De grootste criticus ben je zelf. Zo reken je af met je superego

In een tijd van mentale reuring, neemt psycholoog Lenie van Schie ons mee in het proces van zelfonderzoek. In deze blog helpt ze ons op weg onze innerlijke criticus te ontdekken en een spirituele krijger te worden.

Jarenlang ging ik gebukt onder een dikke stapel zelfkritiek, maar het duurde een tijd voordat ik dat in de gaten had. Aanvankelijk dacht ik vooral de kritiek te zien in de ogen van anderen: in hun blik, in de manier waarop ze met mij omgingen en in hun commentaar op mijn gedrag. Kritiek, ook al is die vermeend, maakt je onzeker. Je gaat stuntelen, weet niet meer hoe je je gedachten onder woorden moet brengen en trekt je terug. En de kritiek lijkt sterker te worden dan jijzelf. Op zeker moment ontdekte ik mijn innerlijke criticus: ik zag dat de kritiek die ik meende in de ander waar te nemen, uit mezelf kwam. 

Kritiek van binnenuit

Freud ontdekte hem en noemde deze innerlijke instantie in ons het superego. Het klinkt al direct erg onaantrekkelijk en dat is het ook. Je kunt depressief worden van deze bekritiserende innerlijke stem, maar de ontdekking van dit voortdurend commentaar brengt je juist verlichting; hij leidt tot inzicht. 

De innerlijke criticus bestaat uit normen en waarden uit het milieu en de cultuur waarin we opgroeien. Al als baby krijgen we te maken met ouders en verzorgers die op een bepaalde manier met ons omgaan. En naarmate we opgroeien, komen daar meer regels, waarden en normen bij, die ons door volwassenen, oudere broers of zussen, leraren of een kerk worden voorgehouden. Als kind verinnerlijken we deze boodschappen. Nu is het niet langer een extern iemand, maar een verinnerlijkte instantie die ons gedrag controleert en bijstuurt: de innerlijke criticus is een feit. 

Maar hij blijft en als we ouder worden pikt hij nieuwe normen op uit de maatschappij en komt met nieuwe eisen. Zo moeten we mediteren, aan sport doen, ons sociaal gedragen, goed presteren op ons werk, de laatste films zien, actief zijn op sociale media en als we dat allemaal niet doen, dan voelen we ons slecht. Onze innerlijke criticus beoordeelt voortdurend ons gedrag. Deze instantie kan de vorm aannemen van een ouderfiguur, een donkere wolk, een specifieke stem in ons of een duivel op een van onze schouders. In ieder geval staat de innerlijke criticus boven ons innerlijke kind die met elk oordeel steeds angstiger wordt. 

Hoe stellen we ons innerlijke kind veilig en gaan we onze innerlijke criticus te lijf? 

Angst te lijf

Angst is een lastige emotie, want anders dan woede of verdriet, kun je angst niet zomaar uiten: hij zit in je autonome zenuwstelsel en tegen jezelf zeggen dat er geen reden is voor angst, helpt niet. De dynamiek van de innerlijke criticus en het angstige kind is een gesloten circuit: een soort liggende acht (oneindigheidsteken). Om zicht te krijgen op die dynamiek, moet je er afstand van nemen, je moet je realiseren dat je noch het angstige kind, noch die verinnerlijkte kritische instantie bent. Jij bent een volwassene die boven of buiten deze dynamiek staat en dat kun je gemakkelijker voelen als je jezelf grondt en je verbindt met je verticaliteit en je ruggengraat. En hier kan de spirituele krijger je helpen. 

De spirituele krijger

Ik vond het boek over de krijger in een New Age boekhandel ergens in de jaren tachtig. De officiële Engelse titel luidt: Shambhala, The sacred path of the warrior. Het is een prachtig woord, krijger. Het is iemand die niet vecht en niet zijn zin doordrukt. Niet te presteren of zich te manifesteren, maar toch ‘krijgt’. 

De krijger heeft een moedig hart en deinst niet terug voor angst. Hij of zij of hen weet dat deze is ontstaan in de kindertijd en toen kon de angst ons overspoelen. Maar hier helpt de krijger ons om te gronden, om de angst te doorstaan en erbij te blijven. We laten ons er niet door wegjagen, maar onderzoeken de angst. 

De krijger helpt ons ook bij het vinden van de waarheid. Is het bijvoorbeeld waar dat je dom bent of egoïstisch? Of gaf die boodschap van de innerlijke criticus de boodschapper juist macht over jou? Want veel van de uitspraken van de innerlijke criticus maken je klein en doen de criticus boven je uit torenen. 

Wat we in dit proces geleidelijk aan terugkrijgen is macht over onszelf. 

Oefening 

We beginnen met gronden: 

Voel de stoelzitting of het zitkussen onder je en stel je op elke uitademing voor dat je langzaam zakt. Zo breng je je aandacht in je buik. 

Maak dan contact met je zitbotjes en kantel je bekken een paar keer heen en weer. Je voelt hoe je van een holle rug naar een bolle rug gaat. Vind hier je midden: niet te hol en niet te bol. Zak dan nog meer in je bekken en bekkenbodem. Deze is als een schaal waarin je kunt rusten.

Breng dan, zittend in je bekken, je aandacht naar je rug, naar je ruggengraat, je verticaliteit en voel hoe je rechtop zit, je kijkt naar voren en let erop dat je hoofd niet omhoog, of juist meer omlaag is gericht.

Hier neem jij je eigen plek in, jouw unieke plaats op Aarde. Focus op de grond onder je. 

Maak dan verbinding met die aardekracht, de Aarde die jou draagt en jou je unieke plek laat innemen. Jij zit hier in je volste recht, je volste kracht. 

Je hoeft niets te veroveren of te verdienen, het is er allemaal al, jouw plek op Aarde.

Laat dat tot je doordringen. Laat tot je doordringen dat je hier gedragen wordt. 

Neem nu de spirituele krijger in je gedachten, zijn moedige hart en haar liefde voor de waarheid. 

Kijk dan vanuit deze plek naar de dynamiek tussen de innerlijke criticus en het angstige kind. Zie hoe die twee met elkaar in een liggende acht zijn opgesloten. Hier is jouw interventie nodig: 

Stuur je innerlijke criticus de laan uit. Zijn rol is uitgespeeld. 

Laat je hart uitreiken naar het angstige kind. Misschien kun je dat kind in je armen nemen.

De geleide meditatie is hier te beluisteren.

Werken met de criticus vraagt met kracht optreden tegen de voortdurende kritiek, die gewelddadig kan zijn. Dan komt er ruimte om het kind de bescherming en omarming te bieden die het nodig heeft en wordt het bevrijd van de macht van de innerlijke criticus.

Wil je meer verhalen lezen over mentale gezondheid? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox. En je krijgt ons nieuwste e-magazine cadeau!