral komt door het product zelf, en niet de verpakking. Vanuit die gedachte kun je stellen dat zorgen dat een product niet bederft maar geconsumeerd wordt je dus meer oplevert. Ekoplaza gaat de goede kant op en kiest voor een reductie van impact op het milieu op meerdere fronten. Waarom volgen andere supermarkten niet? Moet ik hier nog verder induiken?

Wat ik wel weet, is dat jij je impact zelf kunt verminderen. En dat scheelt, want alle kleine beetjes worden samen één grote hoop. Kijk maar naar de plastic soep.

Je plastic footprint verminderen? Dat doe je zo:

• Reduceer plastic dat voor eenmalig gebruik geproduceerd is. Denk aan wattenstaafjes, bestek, flesjes, koffiebekers, tasjes en rietjes. Er zijn echt goede alternatieven, bijvoorbeeld deze herbruikbare rietjes van Klean Kanteen. Zie ook de acht doelen van National Geographic’s #STOPMETPLASTIC.
• Doe mee aan een Beach Cleanup
• Ga eens varen met Plastic Whale. Bijvoorbeeld de dag na de Gay Pride.
• Ga ploggen of trashwalken.
• Neem zelf herbruikbare brood- groente- en fruitzakjes mee naar de supermarkt. Bijvoorbeeld die van Bag-again.

Foto: National Geographic

Hoe draag jij je steentje bij? We horen graag van je op Facebook!

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blik-verruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.