Wat als… onze landbouw regeneratief zou zijn?

Niet alleen de bodem en het klimaat, maar ook burgers, boeren en gemeenschappen raken uitgeput door het industriële landbouwsysteem. Wat als we het helemaal anders zouden doen? Wat als… landbouw regeneratief zou zijn, voor ál het leven? In dit artikel neemt onze hoofdredacteur Nadine Maarhuis je mee in haar utopie.

Terug naar de wijsheden van Moeder Aarde, daar draait regeneratieve landbouw om. Door te luisteren naar de natuur en met haar samen te werken, herstellen regeneratieve boeren de bodem. Met als gevolg: meer vruchtbaarheid, koolstofopslag, een groter watervasthoudend vermogen en voedingsrijkere gewassen. Pesticiden, kunstmest, gigantische ploegmachines, waterkanonnen en andere onnatuurlijke toevoegingen zijn hierdoor overbodig. In plaats daarvan creëert een hechte gemeenschap van microben, wormen, planten, dieren en mensen samen evenwicht, en wordt het boeren-ecosysteem ieder jaar veerkrachtiger en productiever.

Overal in Nederland vind je boeren die nu al laten zien dat deze herstellende vorm van landbouw mogelijk is. Ze leggen voedselbossen aan, nodigen de gemeenschap uit om lid te worden van hun boerderij en houden klimaatpositieve kippen. Deze boeren bewijzen dat je met voedselproductie welzijn kunt genereren voor al het leven. En dat je daar ook nog een eerlijke boterham mee kunt verdienen.

Na het zoveelste bericht over de ineenstorting van de Nederlandse natuur en de enorme gezondheidsrisico’s van pesticiden besloten ze in actie te komen. Samen.

Regeneratieve zoektocht

Op Earth Day, 22 april 2022, verzamelde zich een divers gezelschap. Niet alleen regeneratieve boeren, maar ook onderwijspioniers, ecologen, inheemse activisten en kinderen dachten mee over hoe het anders kan. Zo deelde Chautuileo Tranamil verhalen over de manier waarop haar Mapuche-voorouders al eeuwenlang in harmonie met de Aarde samenleven. Het woord ‘ik’ betekent in haar taal: ‘Ik in verbinding met al het leven om me heen.’ De (toekomstige) leerlingen van Natuurlijk Vrij Onderwijs en Buitenwijs lieten zich hierdoor inspireren. Zij ontwierpen een boerderij waarop (wilde) dieren even belangrijk zijn als mensen. En weer een andere groep nam het grondvraagstuk onder de loep. Want moeten we grond niet gewoon vrijmaken uit de economie en teruggeven aan de gemeenschap?

Aan het eind van de dag was iedereen enthousiast en voldaan. Ze wisten: dit is pas het begin. Maanden van dialoog en samenkomen op regeneratieve boerderijen volgden. Uiteindelijk bleef een hechte gemeenschap van zo’n vijftig mensen over. Ze noemden zichzelf ‘het regeneratieve collectief’ en zochten contact met reguliere boeren. Niet om ze de schuld te geven, maar om naar ze te luisteren en samen een antwoord te vinden op de vraag: hoe nu verder? Het resultaat: zeven regeneratieve landbouwprincipes om de Aarde leefbaar te houden voor de volgende zeven generaties.

De kernprincipes van regeneratieve landbouw

1. Zorg goed voor je bodem: In één handje gezonde bodem zitten meer micro-organismen dan er mensen op Aarde zijn. Dit magische ecosysteem van microben, bacteriën en schimmels voedt het leven onder en boven de grond, waaronder gewassen. Het eerste regeneratieve principe is daarom: put de bodem niet uit, maar zorg goed voor haar. Dan komt de rest vanzelf.
2. Omarm biodiversiteit: Doordat verschillende gewassen andere voedingsstoffen aan de grond toevoegen én eruit halen, houden ze de bodem in balans. Bovendien trekt plantaardige biodiversiteit allerlei dieren en insecten aan, die evenwicht creëren en plagen voorkomen. Het tweede principe is daarom: omarm biodiversiteit. Geen monoculturen dus, en ook geen pesticiden, insecticiden of andere chemicaliën.
3. Werk samen met dieren: Ook boerderijdieren spelen binnen regeneratieve landbouw een belangrijke rol. Zo kun je met kippen, varkens en koeien die regeneratief grazen de bodem herstellen. Dus: zie boerderijdieren niet als wezens om uit te buiten, maar om mee samen te werken.
4. Betrek de gemeenschap: Door zoveel mogelijk direct aan lokale bewoners te verkopen, blijft regeneratief voedsel betaalbaar en verdient de boer tegelijkertijd een eerlijk loon. Dit systeem valt of staat echter bij een betrokken gemeenschap die inspraak heeft of zelfs lid is van de boerderij.
5. Haal grond uit de economie: De door speculatie opgedreven grondprijzen laten veel boeren geen keuze: ze moeten alles uit hun grond persen, en zo goedkoop mogelijk. Bovendien maakt de dure grond het voor nieuwe regeneratieve boeren vrijwel onmogelijk om te beginnen. Om dit op te lossen moeten we vierkante meters uit de economie halen en teruggeven aan de gemeenschap. Initiatieven zoals stichting Lenteland en Economy Transformers weten hoe en zijn alvast begonnen.
6. Kies voor echte winst: Winst houdt een regeneratieve boerderij gezond, maar alleen als het échte winst betreft. Dus geld dat verdiend is zonder de bodem, biodiversiteit, dieren, boeren, de gemeenschap of de Aarde uit te buiten. Daarop sturen is essentieel.
7. Stel jezelf in dienst van het leven: Regeneratieve boeren leggen hun wil niet op aan de natuur, maar volgen de wijsheden van de Aarde en faciliteren het leven. Dit betekent dat de manier waarop de boerderij is vormgegeven niet voortkomt uit wat de boer het liefste wil, maar gebaseerd is op wat het beste past bij de lokale ecologie én gemeenschap. Dit vraagt een nieuwe, meer nederige rol. Als boer, maar ook als mens.

