Waarom we véél meer boeren nodig hebben (en hoe we dat voor elkaar krijgen)

In 2040 kunnen we een heel ander landbouwsysteem hebben, weet Anne van Leeuwen. Zonder landbouwgif, kunstmest en monoculturen. En met méér boeren, in plaats van minder. Maar dan wel regeneratieve boeren die het landschap herstellen en hun gemeenschap van mensen, dieren, planten en microben voeden. Anne: “Op Bodemzicht zien we elke dag dat dit mogelijk is.”

Ruim 3,5 jaar geleden kwamen Anne van Leeuwen en haar partner Ricardo Cano aan op boerderij Bodemzicht in Malden, net onder Nijmegen. Op vijf hectare gedegradeerde landbouwgrond gingen ze aan de slag. Inmiddels is de boerderij een oase van leven. De no-dig moestuin – waarin niet gegraven, geschoffeld of geploegd wordt zodat het bodemleven haar gang kan gaan – voorziet ruim honderd gezinnen en zes restaurants wekelijks van gifvrije groenten, kruiden en eetbare bloemen. Ook vind je er 249 kippen, die steeds naar een ander stukje veld verplaatst worden zodat ze de bodem niet uitputten, maar juist vruchtbaarder maken. En de bomen van het agroforestry project, die staan deze lente voor het eerst in bloei.

“We hebben zeker vierduizend fruit- en notenbomen geplant, zoals kersen en kastanjes”, vertelt Anne, “en rondom het agroforestry-veld vind je eetbare hagen, met tientallen soorten bessen. Eigenlijk planten we de hele dag door. Er staan hoge bomen, lagere bomen, daaronder struiken en daaronder weer een kruidlaag, waar bijvoorbeeld ook aardbeien groeien. Zo bootsen we de opbouw van een natuurlijk bos na en creëren we een veerkrachtig geheel, net zoals in een rijk ecosysteem.”

De no-dig moestuin op Bodemzicht (links) en Anne van Leeuwen en Ricardo Cano (rechts). Foto’s door: Gabriela Hengeveld voor We Are The Regeneration

Hoe worden we weer inheems?

“Eigenlijk is de kernvraag van deze eeuw: hoe worden we weer inheems?”, stelt Anne. “Inheemse gemeenschappen leven al duizenden jaren in harmonie met hun omgeving. Ze dragen zorg voor al het leven, en dat over meerdere generaties heen.” Deze verantwoordelijkheid is geen last, weet Anne, maar één van de mooiste dingen die er is. “Want als je jouw gemeenschap voedt, krijg je ook direct feedback. Niet alleen van de mensen die onze groentepakketten en klimaateieren ophalen, maar ook van alle dieren die hier wonen of hun voedsel vinden.” Terwijl ze het zegt, pakt ze haar verrekijker erbij. “Kijk, daar! De bonte vliegenvangers bedrijven de liefde.”

“We hebben méér boeren nodig die op menselijke schaal en in verbinding met het land werken”

Méér boeren, niet minder

Als het aan Anne ligt, is in 2040 twintig procent van de bevolking weer boer, in plaats van de huidige halve procent. “We hebben méér boeren nodig die op menselijke schaal en in verbinding met het land werken”, zegt ze. Dit is niet alleen gezonder voor al het leven, maar ook productiever, als je het goed aanpakt, weet Anne, die de tuinders op Bodemzicht fatsoenlijk kan betalen. “Een levende bodem brengt namelijk meer voedsel voort en de aanwezigheid van bestuivers verhoogt de productiviteit van gewassen. Alleen daarvoor moeten we weer leren luisteren naar al die soorten. Zodat we ontdekken hoe we met ze kunnen samenwerken, in plaats van ze te onderdrukken met chemische middelen.”

De oogst op boerderij Bodemzicht. Foto’s door: Gabriela Hengeveld voor We Are The Regeneration

Plaatsgebonden landbouw

“Rondom steden liggen veel kansen voor kleinschalige regeneratieve boerderijen, want daar zit een makkelijke optie voor directe vermarkting aan burgers”, weet Anne. Op het platteland ziet ze – ook in 2040 – opties voor meer grootschalige landbouw. Maar altijd zonder pesticiden, kunstmest, megastallen en monoculturen. “En iedere boerderij is plaatsgebonden. Dus bij alles wordt de vraag gesteld: hoe doe ik recht aan deze plek? Met Bodemzicht zitten we bijvoorbeeld in een bosrijk gebied op zandgrond, dus daar passen bomen, heggen en struiken goed bij. Maar op een andere plek past een andere vorm van landbouw weer veel beter. Zoals grazers op grasland of moeraslandbouw in het veenweidegebied.”

