7 lessen die we van inheemse samenlevingen kunnen leren over onze economie

Wanneer we het over economie hebben, denken we al gauw aan het neoliberale westerse verhaal. Geld is geen middel, maar een doel. En mensen concurreren elkaar en maken de Aarde kapot omwille van ‘groei’. Wat als we een nieuw perspectief zouden omarmen en een verhaal zouden vertellen over een inheemse economie die mens en natuur heelt?

In meer dan negentig landen leven zo’n 370 tot 500 miljoen inheemse mensen in helende economieën. Alhoewel inheemse gemeenschappen slechts vijf procent van de wereldbevolking uitmaken, en ongeveer een kwart van het aardoppervlak beheren, beschermen ze tachtig procent van alle biodiversiteit. Met hun voorouderlijke kennis van de natuurlijke wereld zorgen ze dat ecosystemen floreren en het klimaat gezonder wordt. Zo bevindt ruim twintig procent van alle koolstof die op het land is opgeslagen zich in inheemse bossen en is geen enkele andere gemeenschap zo goed in het tegengaan van ontbossing.

“In het hart van het inheemse wereldbeeld vind je het centrale concept ‘Alles is één en onderling verbonden’”, schrijft inheems econoom Carol Anne Hilton in Thrive. “Mensen, planten, dieren en zelfs de sterren: we inter-zijn allemaal met elkaar, en vormen samen één geheel. Dat geheel wordt in evenwicht gehouden door wederzijds respect dat voorbijgaat aan landsgrenzen en generaties.”

Hierdoor zien inheemse economieën er compleet anders uit, en daar zouden we een voorbeeld aan moeten nemen, weet Carol Anne. “Op dit moment staren we als mensheid in de ogen van onze eindigheid. Toch blijven we vasthouden aan een systeem dat ongelooflijk ver verwijderd is van daadwerkelijke overvloed en vooruitgang. Met een inheemse economie kunnen we terugkeren naar de oorspronkelijke betekenis van een goed en duurzaam leven. Namelijk: aardig zijn voor elkaar, voor elkaar zorgen en respect hebben voor al het leven.”

Hoe kunnen we zo’n helende economie creëren? Met deze inheemse lessen zetten we een stap in de juiste richting:

1. Van ‘globaal’ naar ‘plaatsgebonden’

Binnen inheemse culturen speelt de plek waar je geboren bent een belangrijke rol. Het feit dat jouw voorouders generaties lang voor die plek hebben gezorgd, maakt dat je niet alleen diep verbonden bent met, maar vooral ook verantwoordelijk voor het stukje Aarde waarop je woont. En dus is het van levensbelang dat je precies weet welk effect jouw economische activiteiten hebben op de natuurlijke omgeving. Om deze reden zijn inheemse economieën niet globaal maar plaatsgebonden.

Door lokale voedselproductie, gemeenschapsmunten, kleinschalige energiebronnen, woongemeenschappen en plaatsgebonden onderwijs te omarmen, kunnen we onze globale economieën lokaliseren, en daarmee meer inheems maken.

2. Van ‘scheiding’ naar ‘inter-zijn’

In een ecologisch systeem zoals de Aarde zijn alle levende wezens via een ontelbaar aantal relaties met elkaar verbonden. Iedere levensvorm bestaat zowel voor zichzelf als voor het geheel. Inheemse gemeenschappen snappen dat, en dus is relationele verantwoordelijkheid voor hen een groot goed. Dit betekent dat in ieder besluitvormingsproces het effect van een beslissing op al het andere leven wordt meegenomen. De belangen van niet-mensen zoals de rivieren, dieren en planten wegen daarbij even zwaar als die van mensen.

Voortbouwend op de erkenning dat alles met elkaar samenhangt, is een inheemse economie niet ‘geslaagd’ als het individuen, families of de gemeenschap aan mentaal, fysiek, emotioneel en spiritueel welzijn ontbreekt. Door je aan te sluiten bij de Wellbeing Economy Alliance of initiatieven zoals de Stop Ecocide Foundation te steunen, draag je bij aan een economie waarin holistisch welzijn het belangrijkst is.

3. Van ‘korte termijn’ naar ‘intergenerationeel’

De verantwoordelijkheid die inheemse gemeenschappen voelen voor al het leven gaat voorbij aan het hier en nu. Niet korte termijn belangen, maar de impact op komende generaties is bepalend voor het vormgeven van de economie. Want ook dan moet de Aarde nog leefbaar zijn, en het liefst nóg leefbaarder.

