We zijn meer dan één individu: we zijn verweven met al het leven

In een tijd van mentale reuring neemt psycholoog Lenie van Schie ons mee in het proces van zelfonderzoek. Juist in een tijd dat onze manier van leven onder druk staat, kan een dergelijk onderzoek je helpen om je focus te verleggen. Deze keer: “We hebben onszelf boven de natuur gesteld, maar staan we dat ook?” 

Onszelf boven de natuur plaatsen, lijkt voort te zijn gekomen uit ons vermogen tot handelen, tot doen. En zeker vlak na de Tweede Wereldoorlog lag daar het accent op. Ik werd geboren in die tijd, in een huis met een grote tuin waar ik als kind vaak was, tot we verhuisden naar een nieuw pand, een huis met winkel, zonder tuin. Er was een toekomst op te bouwen, en als oudste van vijf leerde ik dat als geen ander. Ik zette mijn schouders eronder, spande mijn kaken op elkaar. Weg was mijn verbinding met de natuur en mijn doen werd niet alleen ‘zelf doen’, het werd alleen doen. 

Individualisering

Het is een natuurlijke behoefte van een kind, ‘zelf doen’. Al doende oefent het, ontwikkelt het zich, leert lopen, staan! Triomf glundert van het gezichtje: ‘Kijk eens wat ik kan!’. Het is onze nieuwsgierigheid die ons verder brengt, de vreugde over de ontdekkingen, over het leren. Die vervolgens in het klaslokaal wordt gestroomlijnd: er komen doelen, onderwijsprogramma’s en individuele testen en toetsen. We leren dat ‘zelf doen’, alleen doen wordt en ‘zelf kunnen’, alleen kunnen wordt. Zo ontwikkelen we ons tot een min of meer onafhankelijk individu.

Dit proces van individualisering werd onnatuurlijker na de Tweede Wereldoorlog. De vrouwenbeweging stelde de rol van de vrouwen in het gezin ter discussie, er kwam een einde aan de verzuiling en aan het idee dat je je moest gedragen volgens allerlei vaststaande regels. Het was een beweging die ruimte gaf voor individuele groei en ontplooiing, maar steeds meer kwam de nadruk te liggen op het belang van het individu, op individuele prestaties en het idee dat je ‘het’ heus wel kunt bereiken als je maar wil. De privatisering van overheidsinstituties speelde hierop in. Zo vergaten we hoezeer we afhankelijk zijn van elkaar.

De idee dat we losstaan van de Aarde is veel ouder. In de loop van eeuwen zijn we de Aarde in steeds grotere mate gaan exploiteren. Dat begon met de landbouw en kreeg veel later een vervolg met de mijnbouw. Wij mensen, gingen ons superieur voelen aan de Aarde: die was er voor ons, om te ontginnen, om haar grondstoffen te gebruiken. Ons menselijk vermogen tot doen beklom alsmaar grotere hoogten, maakte ons onafhankelijk van de natuur – dachten we. Maar de bewijzen dat we het mis hebben, stapelen zich op.

Het menselijk lichaam, een ecosysteem

Een bijzonder ‘bewijs’ vond ik in een artikel in Vrij Nederland van Michiel Bussink. Hier vertelt Michiel over onze afhankelijkheid van tal van micro-organismen en bacteriën: “Wij mensen zijn geen individuen. Ons lichaam is namelijk niet één organisme, maar een ecosysteem, met massa’s micro-organismen op onze huid, in onze darmen, in onze ogen, longen en alle andere denkbare fysieke krochten. We dragen honderdduizend miljard bacteriën en andere eencelligen met ons mee, minstens duizend verschillende soorten. Daarmee hebben we meer niet-menselijke genen bij ons dan humaan erfelijk materiaal.”

Tijdens het lezen voel ik de ondergrondse plantenwereld dichterbij komen. De zaadjes, het ontkiemproces, hun immense groeikracht en dat hele proces dat zich afspeelt onder de grond, onder de paden in het bos die ik dagelijks beloop. Al eerder leerde ik over de lange witte schimmeldraden die een intelligente uitwisseling aangaan met de wortels van planten, zoals beschreven in Verweven leven, van Merlin Sheldrake, en hoe bij dat groeiproces allerlei bacteriën en micro-organismen betrokken zijn. En ja, het kan natuurlijk niet anders dan dat iets dergelijks zich ook in mijn lichaam voltrekt.

Het feit dat we zoveel niet-menselijke genen bij ons dragen, doet je direct realiseren dat je meer verbonden bent met je directe omgeving dan je ooit dacht. Michiel Bussink zegt hierover: “Wij zijn symbiotische wezens: een verandering in de gemeenschap van voor ons blote oog onzichtbare lichaamsbewoners beïnvloedt ons welbevinden.”