“Ik wil geen franchise worden, ik wil dat héél veel mensen een regeneratieve boerderij starten die bij hen past”

Om hier te komen hebben we volgens Anne plaatsgebonden landbouwonderwijs nodig. Daarom werkt Bodemzicht met leerlingboeren en heeft de boerderij onlangs – samen met Lenteland en Decade of Action – de Regeneratieve School gelanceerd: een decentraal onderwijsnetwerk van regeneratieve pioniers die hun kennis willen delen. Anne: “Ik wil dat héél veel mensen een regeneratieve boerderij starten, die bij hen én hun context past. In plaats van dat we overal Bodemzicht-franchises gaan openen. Plaatsgebonden diversiteit is de sleutel tot succes.”

Eerlijke prijzen

“Voedsel moet een eerlijke prijs krijgen én iedereen moet toegang krijgen tot eerlijk voedsel”, stelt Anne. Daarom pleit ze voor true cost, oftewel de echte prijs. “Want op dit moment worden de kosten van bodemdegradatie, ziektes zoals Parkinson en het ministerie van stikstof allemaal afgewenteld op de belastingbetaler en zitten ze niet in bij de prijs van goedkope aardappelen. Doen we dat wel, dan wordt gifvrij, gezond en lokaal voedsel vanzelf de goedkoopste optie. En dus de meest betaalbare optie voor iedereen.”

Boerderijen die hun voedsel nu al toegankelijker willen maken, kunnen kiezen voor een solidair betaalmodel, net zoals Bodemzicht doet. Anne: “We geven de deelnemers van onze Community Supported Agriculture tuinderij drie opties: een laag, redelijk en goed tarief. Het idee is dat mensen die een goed tarief kunnen betalen het mogelijk maken voor mensen die minder te besteden hebben om voor het lage tarief te kiezen. Zo zorgt de gemeenschap voor balans en krijgen onze tuinders eerlijk betaald.”

Ook landbouwgrond moet weer betaalbaar worden, zodat nieuwe regeneratieve boeren makkelijker een plek kunnen vinden, vindt Anne. “Daarom zijn initiatieven zoals Lenteland, die grond uit de economie halen en gemeenschappen in staat stellen om mede-eigenaar te worden van boerderijen, zo belangrijk. Het zorgt ervoor dat we als mensen weer samen zorg kunnen dragen voor een plek en daar vervolgens ook met z’n allen de vruchten van plukken. Die verbinding – met het land en met elkaar – is wat ons mens maakt.”

Regeneratie op boerderij Bodemzicht. Foto’s door Gabriela Hengeveld voor We Are The Regeneration

Zelf regeneratief boer worden?

• Op Bodemzicht vind je allerlei cursussen en opleidingen die je klaarstomen voor de start van je eigen regeneratieve boerderij
• Wil je biodynamisch boer worden? Dan moet je bij Warmonderhof zijn
• De Regeneratieve School linkt je aan een regeneratieve pionier die past bij datgene wat jij wilt doen
• Bij PUUR Permacultuur vind je onder andere permacultuur-opleidingen en voedselboscursussen
• Ook Voedselbosbouw Nederland geeft geregeld trainingen, workshops en cursussen
• Ben je op zoek naar een plek voor jouw boerderij? Klop aan bij Lenteland, Aardpeer en Land van Ons
• Twijfel je nog welke vorm van regeneratieve landbouw bij jou past? Duik in de pioniersverhalen van We Are The Regeneration en laat je inspireren

Dit artikel is onderdeel van de reeks ‘Woordvoerders van de Toekomst’, die we samen met Transitiecoalitie Voedsel maken en die mede mogelijk is gemaakt door het programma Duurzaam Door. Samen zetten we de visionairs die twintig jaar vooruit kijken én die nu al werken aan een gezonder voedsel- en landbouwsysteem in de spotlights. Schrijf je in voor onze nieuwsbrief, dan ontvang je de volgende verhalen rechtstreeks in je inbox!

Ook uit deze reeks:

• Goed voor boer, burger en bodem: waarom lokaal voedsel volgens Bregje Hamelynck en Geert van der Veer de toekomst heeft
• Frederike Praasterink: “We moeten ons opnieuw afvragen waar ons voedselsysteem voor bedoeld is”
• Voormalig sterrenchef Dalila Sayd maakt gezond en onbespoten eten betaalbaar voor iedereen

Foto header door: Gabriela Hengeveld voor We Are The Regeneration