Compost revolutie

Toen de principes op papier stonden vroeg het regeneratieve collectief zich af: hoe brengen we ze op zoveel mogelijk boerderijen in de praktijk? Veel reguliere boeren willen immers wel om, maar zitten dankzij decennialange investeringen vast. Gelukkig zagen Ties, Jonathan, Benthe en Kirsten – de oprichters van stichting In Goede Aarde – een oplossing. Door slim gebruik te maken van natuurlijke middelen, kunnen boeren met honderden hectaren namelijk relatief snel van chemische toevoegingen af. Daarbij verliezen ze geen productie en ze hoeven ook geen grote veranderingen door te voeren: in plaats van kunstmest, strooien ze met compost, en in plaats van pesticiden, spuiten ze met bladbemesting. Zo komt het bodemleven weer op gang, met als resultaat een ecologisch én financieel gezondere bedrijfsvoering. Een paar grote boeren probeerden de methode uit, en zagen er heil in. Al snel vertelden ze hun collega’s over de verbeteringen op hun land en een sneeuwbaleffect kwam op gang.

De overheid zag de mini-revolutie op het platteland en besloot een regeneratieve transitie-subsidie in het leven te roepen. Voor iedere hectare die boeren regeneratief wilden maken, kregen ze extra geld. Ook gingen Anne en Ricardo van boerderij Bodemzicht – op aandringen van de landbouwminister – om tafel met de belangrijkste landbouwscholen. Kennis over de bodem, permacultuur en regeneratieve landbouwtechnieken zoals voedselbosbouw werden vanaf dat moment vaste kost voor toekomstige boeren.

Ook op andere plekken in onderwijsland begonnen dingen te schuiven. Zo hielp onderwijspionier Juliëtte Schraauwers mee om het curriculum van de allerjongsten te herzien en startte boer Mark Venner een voedselbos-opleiding voor tieners. Want de volgende generatie verliefd maken op gezonde en lokale voedselproductie die mens en natuur heelt, daar kun je niet vroeg genoeg mee beginnen.

April 2025

Inmiddels is het april 2025, en zijn drie jaar verstreken sinds de eerste samenkomst van het regeneratieve collectief. Er is heel wat veranderd. Zo krijgt mijn moeder – die elke acht weken voor haar reuma-medicatie naar het ziekenhuis moet – daar tegenwoordig standaard een lunch vol regeneratieve ingrediënten. Ook schrijven artsen haar (en ieder ander) steeds minder pillen, en steeds vaker voeding als medicijn voor. Zorgverzekeraars vergoeden deze regeneratieve boodschappen, omdat ze weten dat ze meer voedingsstoffen bevatten en mensen hun immuunsysteem versterken.

Ook de overheid is in actie gekomen. Boeren krijgen subsidie op basis van de gezondheidswaarde per hectare die ze voor mens, dier en natuur creëren. Verder is de btw op regeneratieve producten verlaagd naar nul procent en moeten supermarkten werken met true pricing. Boodschappen doen is hierdoor een heel andere ervaring. Overal zie je schappen vol regeneratieve producten voor een eerlijke prijs, met bordjes waarop staat bij welke boer ze vandaan komen. Lokaal, seizoensgebonden, plantaardig, verpakkingsvrij en zonder pesticiden… het is niet langer alleen voor de elite, maar voor iedereen. En dus gooien de mensen hun karretjes tevreden vol met gezonde, helende boodschappen.

