We worden steeds zieker van ons eten. Foodwatch komt in actie

Wereldwijd gaan meer mensen dood aan slechte eetgewoonten dan aan roken. Supermarkten liggen vol met misleidende producten en voedselschandalen zijn tegenwoordig aan de orde van de dag. De mensenrechten op adequate voeding en gezondheid worden dus consequent geschonden, ook in Nederland. En de overheid? Die verkiest zelfregulering van de sector boven hard optreden.

Om dit te veranderen voert de onafhankelijke stichting foodwatch campagnes tegen misstanden in en misleiding door de industrie. ‘We leven op dit moment in een obesitas-epidemie’, legt directeur van foodwatch Ilse Griek uit. ‘Inmiddels hebben twee keer zoveel mensen wereldwijd obesitas als in de jaren ’80.’ Ook andere ziektes nemen steevast toe. Zo is het aantal mensen met suikerziekte de afgelopen dertig jaar verviervoudigd.

Deze ontwikkelingen zijn volgens Ilse het gevolg van de manier waarop we eten. Is de consument dan zo onverstandig om willens en wetens slecht en ongezond voedsel te verorberen? Of is er meer aan de hand?

200 voedselkeuzes per dag

‘Dagelijks maak je gemiddeld tweehonderd voedselkeuzes’, vertelt Ilse. ‘Erg veel tijd om bij iedere keuze stil te staan heb je dus niet.’ Om het voor onszelf makkelijker te maken gebruiken we zogenaamde short-cuts. ‘Je loopt door de supermarkt en je ziet verpakkingen vol claims zoals bron van vitamine c of rijk aan vezels. Dan denk je: dit zal dan wel de gezonde keuze zijn.’

0,0003 % truffel

In de praktijk blijkt dat de producten die het hardst schreeuwen vaak het ongezondst zijn. Misleiding ligt in de supermarkt constant op de loer. ‘Bij de dranken zie je overal plaatjes van fruit. Als je op de achterkant kijkt blijkt het er vaak amper in te zitten.’ Ook bij kwaliteitsproducten wordt de consument steevast genept. ‘Truffelpasta. 0,0003% truffel. Dan vraag je je af: is dat nou eerlijk?’

Kindermarketing

Om mensen al op jonge leeftijd ongezonde eetgewoonten aan te leren maken veel bedrijven gebruik van kindermarketing. ‘De meeste producten waarbij de reclame wordt gericht op kinderen zijn ontzettend ongezond. De verpakkingen met idolen, zoals figuren van The Minions of Frozen, zorgen ervoor dat kinderen net zolang jengelen totdat de producten in het boodschappenkarretje liggen.’

Stukje paardenvlees? 

Daarbij komt dat voedselschandalen tegenwoordig regelmatig voorkomen. ‘In 2013 kwam het paardenvleesschandaal naar buiten. Wat bleek? Er was paardenvlees en, volgens klokkenluiders, zelfs stinkend groen rottend rundvlees met vers rundvlees vermengd. 50 miljoen kilo vlees werd teruggeroepen uit de supermarkten en de restaurants, maar jij als consument die het al in huis had gehaald mocht dat niet weten.’

“Vijftig miljoen kilo vlees werd teruggeroepen uit de supermarkten en de restaurants.”

Als consument kun je simpelweg dus niet meer weten wat er op je bord ligt. Verpakkingen zijn misleidend en informatie is onvolledig. En dat terwijl het Recht op Adequate Voeding en het Recht op Gezondheid onderdeel zijn van mensenrechtenverdragen waar ook de Nederlandse overheid haar handtekening onder heeft gezet. Hoe heeft het zover kunnen komen?

De overheid verkiest handel boven volksgezondheid

‘Het beschermen van de volksgezondheid is een taak van de overheid, aldus Ilse. ‘Op onbegrijpelijke wijze geeft de Nederlandse overheid echter de prioriteit aan ons handelsbelang.’ Nederland is één van de grootste voedselexporterende landen ter wereld. Ilse: ‘De overheid wil deze handel niet in de weg zitten en treedt daarom niet hard op tegen de voedingsindustrie, maar kiest voor zelfregulering.’

“Onze toezichthouder op voedselveiligheid is onderdeel van het ministerie van Economische Zaken.”

