Een planeetrobuuste samenleving: weerman Reinier van den Berg laat zien dat iedereen in actie kan komen

Reinier van den Berg kennen we als de langstzittende weerpresentator van Nederland. Maar Reinier is méér dan weerman: als meteoroloog en klimaatwetenschapper is hij specialist op het gebied van weer, klimaat en duurzaamheid. Zijn missie: zoveel mogelijk mensen informeren over wat er aan de hand is met het klimaat én ze – middels het presenteren van oplossingen – motiveren om in actie te komen voor een planeetrobuuste samenleving. “Er ligt een wereld van kansen om zelf onderdeel van de oplossing te zijn.”

“Ook al halen we het doel om in 2050 CO2-neutraal te leven, dan nog zit alle CO2 die tot dan toe is uitgestoten de komende decennia in de atmosfeer.” Reinier van den Berg legt uit: “De opwarming van de Aarde is geheel veroorzaakt door de massale uitstoot van broeikasgassen en we zitten met een erfenis van honderd jaar te veel uitstoten. Dus de rest van deze eeuw zijn we veroordeeld tot verdere stijging van de temperatuur. Het is net als een mammoettanker: als je de motor nu uitzet, vaart hij nog een kilometer door.”

“Vanuit de consumptiegedachte – met vervuilende technologieën en wegwerpkleding – blijven we dingen doen die niet passen in een planeetrobuuste samenleving”

“Op het gebied van klimaat gebeurt er wel wat, maar dat gaat veel langzamer dan wij klimaatwetenschappers willen en dan nodig is. Aan de ene kant zie ik dat we het klimaatprobleem kunnen oplossen, aan de andere kant zie ik in de maatschappij, de politiek en het bedrijfsleven dat we qua gedrag moeilijk knoppen kunnen omzetten. Het lukt niet, niet omdat we het niet kunnen, maar omdat we het niet willen. Vanuit de consumptiegedachte – met vervuilende technologieën en wegwerpkleding – blijven we dingen doen die niet passen in een planeetrobuuste samenleving. Die moeten we zo gaan inrichten dat de generaties na ons de vruchten van de Aarde kunnen blijven plukken.”

Basisschool natuurkunde

“Wat er aan de hand is met het klimaat is eigenlijk basisschool natuurkunde. Het weer wordt meetbaar warmer. Daardoor verdampt er meer en bevat de lucht meer waterdamp. Het weer wordt daardoor extremer en grilliger. Als het regent, regent het harder, en in droge periodes of als de regen op de verkeerde plek valt, droogt de grond sneller uit. Zo kunnen bosbranden sneller optreden, maar het warmere weer veroorzaakt ook overstromingen, smeltende ijskappen, een stijgende zeespiegel en biodiversiteit die in de gevarenzone komt.”

Als weerpresentator en meteoroloog ziet Reinier duidelijk dat het weer en het klimaat zich anders is gaan gedragen. De alarmbellen gaan rinkelen. “Omdat ik de kennis heb van hoe groot het probleem is en hoe gevaarlijk het kan zijn, én omdat het mijn vak is om een ingewikkeld verhaal op zo’n manier te vertellen dat iedereen het goed begrijpt, besloot ik lezingen over klimaatverandering te gaan geven.”

Klimaatverandering is geen hoax

Bezorgd maar gemotiveerd klimt Reinier op het podium om zijn verhaal te vertellen. “Eerst leg ik uit wat er precies aan de hand is met het klimaat het daaraan gekoppelde verlies van biodiversiteit. We moeten het erover eens worden dat we een groot probleem hebben en dat we dat moeten oplossen. Aan de hand van duidelijke voorbeelden, met mooie kaarten en grafieken, laat ik zien wat er verandert qua weer, neerslag en temperatuur. Klimaatverandering is geen hoax, het is concrete, heldere en goed te begrijpen wetenschap.”