Regeneratieve boeren zijn door dit alles flink in trek, en wekelijks openen nieuwe boerderijen hun deuren. Overal op het platteland zie je voedselbossen in wording en dieren grazen in zogenaamde silvopastures tussen de bessenstruiken door. Maar ook steden zijn vergroend, met in de meeste buurten een kleine stadsboerderij of gemeenschapstuin. Even op de fiets naar de boer is hierdoor zo gek niet meer. Ikzelf ga iedere woensdagmiddag, samen met mijn vriendin en collega Roanne. ‘Onze boer’ ligt op tien minuutjes fietsen vanaf het Nijmeegse ecodorp waar we wonen. Op de boerderij halen we diep adem, laten onze schouders zakken en ontmoeten onze buren. Zo leren we elkaar weer kennen, is er minder polarisatie en meer begrip.

Tien jaar later

2032. Het is ons gelukt. Veel ecologische doelen, die in 2022 nog onhaalbaar leken, zijn gehaald. Zo zijn tienduizenden regeneratieve boeren klimaatpositief, omdat ze in hun bodem tonnen koolstof opslaan. Ook hebben de gezonde en levendige bodems een betere sponswerking. Vorig jaar zomer hoefden de boeren daardoor niet of nauwelijks te irrigeren, zelfs toen het weken heter was dan dertig graden en bijna niet regende.

Waar je ook fietst of loopt, overal zie je bestuivers en insecten. Bijen, vlinders, hommels, kevers en vele anderen hebben hun leefgebied terug. Maar ook eekhoorns, hazen, dassen, vossen en tientallen vogels vinden hun thuis in de eetbare regeneratieve ecosystemen. De otter en de velduil zijn zelfs niet langer bedreigd. Natuurbeschermingsorganisaties waren hiervan zo onder de indruk, dat ze zijn gaan samenwerken met regeneratieve boeren. Rondom natuurgebieden vormen zij met hun boerderijen zogenaamde bufferzones. Zo beschermen én vergroten de boeren het leefgebied van de wilde dieren.

De kracht van regeneratie

Vorige week ging ik langs bij één van de voedselbossen die tien jaar geleden – vlak nadat het regeneratieve collectief voor het eerst samenkwam – is aangeplant. Inmiddels is het bos zo volwassen en in balans, dat de boerin naast oogsten bijna niks meer hoeft te doen. En dus heeft ze haar handen vrij om schoolkinderen rond te leiden, nieuwe voedselbosboeren wegwijs te maken en in verbinding te treden met de gemeenschap. “Steeds meer regeneratieve boeren komen op dit punt”, vertelde ze trots. “We hebben Moeder Aarde de hand gereikt en nu plukken we daar letterlijk en figuurlijk de vruchten van.”

Wat een voorrecht, om iedere dag de kracht van regeneratie te mogen ervaren. Het verbindt ons met andere mensen, met dieren, planten en maakt ons weer verliefd op de Aarde. Om te weten wat ‘interzijn’ betekent hoef ik alleen maar om me heen te kijken. De boeren hebben samen met hun gemeenschappen de natuur geheeld. En nu heelt de natuur ons. Eén ding is zeker: dit smaakt naar meer. De volgende stap? Een compleet regeneratieve economie.

Word weer langzaam wakker…

Om deze toekomst vol regeneratieve boerderijen te creëren moet er nogal wat gebeuren. Maar het kan. Samen creëren we een wereld waarin landbouw de bodem, biodiversiteit, het klimaat, onze gezondheid en gemeenschapszin heelt. Samen komen we van gedragsverandering naar systeemverandering. Doe je mee?

• Eet de wereld regeneratief: Doe je boodschappen voortaan bij een regeneratieve boerderij. Op deze kaart vind je er een bij jouw in de buurt. Ook deze site kan helpen.
• Word zelf regeneratief boer: Wist je dat je bij boerderij Bodemzicht een opleiding tot regeneratief boer kunt volgen, en dat je daar absoluut géén ecoloog voor hoeft te zijn? Zodra je ‘m hebt afgerond vind je via stichting Lenteland een plek voor jouw boerderij.
• Sluit je aan bij de beweging: Onlangs heeft doetank Decade of Action ‘We Are the Regeneration’ gelanceerd: hét platform voor regeneratieve landbouw. Laat je inspireren en sluit je aan bij de beweging!

Zin in nog een ecologische utopie? Lees dit artikel over een regeneratief onderwijssysteem. En vergeet je niet in te schrijven voor onze nieuwsbrief. Dan mis je niks en krijg je ons laatste e-magazine cadeau!

Fotografie door: Gabriela Hengeveld voor We Are the Regeneration

Oorspronkelijk gepubliceerd op 16 mei 2022. Laatste update: 13 juli 2022