Zonder dat we ons daarvan bewust zijn, zorgen in ons lichaam dus tal van bacteriën en andere micro-organismen voor onze vitaliteit en onze gezondheid. Hier is sprake van een intense samenwerking met… de natuur. De biodiversiteit waar het gesprek alsmaar over gaat, is ook in onze darmen aanwezig. En als die biodiversiteit in onszelf niet op orde is, worden wij gevoelig voor tal van auto-immuunziekten, allergieën, hart- en vaatziekten en zelfs depressies, aldus Michiel Bussink. Die biodiversiteit is gebaat bij rust. Hoe werkt dat?

Groei aan ervaringen

Het maag-darmkanaal verwerkt ons voedsel, geeft de juiste voedingsstoffen af aan de organen. Dat gebeurt via de parasympathische tak van het autonome zenuwstelsel die in werking treedt als we in rust zijn. De parasympathicus verwerkt ook onze vele indrukken die we dagelijks opdoen. Zo raken nieuwe ervaringen doorleefd en begrepen en worden ze geïntegreerd in ons bewustzijn. De emotionele en psychische groei die hier ontstaat geeft rust en voldoening en brengt ons dieper in contact met onszelf en het leven om ons heen. Dat op zijn beurt biedt ons de ruimte tot reflectie op ons eigen leven en op onze relatie met elkaar, onze omgeving, de natuur.

De nadruk op de idee dat we het allemaal zelf – lees alleen – moeten doen, dat wij het ‘voor elkaar moeten zien te krijgen’, brengt ons juist in de tegenovergestelde richting, in een ratrace en die druk houdt die andere tak van het autonome zenuwstelsel, de sympaticus, in actie. De parasympathicus kan zijn werk niet meer doen en we leren niet van onze ervaringen. 

Ons brein zit niet alleen in ons hoofd, maar ook in onze darmen. Als dat brein de ruimte krijgt om te doen waarvoor het is bedoeld, ontstaat er balans tussen de actie en de ontspanning. Dan is er tijd om ervaringen te verwerken, voelen we ons meer verbonden met onszelf en de realiteit om ons heen, gaan we ons meer één voelen met wat is. We zijn een individu, een persoonlijk ‘ik’ dat alleen in verbondenheid, in samenhang met alles om ons heen kan leven.

Oefening 

Neem pen en papier en schrijf je eerste reacties op.

Heeft iets je in dit artikel geraakt? En zo ja, wat?

Ga dan goed zitten en grond jezelf. 

Stel je voor dat op elke uitademing je je zwaartekracht meer gaat voelen.

De Aarde draagt je, steunt je.

Ga dan met je aandacht naar je ruggengraat. Hier ervaar je lengte, iets dat je kan helpen om minder gericht te zijn op alles om je heen, maar nog meer bij jezelf te zijn. 

De ruggengraat verbind je met je verticaliteit, met je verbinding tussen aarde en de hemel boven je. 

Neem de tijd.

Ga dan op de uitademing met je aandacht tot diep in de grond.

Op de inademing breng je je aandacht terug naar je buik en bekken.

De volgende uitademing gaat omhoog, de lucht in.

En de volgende inademing brengt je terug in je buik.

Herhaal deze ademhaling een aantal keren.

Merk je dat hierdoor de verbinding met je verticaliteit versterkt wordt?

(Als je in de war raakt en het na enig oefenen nog niet lukt, laat het dan gaan, voel gewoon je verticaliteit) 

In onze verticaliteit zijn we verbonden met de aarde onder ons en de hemel, de lucht boven ons, wij zijn wezens van de kosmos.

Leg dan je handen op je buik. Hoe voelt het daar nu.

Sterker nog dan de rest van het lichaam is onze buik met die immense oppervlakte aan darmen, verbonden met de Aarde, met de processen die zich in en op de Aarde afspelen. 

Wat doet het met je als je je dat realiseert?

Wat raakt je als je beseft dat het aardse leven tot in de microkosmos in jou aanwezig is?

Dat je onlosmakelijk deel bent van aarde?

Roept dat weerstand bij je op, kijk dan of je je erin kunt ontspannen.

Kun je het accepteren, laat dit besef dan nog dieper doordringen.

De Aarde zelf werkt in jou door, beschermt en behoedt je.

Hoe is het om te voelen dat je er echt niet alleen voor staat?

Dat de Aarde je niet alleen steunt maar je ook voedt, behoedt, beschermt.

Dat ze met jou is.

Neem de tijd om af te ronden en noteer je ervaringen.

Wil je meer verhalen lezen over mentale gezondheid? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox. En je krijgt ons nieuwste e-magazine cadeau!