In het tweede deel van zijn lezing draagt Reinier aan de hand van vier pijlers oplossingen aan m klimaatverandering een halt toe te roepen. Deze zijn:

1.     Van CO2-uitstoot naar opslag (middels landbeheer)
2.     Energiebesparing
3.     Energie opwekken
4.     Grondstoffen en afval

Van CO2-uitstoot naar opslag

Reinier: “We stoten miljoenen tonnen CO2 uit. Als je het land zo gaat bewerken of beplanten dat het CO2 gaat opslaan in plaats van uitstoot, ga je meters maken. Een manier om dat te doen is in streken of gebieden waar nu weinig vegetatie is herbebossing toe te passen. Planten en bomen halen CO2 uit de lucht en zetten dat om in vaste stof: in boomstam, wortels, vruchten en bladeren. Daarnaast hebben bomen ook nog heel veel andere functies, maar daarover later meer. Kortom: we moeten massaal bomen beschermen en investeren in herbeplantingsprogramma’s.”

Energiebesparing

“De schoonste energie is de energie die je niet gebruikt. Wat we kunnen doen om energie te besparen is: isolatie, zuinig rijden, meer met de fiets, producten langer gebruiken, ze ruilen, ze (laten) repareren en ze delen met elkaar. Er is een heel scala aan voorbeelden dat leidt tot energiebesparing. We kunnen daarin echt nog veel meer doen dan we nu doen.”

Energie opwekken

“Hoeveel energie we ook besparen, we hebben het toch nodig. Maar als we het dan opwekken, laten we dat dan schoon doen in plaats van met vervuilende, fossiele brandstoffen. Die moeten we uitfaseren en vervangen door duurzame bronnen zoals wind-, zon- en waterkracht, bodemwarmte en biomassa. Onder biomassa valt alleen ook het verbranden van houtpallets en dat vind ik niet zo’n goed idee. De gedachte is ‘als ik nu een boom in de fik steek, dan compenseer ik dat met het planten van een nieuwe boom die over dertig jaar die CO2 opvangt’. Maar die garantie heb je helemaal niet. Zeker niet met opkomende verdroging en bosbranden. Het massaal kappen van bossen kan ook nog eens grote gevolgen hebben voor het lokale klimaat en de biodiversiteit. En we moeten nú in actie komen en geen dingen doen die pas over dertig jaar effect hebben. Dus biomassa op grote schaal kan wel eens het paard achter de wagen spannen zijn. Daarbij kunnen we bomen voor heel veel andere dingen gebruiken dan ze te verbranden.”

“Plastic is dun, licht en neemt weinig ruimte in, dus ook voor transport en logistiek is het ideaal. Het probleem met plastic is alleen dat we het moeten recyclen en dat dat niet gebeurt.”

“Het opslaan van energie moet ook onderdeel zijn van het nieuwe energiebeleid. Dat kunnen we doen met batterijen zoals in de auto. Een andere mogelijkheid is energie opslaan in de vorm van warmte. Zo kun je onder een woonhuis een zeer goed geïsoleerd groot bassin met vloeistof plaatsen. In de zomer kun je dat bassin verwarmen middels zonne-energie, in de winter kan je die warmte gebruiken voor het verwarmen van je huis. Van overtollige wind- en zonne-energie kunnen we ook ‘groene’ waterstof maken.”

Grondstoffen en afval

“Met acht miljard mensen gebruiken we veel meer grondstoffen dan de Aarde kan leveren. Daarom moeten we van afval nieuwe grondstoffen maken. Die cirkel moeten we sluiten. Op sommige gebieden gaat het goed, zoals met glas, maar op andere gebieden valt nog veel winst te behalen. Plastic bijvoorbeeld. Een maatschappij zonder plastic is niet in te denken, het is een heel handig verpakkingsmateriaal. Als consument kun je misschien zonder, maar in de medische wereld is het lastig steriliteit te bewaken zonder plastic. Plastic is dun, licht en neemt weinig ruimte in, dus ook voor transport en logistiek is het ideaal. Een klein plastic flesje is duurzamer dan een glazen flesje: dat wordt op hoge temperatuur gemaakt en is zwaarder om te vervoeren. Het probleem met plastic is alleen dat we het moeten recyclen en dat dat niet gebeurt. Met de startup PyrOil waarbij ik actief ben, laten we zien dat dat wel kan. Op een innovatieve manier maken we van afgedankt plastic weer een grondstofolie waarvan je weer opnieuw plastic kan maken. Dan is het cirkeltje rond.”

