Weer of geen weer, deze Amsterdamse juf is altijd buiten: "Buiten leer je ook met je hart en je handen"

Kinderen krijgen les in klaslokalen, zo doen we het al jaren. Maar wat nou als kinderen buiten meer en beter leren? Juf Tine gaat met haar leerlingen naar buiten, daar waar het echte leven geleefd wordt. Want buitenonderwijs heeft de toekomst, volgens deze Amsterdamse juf.

Een groep godsvruchtige monniken uit Engeland kwam rond het jaar 750 naar Nederland om de eerste (klooster)school op te richten. Het werd een daverend succes. Anno 2022 gaan in Nederland alle kinderen naar school, om dingen te leren. En leren doen we bij voorkeur in een leslokaal dat er al jaren- of zelfs eeuwenlang hetzelfde uitziet, met tafeltjes, stoelen en een schoolbord – hoewel dit laatste item tegenwoordig digitaal is.

De klassieke schoolsetting is er eentje waarin kinderen zittend hele dagen in een lokaal doorbrengen. Bewegen ze te veel, dan krijgen ze meestal direct een standje van de juf of meester. Gevoelsmatig past dit niet echt bij hoe een mensenkind van nature leert. Daarnaast laat onderzoek zien dat negen procent van de schoolgebouwen niet voldoet aan de ventilatienormen, waardoor een slecht binnenklimaat ontstaat. Met alle gevolgen van dien. Van 61 procent weten we niet of de gebouwen voldoen aan de normen.

Hoe komt het dan toch dat het leslokaal wordt gezien als de beste omgeving om te leren? En zijn er alternatieven? 

Een boek is niet de echte wereld

Tine Nieboer is leerkracht op de Buitenveldertse Montessorischool en heeft geen lokaal. Weer of geen weer, juf Tine is altijd buiten. Volgens haar leren kinderen buiten – in de echte wereld – juist beter dan binnen.

Contact met de natuur en contact met de echte wereld staan voor haar bij leren centraal. “Buiten in de natuur voelen kinderen zich lekkerder”, legt ze uit. “Daar krijgen leerlingen beter contact met zichzelf, met hun omgeving en ook met hun klasgenoten. Dit gevoel is een belangrijke basisvoorwaarde om te kunnen leren. Als een kind een veilige basis ervaart, leert het zijn nieuwsgierigheid te volgen en ontstaat plezier in leren.” Dat staat volgens haar in schril contrast met het klaslokaal: “Binnen proberen wij de rijkdom van het leven en leren in boeken te vangen. Maar een boek is veel beperkter dan de echte wereld, er mist dynamiek. Waarom leren we bijvoorbeeld niet in een fabriek hoe zonnepanelen werken?”

Tine groeide op in Friesland en was altijd buiten, om vlotten te bouwen of te struinen door het bos. “Daar is mijn liefde voor de natuur ontstaan”, vertelt ze. Tijdens haar studie aan de Pabo liep ze stage op twee scholen in Zweden en verloor ze haar hart aan het Scandinavische onderwijs. Ze wilde meer leren over deze aanpak en besloot daarom de master Outdoor Environmental Education and Outdoor life te volgen. “Het is een beetje een lange titel”, verontschuldigt ze zich, “maar het was alsof we met de scouting een jaar lang op kamp waren, echt geweldig.”

Foto door: Martin van Amersfoorth

Een innerlijke verandering in de buitenlucht

Tijdens deze master veranderde er ook iets in Tine zelf. “In oktober gingen we met onze groep kamperen. We mochten binnen slapen, maar werden ook uitgedaagd om de nacht buiten door te brengen – in een zelfgemaakte hut. Hoewel het ijskoud was, besloot ik toch in onze eigen hut te slapen en me even niet druk te maken over spinnen in mijn haar. Dit voelde als een enorme overwinning op mezelf, omdat ik het comfort achter me liet en mijn angst overwon. In de buitenlucht hoorde ik de geluiden van de nacht, zag ik de heldere sterrenhemel en werd ik wakker door de zonsopkomst en een ochtendconcert van fluitende vogels. Op dat moment maakte ik me even niet meer druk om kleine dingen en kon ik gewoon zijn. Ik voelde een diepe verbinding met mezelf, mijn omgeving en mijn klasgenoten. De vriendschappen die ik daar heb opgebouwd zijn heel sterk.”

