Een wereld waarin grondstoffen nooit op raken? Thomas Rau weet hoe

Thomas Rau is naast architect vooral pionier met grensverleggende ideeën en inspirerende initiatieven om de economie écht circulair te maken. Zo schetst hij een duurzaam ontwerp voor het huis waar we met 8 miljard mensen wonen. “Als we ergens zijn, maar niks is van ons, dan weten we automatisch: hier zijn we te gast.”

In 1960 wordt architect Thomas Rau geboren in een naar eigen zeggen ‘keurig protestants Duits gezin’. Na jaren van rebelleren maakt hij op tienjarige leeftijd een zwaar ongeluk mee dat zijn leven compleet veranderd. “Tijdens een barbecue heb ik een jerrycan met benzine op het vuur gegooid. De jerrycan explodeerde in mijn handen en ik raakte zwaar verbrand,” vertelt hij. “Hierdoor heb ik een jaar lang in een soort couveuse in een donkere kamer moeten liggen. En terwijl ik daar lag, besefte ik hoe tijdelijk mijn zijn is. We zijn allemaal slechts reizigers die overstappen op station Aarde.”

Eenmaal hersteld besluit Thomas dat hij in zijn relatief korte leven een zo groot mogelijk verschil wil maken. Na zijn studie Architectuur verhuist hij in de jaren ’90 naar Nederland, waar hij zijn eigen duurzame architectenbureau opricht. “Ik zei altijd: ‘Ik heb één handicap, en dat is dat ik alleen duurzaam kan bouwen. Dus als je iets wil dat niet duurzaam is, moet je niet bij mij komen.’”

De architectuur van het economische systeem

Ondanks dat zijn bedrijf tientallen architecten in dienst heeft en overal in Europa bewijst dat klimaatneutral of zelfs klimaatpositief bouwen wél kan, heeft Thomas het gevoel dat hem meer te doen staat. Daarom richt hij op 10 oktober 2010, de allereerste Dag van de Duurzaamheid, Turntoo op: een architectonisch lab dat oplossingen ontwerpt voor de fundamentele fouten van ons lineaire economische systeem.

Van bezit naar dienst

Zo ontwikkelen Thomas en zijn team het concept ‘producten als dienst’ om de wegwerpcultuur te doorbreken. “De meeste producten zijn gemaakt om stuk te gaan. Wist je bijvoorbeeld dat sommige gloeilampen van vóór 1924 nog steeds branden?”, vertelt Thomas verontwaardigd. “Dat komt omdat die nog niet ontworpen waren om na 1000 uur branden stuk te gaan. Nieuw bestaat dus niet. Nieuw betekent: nog nét niet stuk.”

Door producten niet langer als bezit, maar als dienst af te nemen, kunnen we deze take-make-waste cirkel volgens Thomas doorbreken. “Als consument stuur je het product zodra je het niet meer nodig hebt terug naar de producent. De producent blijft hierdoor eindverantwoordelijk voor het product, waardoor de kwaliteit en recyclebaarheid vanzelf omhoog gaan.”

Gast van de Aarde

Om een waar circulair economisch systeem te creëren, is er volgens Thomas echter meer nodig dan het omgooien van onze businessmodellen. Om afval volledig te elimineren, moeten we een nieuwe basishouding ten opzichte van de Aarde en haar natuurlijke hulpbronnen ontwikkelen. “De Aarde is niet van Shell of van Apple: de Aarde is van niemand. En als we ergens zijn, maar niks is van ons, dan weten we automatisch: hier zijn we te gast. We moeten daarom niet nadenken over de consequenties van ons gedrag: we moeten vóórdenken. Want alleen als we op een verantwoordelijke manier in onze behoeftes voorzien, zal ons buffet van grondstoffen er voor toekomstige generaties ook nog staan.”

Het Madaster

Om te voorkomen dat natuurlijke materialen in de afvalverbrander – door Thomas ook wel ‘het grondstoffen-crematorium’ genoemd – terechtkomen, heeft hij de Madaster Foundation opgericht. “Door alle gelimiteerde natuurlijke materialen die we in bruikleen nemen een identiteit te geven, te archiveren en te registreren, kunnen we ervoor zorgen dat de mensheid voor altijd toegang blijft houden tot die materialen. Want wat we opschrijven, gaan we niet afschrijven. En wat je niet afschrijft, blijft voor altijd waardevol.”

Hoe het werkt

In het Madaster, een kadaster voor alle begrensde materialen op Aarde, wordt vastgelegd welke natuurlijke hulpbronnen zich op welk moment waar bevinden. Mijnen worden hierdoor niet langer verkoopplekken van eindige grondstoffen, maar bibliotheken. “Net zoals een gloeilamp bij ‘producten als dienst’ na gebruik weer terugkomt bij de producent, komen grondstoffen na gebruik weer terug bij de mijn”, legt Thomas uit.

Universele rechten

Om dit principe te doen slagen, moeten we de kwaliteit van grondstoffen waarborgen. Alleen dan kunnen hulpbronnen immers oneindig opnieuw in bruikleen worden gegeven. “En de enige manier om dat te doen, is door grondstoffen bijvoorbeeld het recht op puurheid te geven, net zoals de mens het recht op soevereiniteit heeft”, vertelt Thomas. “Hierom hebben we de Universele Rechten van Materialen opgesteld en in 2018 overhandigd aan de Verenigde Naties.”

Fundamenteel anders

Als de rechten worden aangenomen, betekent het dat we in de toekomst fundamenteel anders met eindige materialen zullen omgaan. “We mogen dan niet langer doen wat mogelijk is, maar moeten doen wat nodig is om de puurheid van grondstoffen te behouden”, legt Thomas uit. “Zo zullen bepaalde materiaalverbindingen in de toekomst waarschijnlijk verboden zijn en wordt het illegaal om materialen zo te combineren dat je ze nooit meer uit elkaar kunt halen.”

Overigens weet Thomas uit ervaring dat op deze manier ontwerpen, produceren en bouwen allang kan. “Zo is het nieuwe hoofdkantoor van Triodos Bank volledig demontabel”, vertelt Thomas. “Het zit met 165.312 schroeven in elkaar, en we kunnen alle materialen een voor een uit het gebouw halen. Zo hoeven we nooit meer waarde te vernietigen.”

Wat jij kunt doen

Voor iedereen die wil bijdragen aan een wereld waarin mens en natuur in harmonie met elkaar samenleven heeft Thomas een advies: doe niet wat mogelijk, maar wat nodig is. “We moeten af van het idee dat we met de natuur kunnen onderhandelen. Je kunt namelijk alleen onderhandelen met iemand die vrijwillig van gedrag kan veranderen. En aangezien de natuur onderhevig is aan natuurwetten, kan dat niet. In Klimaatakkoorden moeten we dus niet vastleggen wat economisch gezien mogelijk is, maar wat nodig is om de Aarde leefbaar te houden.”

Wil je meer weten over Thomas Rau en zijn missie? Bekijk zijn videoportret en lees zijn boek Material Matters:

Video door: Bart-Jan Prins & Jeppe van Pruissen

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang gratis ons nieuwste e-magazine. Inspiratie gegarandeerd.

Oorspronkelijk gepubliceerd op 23 juni 2020. Laatste update: 25 maart 2023.