Kopje onder: hoe de prestatiemaatschappij leidt tot stress en burn-out

Opgebrand, uitgeput, lamlendig, leeg, burn-out… Het zijn geen termen die je vaak tegenkomt op ‘sociale’ media, waar de zon altijd lijkt te schijnen. Toch worstelen bijna een miljoen Nederlanders dagelijks met deze gevoelens. Daar voor uitkomen en hulp zoeken blijkt echter nog altijd een groot taboe. Hoe komt dat? Hoe herken je de signalen? En als je kopje onder dreigt te gaan in onze prestatiemaatschappij, wat kun je daar dan aan doen? 

We leven in een maatschappij waar veel van ons gevraagd wordt. Niet zo gek dus, dat velen van ons zich wel eens gestresst voelen. En een beetje stress af en toe kan geen kwaad. Maar wat wel kwaad kan, is wanneer onze stress langdurig aanhoudt en we niet meer weten hoe we moeten ontstressen. Wie psychische en lichamelijke klachten die hierdoor ontstaan te lang negeert, raakt overspannen of zelfs opgebrand. Wat er dan op de loer ligt is een burn-out. En was een burn-out een paar jaar terug nog een zeldzaam verschijnsel, tegenwoordig vallen we met bosjes om. Want maar liefst een op de zes werkende Nederlanders heeft burn-out-klachten.

We blijven zo lang rennen, springen, vliegen, duiken en vallen dat we niet meer op kunnen staan. Waarom doen we onszelf dat aan? En wat is dat eigenlijk, ongezonde stress?

Terug naar de basis. Dít is stress

Vanuit biologisch oogpunt is stress een reactie op een bedreigende situatie. In zo’n situatie zet ons brein twee systemen in werking, die zorgen voor een ‘vecht- of vluchtreactie’. Adrenaline en cortisol stomen ons lichaam in een mum van tijd klaar voor actie; de spieren spannen zich aan, de bloeddruk en de hartslag schieten omhoog. De pupillen worden groot en al het bloed stroomt van de organen naar de spieren. Het gekke-buik-gevoel wordt veroorzaakt doordat de spijsvertering op een laag pitje komt te staan. En last but not least: we beginnen te zweten.

Deze vecht-of-vlucht reactie zorgde dat onze betovergrootouders zich snel uit de voeten konden maken, bijvoorbeeld als ze een leeuw tegenkwamen. Voor de moderne mens komt het van pas als we niet goed uitkijken met oversteken, een stuurfout maken of als we daadwerkelijk worden aangevallen.

Maar volgens stressonderzoeker Robert Sapolsky (Why zebras don’t get ulcers) schakelen we deze reactie vandaag de dag verkeerd in. Te vaak, te lang, en voor zaken waarbij lichamelijke reacties weinig tot geen nut hebben. We hebben er geen baat bij met een bonzend hart en klotsende oksels een presentatie te houden, met een bak energie in de file te staan of met dat rare-buik-gevoel om salarisverhoging te vragen. In onderstaande video vertelt Robert Sapolsky over stress bij mensen (en zebra’s). Even door de matige kwaliteit heen kijken en je vindt goud.

We zijn massaal de uitknop kwijt

Langdurige stress zorgt ervoor dat we altijd ‘aan’ staan. Onze reservevoorraad energie gaat er veel harder doorheen dan nodig. Stresshormonen zorgen voor slaapproblemen (waardoor die voorraad niet wordt aangevuld), energie om ons immuunsysteem op peil te houden is er op den duur niet meer. Daardoor worden we vaker ziek en blijven we dat langer. Kortom: we raken in een neerwaartse spiraal die uiteindelijk leidt tot overspannenheid of burn-out.

Stress expert Albert Sonnevelt omschrijft burn-out als er ‘emotioneel en lichamelijk compleet doorheen zitten’. De accu is leeg en opladen lukt niet. We ervaren emotionele uitputting, depersonalisatie en gevoelens van afnemende competentie. Voor iedereen is een burn-out anders, maar voortekenen van een burn-out kunnen zijn:

• hoofdpijn en spierpijn;
• angst- en paniekklachten;
• een extreem gevoel van uitputting;
• maar niet kunnen slapen;
• overgevoeligheid voor prikkels;
• een opgejaagd en/of depressief gevoel;
• verslechterde concentratie;
• lichamelijke reactie van walging of angst op hun werk.

Wie of wat veroorzaakt dat een miljoen mensen in Nederland zich zo voelt?

Stress en depressie als gevolg van de prestatiemaatschappij

Grote boosdoener is volgens de meeste specialisten onze prestatiemaatschappij, waarin prestaties altijd meetbaar en zichtbaar zijn. Dat begint al op school met de beoordeling door middel van cijfers. Het schoolsysteem is erop gericht ons er zo goed en snel mogelijk doorheen te walsen. Levenslessen leren we er niet.

Na ons afstuderen moeten we niet alleen excelleren op ons werk, maar ook daarbuiten. Want om succesvol te kunnen jobhoppen moeten we onszelf zo goed mogelijk positioneren in de markt. Daarom zijn we per week 82 uur bereikbaar voor ons werk. Daarnaast zorgen we voor ons gezin, trainen we voor een triatlon en staat alles in het teken van persoonlijke ontwikkeling. Op social media showen we hoe goed we al die ballen hoog kunnen houden.

Omdat we zo veel tijd en moeite steken in ons werk verwachten we daar iets voor terug. Erkenning, geld en voldoening. Maar dat krijgen we niet altijd. Dat zorgt voor frictie. Daarnaast moeten we dealen met een doorgeslagen flexibele arbeidsmarkt, keuzestress en ons systeem dat het hoge aantal prikkels dat we op ons afgevuurd krijgen simpelweg niet kan verwerken.

Waar het allemaal op neerkomt: we zijn onzekerder dan ooit over onze plaats in de maatschappij. Daar reageert ons brein op met de klassieke vecht- of vluchtreactie. Een reactie die ons op den duur uitput en waar we ook nog eens depressief van raken.

Schoppen tegen de prestatiemaatschappij

Het aloude ‘voorkomen is beter dan genezen’ gaat in dit geval zeker op. Want wie eenmaal in een burn-out belandt, zit gemiddeld 180 dagen thuis. Maar voorkomen, hoe doe je dat? Het web staat bol van de goedbedoelde adviezen. Maar is het niet vooral de mindset van de maatschappij die toe is aan verandering? Moeten we niet accepteren dat een gemiddelde prestatie óók een prestatie is? Dat fouten maken oké is? De burn-out epidemie een halt toe te roepen, hoe doen we dat volgens jou? We horen het graag op Facebook en Twitter!

En als je toch gestrand bent…

MaatschapWij e-magazine

In ons e-magazine leggen we je in zeven korte hoofdstukken leggen we de aspecten van zingeving uit. Aan de hand van inspirerende verhalen, praktische oefeningen en voorbeelden van mensen die hun weg naar zingeving wisten te vinden, helpen we je in jouw zoektocht. Downloaden kan hier en is gratis.

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blik-verruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.

Oorspronkelijk gepubliceerd op 29 maart 2018. Laatste update: 17 september 2021