Meer impact

“Mijn avond is geslaagd als ik het gevoel heb dat mensen beseffen dat ze ertoe doen. Dat er een wereld aan kansen ligt om zelf onderdeel van de oplossing te zijn. Als die mensen bereid zijn om dat te delen met hun vrienden, dan maak je van delen vermenigvuldigen. Dat is de meest krachtige manier om de olievlek te laten uitbreiden.”

Bladgoud

In het boek ‘Bladgoud’ beschrijft Reiner samen met co-auteurs Suzanne Valkman en Simone Groenendijk de onschatbare waarde van bomen. Dat doet hij aan de hand van vier terreinen.

• Klimaat is het eerste terrein: “Bomen leggen niet alleen C02 vast, ze zorgen ook voor schaduw. Daardoor worden stenen en gevels minder warm en is het tijdens een hittegolf beter uit te houden. Middels verdamping zorgen bomen voor wolken en regenbuien, dat werkt verkoelend, denk maar aan een tropisch regenwoud met een eigen regensysteem. Zowel lokaal als planetair zijn we allerlei directe verbindingen tussen bomen en het klimaat. Dat is echt iets om rekening mee te houden.”
• Bomen zijn ook een habitat voor flora en fauna, zo is te lezen in Bladgoud. Reinier: “Een ongelofelijke hoeveelheid dieren en planten leven in symbiose met of zijn afhankelijk van bomen. Alleen al in onze inlandse eik zoeken 700 diersoorten voedsel of toevlucht. Voor habitat, ecosystemen en biodiversiteit hebben we bomen nodig, die kunnen we niet straffeloos weghalen, dan valt de dierenpiramide in elkaar.”
• Daarnaast hebben bomen een gebruikswaarde. “Hout is een hele interessante grondstof. Als je ermee bouwt, bouw je met CO2. In een geheel houten huis ligt enorm veel CO2 opgeslagen en woon je heel prettig.” Over een heel andere boeg: sommige bomen dragen vruchten en noten die we kunnen eten. Reinier: “Er wordt nu steeds meer gekeken naar boslandbouw waarbij een combinatie wordt gemaakt met vruchtdragende bomen en traditionele landbouwsystemen. In Kenia helpen we met TreesPlease boeren aan vruchtdragende bomen op hun akkers zodat de koeien in de schaduw kunnen grazen. Daarnaast zorgen de vruchten voor een tweede businessmodel.”
• De laatste waarde van bomen gaat over gezondheid. “Bomen kunnen de lucht reinigen doordat ze voor ons schadelijke stoffen kunnen opvangen. Bomen zijn dus goed voor de luchtkwaliteit. Wat we inmiddels ook weten, is dat mensen in een bosrijke omgeving zich beter voelen. Een groene werkplek zorgt voor meer concentratie, inspiratie en positiviteit en als patiënten in een ziekenhuis zicht hebben op groen, herstellen ze tot dertig procent sneller.”

Wilskracht en overtuiging

Bladgoud is het meest recente werk van Reinier, maar hij is nog lang niet klaar met informeren en motiveren: “We moeten ons laten voeden door positieve voorbeelden en dat met elkaar delen. Met wilskracht en overtuiging komen we misschien wel sneller dan gedacht in een duurzamere samenleving terecht. Als je om je heen kijkt, zie je dat het nog wel even duurt, maar mijn boodschap is: besef dat alle beetjes helpen en laad je batterij op door te kijken naar positieve voorbeelden.”

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang gratis ons nieuwste e-magazine. Inspiratie gegarandeerd.