Zelfs de toezichthouder op voedselveiligheid, de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, is in Nederland ondergebracht bij het ministerie van Economische Zaken. ‘Bovendien laat de toezichthouder op haar eigen website weten dat meldingen van misleiding eigenlijk niet in behandeling worden genomen. Eerlijke etikettering is dus geen prioriteit, dat wordt gewoon openlijk gezegd.’  

Zelfregulering werkt ‘voor geen meter’

De Nederlandse overheid voert dus geen actief voedselbeleid, maar zet in op zelfregulering en oplossingen vanuit de voedingsindustrie zelf. Deze maatregelen werken volgens Ilse Griek echter voor geen meter. ‘Bedrijven die in het leven zijn geroepen om winst te maken hebben geen belang om de consument gezonder te laten eten of eerlijke etiketten te maken. Er valt veel meer te verdienen aan een fles ketchup, dan aan tomaten. Aan koekjes en ijs, dan aan appels en peren. Zelfreguleringsinitiatieven van de industrie zijn in de meeste gevallen pure schijn. Ze maken onderling afspraken om kindermarketing in te perken en schenden ze vervolgens net zo makkelijk. Niemand die ze erop aanspreekt.’

“Er valt veel meer te verdienen aan een fles ketchup, dan aan tomaten.”

Een toekomst vol schadeclaims

Volgens Ilse is de huidige situatie onhoudbaar. Niet alleen voor de consumenten die collectief steeds zieker worden van voedsel, maar ook voor de voedingsbedrijven zelf. ‘Kijk maar naar wat er in de tabaksindustrie is gebeurd. Er worden massale schadeclaims van tabaksbedrijven geëist omdat zij de gezondheidsgevolgen van hun product kenden en die bewust verhulden.’

Ilse ziet het in de voedingssector dezelfde kant op gaan: ‘Frisdrankbedrijven en de Monsanto’s van deze wereld, die gaan precies hetzelfde te werk.’

Nederland, sjoemel-land

Voor hun eigen bestaansrecht zouden bedrijven er dus goed aan doen om mensenrechten niet langer te schenden. Dit geldt volgens Ilse ook voor de voedingssector als geheel. ‘Grote voedselschandalen zoals fipronil in eieren en paardenvlees zijn niet goed voor de sector. Als Nederland erom bekend komt te staan dat er hier wordt gesjoemeld met ons eten, dat de sector zelf niet optreedt en dat de toezichthouder dat ook niet doet, dan gaat dat gevolgen hebben voor onze handel.’

Massale lobby

Toch gaat de voedingsindustrie vrolijk door met haar lobby om de consument zoveel mogelijk ongezonde troep te kunnen blijven aansmeren. ‘Bedrijven hebben veel meer mensen, geld en macht dan maatschappelijke organisaties of consumentenrechtenclubs en lopen Brussel en Den Haag helemaal plat.’

De lobby vindt veelal achter gesloten deuren plaats, wat het voor partijen als foodwatch lastig maakt om er iets tegen te doen. Daarbij komt dat grote bedrijven massaal wetenschappelijke twijfel zaaien om de negatieve gezondheidsgevolgen van hun producten te verhullen. ‘Je ziet het bij Coca-Cola, je ziet het bij Monsanto. Zodra er wetenschappelijke onderzoeken naar buiten komen die aantonen dat er een relatie bestaat tussen bijvoorbeeld frisdrank en negatieve gezondheidsgevolgen, of tussen het bestrijdingsmiddel glyfosaat en kanker, springen ze meteen in de tegenstand en gooien ze talloze onderzoeken de wereld in die het tegenovergestelde aantonen.’

Het kan ook anders

Toch kan het volgens Ilse ook anders. ‘Zo heeft Frankrijk een suikerbelasting ingevoerd en heeft Engeland een onafhankelijke toezichthouder op voedselveiligheid’. In Nederland is er voorlopig echter nog wel wat werk aan de winkel.

Benieuwd waarom Ilse Griek zich 24/7 inzet voor Foodwatch? Bekijk haar videoportret.

Video door: Jeppe van Pruissen & Nadine Maarhuis

Meer over hoe we anders met ons eten kunnen omgaan? Bekijk dan het videoportret van Freke van Nimwegen van InStock

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blik-verruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.