“Buiten leren kinderen met hun hele wezen en vervagen de grenzen tussen vakken”

Deze ervaring maakte een diepe indruk en vanaf dat moment wist ze zeker dat ze dit type onderwijs ook naar Nederland wilde brengen. Want buiten krijgt leren context, buiten leren kinderen met hun hele wezen en vervagen de grenzen tussen vakken. Kortom, buiten leer je beter.

Op 5 april 2022 riepen een vakjury en kinderjury Tine Nieboer uit tot buitenles-leerkracht van het jaar. De volwassen jury roemt haar buitenlessen vol diepgang, ruimte voor bewustzijn en kennismaken met jezelf. De Amsterdamse juf was ook de favoriet van de kinderjury: “Juf Tine gaat veel naar het bos. Dat vinden wij erg tof! Ze geeft veel vrijheid aan de kinderen om zelf te leren. Ze inspireert anderen en haar ideeën worden ook echt overgenomen door andere scholen in de buurt.” 

Buiten krijgt leren context

“Buiten kan ik laten zien waarom iets belangrijk is om te leren en wat leerlingen kunnen met dat wat ze leren”, vertelt Tine vol geestdrift. “Veel leerlingen kunnen bijvoorbeeld foutloos een omtrek of een oppervlakte berekenen uit het opgavenboek. En als je de toets-scores ziet, denk je al gauw dat ze het kunnen. Maar als ik dan dezelfde leerlingen vraag om van stokken rechthoeken te maken en dan de omtrek of oppervlakte uit te rekenen, weten ze opeens niet meer wat het is.”

“En ook het gebruik van een meetlint bijvoorbeeld”, gaat Tine verder. “Een meetlint heeft centimeters op de voorkant en inches op de achterkant. Leerlingen uit groep 7 maten dus doodleuk de omtrek in inches, zonder dat ze het doorhadden. In de echte wereld krijgen opdrachten pas betekenis en zien leerlingen ook dat ze er daadwerkelijk iets mee kunnen. Als ze straks bijvoorbeeld een vloer willen leggen in hun huis. Die verbinding met de echte wereld is wat mij betreft essentieel om daadwerkelijk iets te kunnen leren.”

Foto door: Martin van Amersfoorth

Leren met hoofd, hart en handen

Hoewel Tine groene schoolpleinen voor kleuters een goed idee vindt, ziet ze ook nadelen. Kinderen wennen aan planten en dieren, maar het schoolplein zit weer achter een hek en is daardoor afgesloten van de echte wereld – het zorgt niet voor verbinding. Terwijl in het bos of het park onverwachte dingen gebeuren, ziet Tine. Leerlingen komen een ziek vogeltje tegen of er valt een kind in de sloot. Dan gaan ze elkaar helpen. Het ene kind biedt zijn sokken aan en het andere besluit de volgende keer toch laarzen aan te doen. Tine heeft gemerkt dat de kinderen zo met kleine stapjes zelfstandiger en weerbaarder worden: “Binnen is die dynamiek er niet, dan leer je alleen met het hoofd. Buiten leer je ook met je hart en je handen, je hele lichaam doet mee. Dat beklijft gewoon beter.”

Buiten vervagen de kaders

“Onlangs gaf ik leerlingen de opdracht om een glijbaan op te meten”, vertelt Tine: “Toen kreeg ik de vraag hoe je ‘glijbaan’ eigenlijk schrijft. Dan nemen we gelijk de spelling van dat woord even door, en zo vloeien taal- en rekenonderwijs heel natuurlijk in elkaar over.” Buiten valt het onderscheid tussen verschillende vakken weg en dat is precies wat we nodig hebben, volgens Tine: “Als mens ben je toch ook één geheel. Je trekt jezelf toch ook niet uit elkaar in onderdelen? Waarom doen we dat bij leren dan wel? Wat mij betreft zou onderwijs ook veel meer een geheel moeten zijn.”