Op je werk bouwen aan een lange termijn economie? Zet voortaan in ieder overleg een zogenaamde ‘toekomststoel’ neer. En vergeet het boek ‘De goede voorouder‘ van Roman Krznaric (de man van donut-econoom Kate Raworth) niet te lezen.

4. Van ‘schade’ naar ‘herstel’

Hoe kunnen we in de behoeftes van de gemeenschap voorzien terwijl we de biodiversiteit versterken? Deze vraag staat binnen inheemse economieën centraal. Hiermee gaan inheemse gemeenschappen voorbij aan duurzaamheid (want dat gaat enkel over minder schade berokkenen) en maken ze de stap naar regeneratief handelen.

Van regeneratieve boerderijen en herstellende bosbouw tot voedselbossen: door je boodschappen voortaan bij boeren en bedrijven te doen die de natuur herstellen, draag je bij aan een economie waarin regeneratief de norm is.

5. Van ‘nemen’ naar ‘wederkerigheid’

Onderdeel van de regenerativiteit is dat inheemse gemeenschappen niet alleen van de natuur nemen, maar in wederkerigheid met Moeder Aarde leven. De natuur geeft ons constant ‘cadeaus’, en het is aan ons om aan haar terug te geven, legt ecofeminist en wetenschapper Dr. Vandana Shiva uit: “Zo is water binnen inheemse samenlevingen heilig en hebben mensen de morele verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen, het stromend te houden en niet te verspillen. Het is een cadeau, dat met al het leven gedeeld moet worden. Het idee dat je water kunt bezitten is voor hen dan ook compleet onvoorstelbaar.”

Maak er als individu én bedrijf een gewoonte van om niet alleen te nemen, maar ook te geven. Raap na een verfrissende duik in zee bijvoorbeeld een paar stuks plastic op. Of help de bijen en biodiversiteit een handje door (op kantoor) een kop Wilder Land te drinken.

6. Van ‘meer’ naar ‘genoeg’

In het huidige economische systeem is groei de heilige graal. Earth Overshoot Day, de dag waarop we net zoveel grondstoffen hebben gebruikt als de Aarde in een jaar kan aanvullen, viel dit jaar op 29 juli. In Nederland leven we zelfs alsof we 3,1 planeten hebben. Terwijl degrowth – zoveel mogelijk welzijn creëren met zo min mogelijk natuurlijke hulpbronnen – een veel beter alternatief is. Binnen inheemse economieën staat het principe ‘neem alleen wat je nodig hebt’ dan ook centraal. Bovendien is excessief bezit uit den boze. In de natuur verzamelen niet-mensen immers ook niet meer dan ze op dat moment kunnen gebruiken. Zo zorgen inheemse samenlevingen dat er ook voor volgende generaties genoeg is én dat natuurlijke ecosystemen de tijd en ruimte hebben om hun reserves aan te vullen.

Door een shop stop in te stellen, zero waste door het leven te gaan, voedselverspilling te voorkomen en je spullen wat vaker te lenen/ ruilen/ delen kun je zelf bijdragen aan een ‘economie van genoeg’.

7. Van ‘onzichtbaar’ naar ‘voelbaar’

Het zichtbaar maken van datgeen wat het menselijk begrip van de realiteit te boven gaat is een belangrijk deel van inheemse culturen. Want als we iets niet kunnen zien of horen, betekent ‘t niet dat het er niet is, en daarmee dat we er niet voor hoeven zorgen. Om zichzelf en elkaar hieraan te herinneren spreken inheemse gemeenschappen van de ‘lucht- en zee-wereld’ en vertellen ze elkaar verhalen over bergen, oceanen en rivieren die bezield zijn. Dit zorgt niet alleen voor een bijna broederlijke relatie met de natuur, maar ook voor een diep gevoel van ecologische zingeving. Iets dat we in ons huidige economische systeem zo ontzettend hard nodig hebben.

Beeld je in dat de Aarde een moeder is en ga eens met haar in gesprek. Of omarm back to basic, en herstel jouw contact met de natuur. Zo kom je er vanzelf achter hoe jij het beste aan de slag kunt gaan met de inheemse lessen, en zo kunt bijdragen aan een helende economie.

Op zoek naar meer verhalen die je wereldbeeld verrijken? Schrijf je in voor onze wekelijkse nieuwsbrief.