Deze solozeiler en schaapsherder leren ons hoe waardevol alleenzaamheid is

“Het coronavirus kunnen wij niet stoppen, het eenzaamheidsvirus wel”, verklaarde Koning Willem-Alexander tijdens een toespraak in maart. Toch had eenzaamheid ons land afgelopen maanden flink in zijn greep. Dat terwijl eenzaamheid schadelijk kan zijn voor onze gezondheid. Voormalig schaapsherder Esther Frankort en solozeiler Henk de Velde snappen er niets van: “Die behoefte om continue in contact te zijn met mensen heb ik gewoonweg niet.”

Hoewel er meer mensen zoals Esther en Henk zijn, zien we sinds de invoer van de coronamaatregelen over alle lagen van de bevolking een stijging van de eenzaamheidscijfers. Ongeveer drie op de tien Nederlanders voelen zich eenzamer door de crisis, bleek uit een onderzoek van I&O Research. We hebben voornamelijk aandacht besteed aan het inperken van die eenzaamheid onder ouderen, maar het zijn juist de jongeren die zich eenzamer zijn gaan voelen door de crisis. Van de 18- tot 34-jarigen geeft ongeveer de helft aan zich eenzamer te voelen dan voor de crisis.

Bron: I&O Research

Het is niet zo gek dat vooral jongeren meer eenzaamheid ervaren. In die leeftijdsfase zijn zelfontplooiing en sociale contacten belangrijk. En juist de plekken waar dat plaatsvindt, zoals school en werk, zijn dicht. Voor ouderen is de kans op eenzaamheid over het algemeen al groter, dat heeft dus niks met corona te maken.

Wat doet alleen zijn met ons?

Het is opmerkelijk dat hoewel sociale isolatie en eenzaamheid twee verschillende dingen zijn – sociale isolatie is een gegeven en objectief, eenzaamheid is een gevoel en dus subjectief – ze beide schadelijk zijn voor onze gezondheid. En dus kunnen we onszelf afvragen: zijn de psychische gevolgen van geen bezoek en nauwelijks contact een te hoge prijs in de coronacrisis? De situatie is natuurlijk van tijdelijke aard, maar de gevolgen van ervan zijn niet mis. Sociale isolatie verhoogt de sterftekans namelijk met 30 procent. Daarmee is het gebrek aan sociale contacten net zo schadelijk voor de gezondheid als roken, een hoge bloeddruk, obesitas, cholesterol en fysieke inactiviteit. Daartegenover heeft sociale verbondenheid een gunstig effect op de bloeddruk en het afweersysteem. En stimuleert een goed sociaal netwerk ons om gezonder te leven en slechte gewoontes op te geven.

“Alleenzaamheid – het gelukzalige gevoel van alleen zijn – is helend”

Geen bezoek en nauwelijks contact – als het goed is hebben we afgelopen maanden allemaal zo geleefd – verlagen de kans op besmettingen maar kunnen dus ook zorgen voor serieuze gezondheidsrisico’s. Dat komt doordat de mens van nature een sociaal dier is, dat voor zijn overleven is aangewezen op samenwerking en contact met soortgenoten. Eenzaamheid is een overlevingssignaal, net zoals honger en dorst. Evolutionair gezien is het dus niet zo gek dat er schade optreedt als die behoefte niet vervuld wordt. Kijk maar wat er gebeurt als we langdurig niet eten of drinken. Het gemis aan fysieke sociale contacten kunnen we niet vervangen door digitale kanalen, we hebben ze beide nodig.

Immuun voor eenzaamheid

Solozeiler Henk de Velde reisde vijf keer alleen de wereld rond. Nog nooit heeft hij zich eenzaam gevoeld. Ook niet toen hij 40 dagen in radiostilte over de oceaan voer. Van wat er nu gebeurt begrijpt hij helemaal niets: “Ben ik nu de enige die op geen enkele manier last heeft van dit ongekende virus en de bijbehorende paniek? Mensen voelen zich eenzaam. Ze kunnen dus niet alleen zijn. Maar voor mij betekent alleen zijn: vrijheid. Begrijp me niet verkeerd, ik ben geen kluizenaar en heb goed contact met mijn vrienden en familie. Als iemand een biertje met me wil drinken doe ik dat met plezier. Maar die behoefte om constant in contact te zijn met mensen heb ik gewoon niet.”

Henk de Velde

Ook Esther Frankort – ze werkte vijf jaar als schaapsherder en werkt nu in een kleine kwekerij – redt zich prima alleen: “Zet mij maar ergens in mijn eentje neer, ik vermaak me wel. Dat is altijd zo geweest. Er zijn veel mensen die het nu heel zwaar hebben, die willen dat alles weer normaal wordt. Maar wat is ‘normaal’? Was het voor de coronacrisis wel normaal? En moet je daar naar terug willen?”

Wat is normaal?

Esther: “Ik denk dat veel mensen vrijwel altijd tussen de uiterlijke cultuur van de mens zitten. Dat wil zeggen: ze begeven zich altijd in een door de mens gemaakte omgeving. Daardoor is er veel taal tussen mensen onderling, maar heel weinig taal tussen mens en natuur. Mensen kunnen die taal niet meer lezen en voelen daardoor de verbinding met de natuur minder.”