Waarom geeft niet iedereen buitenonderwijs?

Het is moeilijk om niet enthousiast te worden als je Tine hoort praten over onderwijs. Er zit een vanzelfsprekende logica achter haar kijk op leren en toch doen maar weinig scholen het op deze manier. Hoe kan dat? “Het is oneerlijk om van alle leerkrachten te vragen buitenonderwijs te geven”, legt ze uit. “Ze zitten vast in dit systeem. Ik kan dit doen omdat mijn directeur pal achter me staat en twee collega’s mij ook steunden. Daarnaast heb ik ook de tijd gekregen om dit op te zetten.”

Tine merkt dat leerkrachten bang zijn voor de inspectie, en daardoor de veilige weg kiezen. Want door het volgen van taal- en rekenmethodes weet je zeker dat je alle verplichte kost hebt aangeboden aan leerlingen. Hoewel invuloefeningen misschien handig zijn, stimuleren ze de nieuwsgierigheid en de creativiteit van leerlingen en leerkrachten niet. We mogen leerkrachten veel meer vertrouwen geven, stelt Tine.

Het bestaande systeem is erop gericht om kinderen zoveel mogelijk vol te proppen met taal en rekenen, volgens Tine. En de prestatiecultuur die daaruit voortkomt is terug te zien bij kinderen. “Ik heb kinderen die in blinde paniek in tranen uitbarsten omdat ze hun rekentoets niet hebben gehaald”, vertelt ze zichtbaar aangedaan. “Dit kan toch niet de bedoeling zijn van het onderwijs?”

Foto door: Martin van Amersfoorth

Verliefd worden op leren

“Dat kinderen een positieve relatie opbouwen met leren, nieuwsgierig blijven en dat we die nieuwsgierigheid voeden. Dat ze leren doorzetten als het tegenzit en plezier in leren hebben. Als we kinderen kunnen helpen om die houding te ontwikkelen, dan hebben ze daar de rest van hun leven plezier van. Dát is volgens mij belangrijker dan een hoge uitstroom naar havo en vwo.”

Om buitenonderwijs te verspreiden helpt Tine andere scholen. Ze traint leerkrachten en geeft veel lesvoorbeelden waar ze zelf mee aan de slag kunnen. Maar voor leerkrachten die zelf ook afscheid willen nemen van het leslokaal is volgens haar iets anders nodig: “De eerste stap is om weer in verbinding met jezelf, de natuur en collega’s te komen. Tijdens die nacht buiten in Zweden viel dit voor mij allemaal samen en daarna was het glashelder wat ik wilde doen. Ik kon niet meer terug naar binnen.”   

Tine’s verhaal laat zien dat er alternatieven zijn voor het klaslokaal en dat de echte wereld misschien wel beter geschikt is om betekenisvol te leren. Ruim 1250 jaar geleden zette een groep Engelse monniken ons allemaal in de schoolbanken. Wellicht is 2022 het jaar dat een nieuwe groep Scandinavische ontdekkingsreizigers ons onderwijs transformeert. Misschien kunnen deze reizigers – onder aanvoering van juf Tine – helpen om het onderwijs weer naar buiten te brengen en te verbinden met de echte wereld. Buitenonderwijs heeft de toekomst.

Tekst door: Daan Bleichrodt

Daan Bleichrodt is productontwikkelaar, trainer, auteur en tekenaar. Hij werkt bij IVN natuureducatie en wil bijdragen aan een wereld waar contact tussen kinderen en natuur weer vanzelfsprekend is. Om kinderen weer verliefd op de natuur te laten worden ontwikkelde hij projecten zoals de Nationale Buitenlesdag, BinnenBos en Tiny Forest.

Op zoek naar meer verhalen over onderwijsvernieuwing? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief, dan mis je niks en krijg je ons laatste e-magazine cadeau.