De wereld heeft inheems leiderschap nodig. En 'inheems leiden' kunnen we allemaal

Wat hebben kapitalisme, racisme en kolonialisme met elkaar gemeen? Ze zorgen er samen voor dat overal ter wereld ecosystemen vernietigd worden. Terwijl deze ecosystemen letterlijk van levensbelang zijn. De zienswijze van inheemse leiders en volkeren kan ons redden. 

“Als inheemse volkeren het voor het zeggen hadden, hadden we nu geen klimaatcrisis.” Dat stelt inheems klimaatactivist Raki Ap. Als woordvoerder van Free West Papua Campaign probeert Raki de rechten van inheemse volkeren op de politieke agenda te krijgen. Niet alleen omdat zij simpelweg recht hebben op hun eigen land, maar omdat kapitalisme, racisme en kolonialisme dé hoofdingrediënten zijn van de klimaatcrisis.

Om te begrijpen hoe dit precies zit, en waarom inheems leiderschap ons kan redden, nemen we een kleine duik in de geschiedenis.

Landjepik

Zo ongeveer heel Noord en Zuid-Amerika, Azië en Afrika werden vanaf de zestiende eeuw gekoloniseerd door Europese landen. Vooral Groot-Brittannië, Spanje, Portugal en ook Nederland waren erg bedreven in landjepik. Het veroveren van kolonies gaf veel aanzien, waardoor er een ware concurrentiestrijd tussen deze landen ontstond, en zorgde bovendien voor meer welvaart. Want de in de nieuwe grondgebieden verworven grondstoffen leverden in het thuisland veel geld op. Wat alleen wel erg onhandig was aan zo’n nieuw stukje land: er woonden mensen. Wat te doen met deze oorspronkelijke bewoners?

Die werden door de kolonisten verjaagd, vermoord of tot slaaf gemaakt… Vanuit de gedachten dat het toch aan de andere kant van de wereld was, en dat het toch om ‘onbeschaafde’ mensen ging, werd het nieuwe land compleet beroofd van haar bewoners, grondstoffen en andere waardevolle zaken. Zo voer de West-Indische Compagnie met schepen in een driehoek over de Atlantische Oceaan. Vanuit Nederland naar Afrika om daar tot slaaf gemaakten in te laden, dan door naar Suriname waar deze mensen op de suikerrietplantages aan het werk gezet werden, en dan weer terug naar Nederland om daar suiker te verkopen.

Ook toen al kende het kapitalisme geen grenzen.

Onafhankelijkheidstrijd

In de negentiende en twintigste eeuw werden veel kolonies onafhankelijke landen. Hoewel de publieke opinie in Europa daar een rol in speelde – mensen begonnen te beseffen dat het uitbuiten van inheemse volkeren niet oké is – was er vaak toch nog een bloederige onafhankelijkheidstrijd voor nodig.

Maar zelfs dat betekende niet het einde van kolonialisme.

Zwarte slang

Misschien ken je het verhaal over de Dakota Acces Pipeline: in North Dakota (Verenigde Staten) gaf de regering een paar jaar geleden toestemming voor de aanleg van de Dakota Acces Pipeline, een enorme oliepijplijn die dwars door het grondgebied van de inheemse Sioux zou lopen, en die niet alleen hun heilige grond zou vernietigen, maar de bodem en het water ook dusdanig zou verontreinigen waardoor de Sioux er niet meer zouden kunnen leven. Pas na een vier jaar lang durend protest, dat uiteindelijk wereldwijd werd aangemoedigd, trok een rechter in 2020 de vergunning van de aanleg van de ‘zwarte slang’, waarvan de bouw al begonnen was, weer in. ‘Detail’: Nederlandse banken ING en ABN AMRO verstrekten leningen om de aanleg van de pijplijn te financieren.

Dit verhaal werd wereldwijd bekend, en is tekenend, maar helaas niet uniek. Ook in West-Papoea, de Amazone en het Kongobekken worden inheemse volkeren nog steeds onderdrukt, verjaagd of vermoord en hebben ze te maken met andere mensenrechtenschendingen. En wat vaak gebeurt, weet Raki Ap, is dat als inheemse volkeren worden verjaagd, bijvoorbeeld om plaats te maken voor de activiteiten van BP, Shell of Unilever, het hele ecosysteem in mum van tijd vernietigd is. Bossen worden gekapt en drinkwater wordt dusdanig vervuild dat het hele gebied onleefbaar wordt.