“We voelen dat we de controle kwijt zijn. Maar het grappige is: die controle hadden we helemaal niet”

Daarnaast is in de natuur verblijven een les in overgave. Esther illustreert: “Als je in de winter door het weiland loopt met de natte sneeuw horizontaal waaiend door de wei kun je maar één ding doen: je overgeven. Ik denk dat door het gebrek aan contact met de natuur veel mensen denken dat ze overal controle over hebben. Daarom raakt deze crisis veel mensen zo hard, we zijn de controle kwijt. We beseffen ineens dat dingen niet altijd beheersbaar of controleerbaar zijn. Maar het grappige is dat we als mensen die controle sowieso al niet hadden. Als je even helemaal weg bent van mensen wordt dat besef groter.”

Hele dagen niemand

Ook Esther heeft in haar jaren als schaapsherder nooit iemand gemist. “Fysieke hulp was soms wel welkom, want het werk als schaapsherder is enorm zwaar. Maar in de winter zag ik meestal hele dagen niemand, en dat vond ik ondanks dat het de zwaarste periode was, ook de mooiste. Ik zie de mens niet als losstaand van de natuur, dus ik heb geen mensen nodig om me verbonden te voelen.”

Verbonden met de natuur

Uit onderzoek van de Universiteit van Wageningen bleek dat een natuurlijke omgeving kan bijdragen aan de gezondheid van mensen. Voorbeelden daarvan zijn:

• herstel van stress
• aanzetten tot sociaal contact
• bijdragen aan een optimale ontwikkeling van kinderen
• persoonlijke ontwikkeling en zingeving bevorderen
• en het kan stimuleren tot bewegen

Zowel Esther als Henk ervaren alleen zijn en in verbinding zijn met de natuur als helend. Esther vertelt daarover: “Al die uren dat je alleen bent komen er allerlei processen op gang die heel waardevol zijn. Door de hele dag buiten te zijn en fysiek hard te werken, heb ik ontzettend veel inzichten opgedaan. Bijna alsof er een dialoog met de elementen ontstaat.” Henk maakte direct na zijn scheiding zijn eerste soloreis van Zuid-Afrika naar Nederland en beaamt: “Na een paar dagen alleen op zee kom je in een meditatieve staat. Toen ik in Nederland aankwam had ik 99 procent van mijn scheiding verwerkt. Voor mij is ‘alleenzaamheid’ – zo noem ik het gelukzalige gevoel van alleen zijn – helend.” Wat je er volgens Henk ook van leert: niks doen. “Niks doen is in onze taal iets negatiefs. Maar eens even niks doen is hartstikke goed voor ons. Zouden meer mensen moeten doen. Ik was daar al heel goed in en ben er in de loop der jaren nog beter in geworden. Bewoners van afgelegen eilanden zijn vaak ook heel goed in niksen. En die mensen zijn de gelukkigste die ik ooit ben tegengekomen. Ik zie daar wel een verband tussen, tussen alleenzaamheid en geluk.”

“Er is veel taal tussen mensen onderling, maar weinig taal tussen natuur en mens”

Van eenzaamheid naar alleenzaamheid

Maar hoe zit dat dan met al die mensen die zich sinds maart doodongelukkig voelen? “Ik vind dat super erg voor ze, je kunt er een trauma aan overhouden”, zegt Henk. “Mensen komen er in deze tijd achter hoe afhankelijk ze zijn van anderen. Of juist niet. Ze worden met hun neus op de feiten gedrukt. Het is allemaal heel snel gegaan en social distancing was niet hun eigen keuze, dat kan lastig zijn. Ik ben geen guru én ik heb makkelijk praten, maar ik zou tegen ze zeggen: Ga eens op het balkon zitten, kijk naar de wolken in de verte, en denk eens aan helemaal niks.”

Esther: “Ik moet denken aan een uitspraak van Stephen Harrod Buhner, een herborist die ik erg bewonder. Hij zegt dat mensen worden geboren met een wond in hun wezen die alleen gevuld kan worden met iets uit de natuurlijke wereld.”

Esther Frankort. Copyright: Puck Milde

“Er zijn natuurlijk mensen voor wie deze situatie helemaal niet goed is, die echt iemand nodig hebben. De mens is een sociaal dier, dus logisch dat ze elkaar opzoeken. Maar ik denk dat veel mensen een deel van hun gevoelens, frustratie of leegte die ze voelen vaak uit de weg gaan met uit eten gaan, op stap gaan, winkelen, een fles wijn wegwerken. Nu hebben ze die uitlaatklep niet meer. Misschien is het niet eenzaamheid waar mensen last van hebben, maar andere onderliggende problemen die nu tot uiting komen. Ik zeg niet dat mensen niet eenzaam zijn, maar dat het goed is om na te gaan waar je zo gefrustreerd over bent. Waarom kun je niet alleen zijn met jezelf? Ik denk dat je daar heel veel mooie lessen uit kunt halen. Dit is het moment om dat te doen.”

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang gratis ons nieuwste e-magazine. Inspiratie gegarandeerd.