Waarom vaker niksen goed is (voor jezelf én de samenleving)

‘Geen minuut te verliezen’ lijkt het credo van de 21^e eeuw. De eeuw waarin mensen tijd en geld een dominante rol hebben toegekend. We hebben ze onder de uitdrukking ‘tijd is geld’ zelfs onlosmakelijk met elkaar verbonden. In onze zoektocht naar meer geld en meer welvaart vergeten we soms even om letterlijk stil te staan. Terwijl de gevolgen daarvan juist een averechts effect hebben op die welvaart. En op ons welzijn.

Tijd.

Het is voor velen een strikte meeteenheid geworden die altijd geoptimaliseerd dient te worden. Hoewel kloktijd van origine slechts een praktische en kunstmatige afspraak is, zijn de wijzers van de klok tegenwoordig behoorlijk dominant aanwezig in onze levens. Wie herkent zich niet in rennen om de tijd bij te houden en het mechanisch afvinken van lijstjes? Het optimaliseren van efficiëntie heeft ons tot robotachtige wezens gemaakt. Ho, stop. Het is tijd voor een beetje Kairos.

Kairos en Chronos

Kairos en Chronos zijn twee figuren uit de Griekse mythologie. Ze staan voor de twee gezichten van de tijd. Chronos staat voor de lineaire, meetbare tijd. De kloktijd zoals we die in de westerse wereld maar al te goed kennen. De tijd waarin we doel- en resultaatgericht te werk gaan. De tijd waarvan we er altijd te weinig lijken te hebben. Kairos staat voor de innerlijke tijdsbeleving. Ingrediënten voor die beleving van tijd zijn aandacht, rust en concentratie. In het boek ‘Kairos‘, van schrijfster en filosofe Joke Hermsen, lees je meer over deze goddelijke wezens.

Hoewel we Chronos nodig hebben om onze samenleving in te richten, bijvoorbeeld om afspraken te maken, is ook Kairos onmisbaar. Omdat we goede ideeën en verhelderende inzichten vooral krijgen wanneer we dagdromen, of de ‘tijd uit het oog verliezen’. Of omdat we het simpelweg nodig hebben om soms even uit te staan. Als we de kloktijd vergeten komen we in een ‘innerlijke tijd’ terecht. Een ander tijdsbesef waarin er zonder dat je het doorhebt plotseling uren zijn verstreken. Ruimte en aandacht voor het volledige moment zijn tegenwoordig schaars, we vervelen ons bijna niet meer en lege momenten zijn zo opgevuld met tv, social media of games. Wat doet dat met ons brein?

In de tang van de tijd

Daar hebben verschillende mensen een antwoord op. Zo stelt Joke Hermsen (ze schreef naast Kairos ook ‘Stil de tijd‘) dat de kloktijd ons zo in de tang heeft en dat het verwaarlozen van onze innerlijke tijd ons tot gemechaniseerde mensen zonder ziel maakt. Franse filosoof Bergson zei begin twintigste eeuw iets vergelijkbaars: ”Als de mens zich laat terugbrengen tot een wezen dat zich enkel tot de kloktijd verhoudt, verliest hij de band met zijn innerlijke tijd en alles wat daarmee samenhangt.” Bijvoorbeeld onze innerlijke waarden. Over ‘wat vinden we belangrijk in het leven’ nadenken hebben we geen tijd meer. Pas in stilte kom je daar aan toe.

Ook Alan Lightman, hoogleraar menswetenschappen aan het Massachussetts Institute of Technology, pleit voor meer nutteloos rondhangen. In zijn boek ‘In Praise of Wasting Time‘ beschrijft hij dat te weinig niksen schade levert op ons vermogen om na te denken en te fantaseren. Wereldwijde studies laten zien dat de grotere tijdsdruk van de laatste jaren leidt tot minder tijd voor creatieve gedachten en minder psychologische ruimte. The Creativity Crisis, een onderzoek van Amerikaans hoogleraar Kyung Hee Kim, laat zien dat in de VS creativiteit meetbaar is afgenomen sinds de jaren negentig. Parallel aan de opkomst van internet. Dat leidt tot meer onrust, angstgevoelens, depressies en burn-outs.