Normen en waarden

Dit staat in schril contrast met hoe inheemse volkeren met hun land omgaan. Zij leven in balans met de natuur. Met de flora en fauna, met de rivieren en hun hele omgeving. Het regenwoud is hun supermarkt en hun apotheek, daar halen ze alles uit wat ze nodig hebben. Inheemse volkeren zien zichzelf als onderdeel van de natuur, met planten en dieren als hun gelijken. Ze zien ook dat de natuur een cyclus is. En dus dat als je ergens iets destabiliseert, je dat overal merkt. Het intact houden van het ecosysteem is daarom heel belangrijk, en inheemse volkeren zullen, zolang ze ergens verblijven, ervoor zorgen dat dit gebeurt.

Met deze ziens- en handelswijze waarborgen inheemse volkeren – die slechts vijf procent van de wereldbevolking beslaan – wereldwijd maar liefst tachtig procent van de overgebleven biodiversiteit. Hoe doen ze dit? Dat heeft alles te maken met de normen en waarden van inheemse volkeren. Want hoewel inheemse volkeren overal ter wereld verschillend zijn, hebben ze toch veel gemeen. De belangrijkste waarden van veel inheemse volkeren zijn namelijk eer, vertrouwen, eerlijkheid en nederigheid (de ‘kernwaarden’ van de Nederlandse samenleving zijn: vrijheid, gelijkheid en solidariteit, die van de Verenigde Staten zijn: individualisme, prestatie en gelijkheid). Het vertellen van verhalen is bij inheemse volkeren het belangrijkste middel om kinderen deze normen en waarden bij te brengen en zo hun mate van verbinding en verantwoordelijkheidsgevoel voor het gezin, de gemeenschap en het grotere geheel te versterken.

Inheems leiderschap

Aan het hoofd van zo’n gemeenschap staat een (vaak gekozen) inheemse leider. Voor inheemse leiders is niet winst, macht of status, maar het intact houden van het ecosysteem de grootste prioriteit. Ze zien het als hun verantwoordelijkheid om voor hun mensen en gemeenschap te zorgen. Het welzijn van de gemeenschap staat boven alles, wat individuele behoeften automatisch ondergeschikt maakt. Inheemse leiders zijn geliefd en worden gewaardeerd door hun volk. Onder andere vanwege hun kennis van de inheemse taal, de geschiedenis van het volk en het land, ceremonies, rituelen en verhalen. Wat ze ook goede leiders maakt is dat ze geleerde lessen uit het verleden gebruiken om actuele problemen aan te pakken en zich constant bezighouden met de toekomst van het volk. Van iedere beslissing wordt de impact ervan voor zeven generaties later in acht genomen.

En het mooie is: je hebt geen afgelegen plek nodig om inheems leider te zijn. Iedereen, waar dan ook ter wereld, kan handelen als een inheems leider. Dit heeft dus voor een groot deel te maken met naar welke waarden je leeft. En of je over de kwaliteiten van een inheemse leider beschikt. Die zijn:

• Effectief luisteren en communiceren
• Een sterke culturele en spirituele identiteit hebben
• Alle relaties met mensen en de natuurlijke wereld respecteren
• De gemeenschap op de eerste plaats zetten, boven individuele behoeften
• Een gemeenschap bouwen door inclusief te zijn, de perspectieven van anderen te verwelkomen en te waarderen
• Beslissingen nemen voor toekomstige generaties die nog niet geboren zijn
• Bemoedigend en ondersteunend zijn en anderen helpen om hun gaven te vinden
• Voortdurend werken aan het vervullen van je verantwoordelijkheid tegenover mens, natuur en de gemeenschap
• Kennis hebben van vele zaken en deze graag met anderen delen

Als we net zoals inheemse volkeren weer in balans met de natuur zouden komen, meer zouden leven naar inheemse waarden (eer, vertrouwen, eerlijkheid en nederigheid) en ons laten leiden door leiders die naar deze waarden leven en de capaciteit hebben om ze uit te dragen, hoe zou de wereld er dan uitzien? Dan komen we weer uit bij waar we begonnen. In de woorden van Raki Ap: “Als inheemse volkeren het voor het zeggen hadden, hadden we nu geen klimaatcrisis.” Of, misschien relevanter: als we zouden handelen zoals inheemse volkeren, dan kunnen we de klimaatcrisis oplossen. En dat kan zelfs in één generatie.

Meer weten over hoe we onze ecosystemen kunnen beschermen? Schrijf je voor onze nieuwsbrief, dan mis je niks.

Oorspronkelijk gepubliceerd op 13 maart 2023. Laatste update: 14 januari 2024.