“Als je afstand neemt, verdwijnt de irrelevante informatie en dan opeens ontstaat ruimte voor verbindingen tussen de relevante stukjes kennis”

Waarom we zoveel minder creatief zijn geworden? Omdat we daarvoor rust en ruimte nodig hebben. Kairos. Om creatief te kunnen zijn moeten tal van nieuwe verbindingen worden gelegd tussen delen van het geheugen, aldus Carsten de Dreu, hoogleraar psychologie op de Universiteit van Amsterdam. Die verbindingen ontstaan spontaan en vooral als we tot rust komen. Daarom krijg je dat briljante idee vaak als je onder de douche staat of de hond uitlaat. Dreu: “Na een dag hard denken, zit je brein overvol en zie je geen heldere oplossing meer. Als je afstand neemt, verdwijnt de irrelevante informatie en dan opeens ontstaat ruimte voor verbindingen tussen de relevante stukjes kennis.” Maar er is wel sprake van ‘incubatietijd’, wat inhoudt dat het goede idee al ergens in het hoofd zat, maar dat het er eerder niet uitkwam.

Altijd aanstaan kost ons brein veel energie. De tijd die we opofferen om dat te doen gaat ten koste van de tijd die ons brein nodig heeft om te herstellen, stelt gezondheidspsychologie Ulrika Léons Becksén in het FD. Dat we bijna niet meer weten hoe het is om te ontfocussen heeft gevolgen voor onze psychische gezondheid. Uit een onderzoek van Zorg van Zaak, een onderdeel van het bedrijf waarvan ze directeur is, bleek dat onder werkenden tussen de 18 en 66 jaar, 63 procent van de werknemers meerdere keren per maand grote moeite heeft zich te concentreren op het werk. Meer dan de helft stelde meerdere keren per maand lusteloos thuis te komen na een dag werken.

Het altijd maar haasten zorgt ervoor dat veel mensen robotachtig gedrag zijn gaan vertonen. Zo is in Singapore de gemiddelde loopsnelheid sinds midden jaren negentig met dertig procent toegenomen.

Stop de tijd met niksen

Het wemelt van de buitenlandse concepten die ons leven aangenaam of betekenisvol maken. Zo kennen we het Deense hygge, lagom uit Zweden en waaide ikigai over uit Japan. In de VS kennen ze naast deze termen ook niksen, dat bekendstaat als de ‘Dutch lifestyle concept of doing nothing’. Frappant is dat dit concept, dat vergelijkbaar is met het Italiaanse dolce far niente, haaks staat op het Nederlandse Calvinisme, dat in het teken staat van hard werken, soberheid, ingetogenheid en rechtlijnigheid. Niks even ‘niksen’ dus. Wij Nederlanders zijn liever nog productiever en efficiënter dan dat we even een pauze nemen van de tijd. Bewust niks doen, anders dan de Amerikanen beweren, zit niet in ons systeem. En dus voelt het onnatuurlijk.

Hoe anders kan dat zijn als je inziet dat bewust niks doen niet lui is maar een onderdeel van ons bestaan en een belangrijke levensvaardigheid? Nietsdoen is niet iets dat je moet bewaren voor de vakantie of het weekend, maar moet ingebouwd worden in ons leven en in onze werkcyclus.

Zo keer je het tij:

• Zet je telefoon een gedeelte van de dag helemaal uit
• Probeer om 30 dagen geen televisie te kijken
• Maak elke dag een lekkere wandeling zonder telefoon
• Werk je op een kantoor? Breng elke dag wat tijd door in een stilteruimte. Jep, ook dat doe je zonder telefoon
• Ga op vakantie eens helemaal offline. En doe dat juist als dat idee je beangstigt, want dan zou je wel eens een (serieuze) (telefoon)verslaving kunnen hebben
• Bouw echte tijd in voor vrienden en naasten. Dat is iets anders dan een snel berichtje op Whatsapp
• Laat je telefoon eens liggen als je naar het toilet gaat

Let wel op, succesvol niksen heeft een voorwaarde: je moet het doen zonder concreet doel, en dus niet om iets te bereiken of om productief te zijn.

Welkom Kairos!

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.

Oorspronkelijk gepubliceerd op 26 september 2019. Laatste update: 18 juni 2023.