Van lusteloze naar levenslustige kinderen: deze scholen vonden onderwijs opnieuw uit
Terwijl de wereld verandert, staat wat kinderen moeten leren al decennialang nauwelijks ter discussie. Het onderwijs is een lineair en door de economie aangedreven systeem dat om vernieuwing schreeuwt. Hoe kunnen we de ontwikkeling van het kind weer centraal stellen? We vroegen het vier onderwijspioniers.
Op de scholen van Jean Freer en Gentille Boymans, Daniëlle Buijsman en Hannah de Vos-Beckers staat het kind centraal en mag het volgens intrinsieke motivatie leren. Dat klinkt als een logische insteek voor een school, maar is niet bepaald waar het reguliere onderwijs om draait. Dat draait om presteren en in de pas lopen. Voor zowel leerlingen als docenten zijn scholen daardoor ware stressfabrieken geworden, waarin gehaast van toets naar toets wordt gerend en nauwelijks aandacht is voor expressie, empathie en ondernemerschap. Met als gevolg dat onze kinderen niet naar creativiteit toegroeien, maar er juist uitgroeien, stelt onderwijspionier Sir Ken Robinson in de meest bekeken TED-talk ooit.
Steeds meer scholen besluiten om uit het strak omlijnde systeem te stappen en het helemaal anders aan te pakken. Hoe is dat voor kinderen en docenten? En wat bereik je ermee? We deden een rondje langs de velden.
Regels en richtlijnen
Daniëlle Buijsman ging als kind met zoveel plezier naar de vrijeschool dat ze besloot er zelf te gaan werken. In de zes jaar dat ze als docent werkzaam is op de vrijeschool in Gouda, ziet ze de beperkende regels en richtlijnen steeds verder toenemen. “Er worden allemaal dingen bedacht die handig of snel zijn, maar die niks te maken hebben met de ontwikkeling van het kind”, vertelt Daniëlle. “Hierdoor kunnen kinderen moeilijk bij hun intrinsieke motivatie komen en ontstaat steeds meer eenheidsworst. Soms zijn ze heel intelligent maar is de verbinding met hun handelen helemaal weg.”
“Het ene kind wil leren lezen als het een kleuter is, het andere kind als het negen of tien is. Dat is allemaal oké.”
Hannah de Vos-Beckers herkent Daniëlle’s worsteling: “In het reguliere onderwijs leren ze in één lijn. Je werkt ernaartoe dat kinderen op een bepaald moment over bepaalde kennis beschikken. En je hoopt dat zoveel mogelijk kinderen meekomen. Deze methode is natuurlijk heel veilig en het past goed bij alle strenge regels waaraan moet worden voldaan. Maar er zijn wel dertig individuele kinderen waarmee je te maken hebt. Als je vasthoudt aan één bepaalde route, krijg je altijd dat kinderen ‘boven’ of ‘onder’ uitvallen omdat ze niet bij het gemiddelde horen. Het ene kind wil leren lezen als het een kleuter is, het andere kind als het negen of tien is. Dat is allemaal oké. Als het moment om te leren lezen vooraf en van bovenaf bepaald is, wordt totaal voorbijgegaan aan de individuele ontwikkeling van een kind.”
Door dit systeem kwijnen steeds meer leerlingen weg, weet ook Gentille Boymans.. “Het schoolsysteem is een systeem dat eigenlijk helemaal niet meer bij het kind hoort. Het onderwijs legt niet uit, het legt op. Als je een kind in de eigen ontwikkeling volgt, krijg je een natuurlijke manier van ontdekken en onderzoeken. Maar als je alle kinderen volgens een door de overheid opgelegd tempo laat leren, moeten veel kinderen aan dingen voldoen op een moment dat ze er nog niet aan toe zijn. Dan krijg je dingen als dyscalculie en dyslexie.” Dit begon Gentille dusdanig tegen te staan dat ze in 2011 besloot samen met Jean Freer haar eigen school in Kerkrade te starten: IBBO: Ik Ben Bewust Onderwijs. “Ik ben het onderwijs ingegaan om kinderen warmte en liefde te geven, dat staat bij ons centraal.”
Fysiek onderwijs
Het basisprincipe van IBBO is het kind autonoom maken. Gentille: “Kinderen die onze school verlaten zijn zelfstandig, weten wat ze willen en durven te spreken.” De school heeft geen klassieke klassen, maar verschillende ruimtes waar kinderen van verschillende leeftijden met en van elkaar kunnen leren wat ze willen. “Bij ons leren kinderen dingen op het moment dat ze het in de praktijk nodig hebben”, vertelt Jean. “Je kunt kinderen ook leren rekenen tijdens het bakken, als je in de tuin werkt of als je gordijnen ophangt. Dat is niet alleen leuker dan droge stof uit een boek, het blijft ook veel beter hangen.”
Ook op Aventurijn, de school die Hannah in 2000 opende, spelen schoolboeken een veel minder grote rol. “We leggen de boeken open op tafel, zodat kinderen erin kunnen kijken als ze interesse hebben. Maar we leren vooral al doende. Aventurijn is een rijke voorbereidende omgeving die heel fysiek is: we werken met dieren, in de moestuin, met spelletjes, in het bos … De kinderen worden steeds weer uitgedaagd door hun omgeving.” Volwassenen spelen daarin ook een grote rol, bijvoorbeeld de tuinman, een architect, iemand die poetst of iets anders doet wat nodig of leuk is. Kinderen kunnen daarbij aanhaken en zo ontdekken waar hun passies liggen.
“Van alle vakken is goed nagedacht over wat je geeft op welke leeftijd. Als je dat niet goed timed sla je steeds de plank mis.”
In 2003 opende Daniëlle Waldorfschool De Werfklas. De school is geïnspireerd door de antroposofie: een filosofie die er vanuit gaat dat een mens een drievoudig wezen is met een ziel, een geest en een lichaam dat hier op Aarde is om zichzelf te ontwikkelen. Het leerplan van De Werfklas is daarom afgestemd op het kind. “Je leert dus niet rekenen omdat dat in de wereld van je gevraagd wordt, maar omdat die vaardigheid voor jou op dat moment belangrijk is. Per leeftijd verschilt het welke vaardigheden dat zijn. Van alle vakken is daarom goed nagedacht over wat je geeft op welke leeftijd. Als je dat niet goed timed sla je steeds de plank mis. Dan is het niet een diepe snaar die je raakt.” In tegenstelling tot IBBO en Aventurijn is het curriculum op De Werfklas dus wel van tevoren bepaald.
Geen toetsen, geen cijfers
Geen van de scholen werkt met cijfers, vaste toetsmomenten en dus ook niet met de Centrale Eindtoets van Cito. Daarnaast is er geen indeling in verschillende leerniveaus en werken alledrie de scholen met doorlopend onderwijs (dat wil zeggen: basis- en voortgezet onderwijs ineen). Als leerlingen weten of en welke vervolgopleiding ze willen doen, kunnen ze staatsexamens doen om toegelaten te worden. Verschillende staatsexamens vormen samen een bepaald diploma. Op die manier komt het halen van een diploma vanuit de intrinsieke motivatie van het kind. En kunnen ze vanuit die motivatie dus ook een studie kiezen die goed bij ze past.
Vrijheid, blijheid?
Hoewel de scholen wel zijn goedgekeurd door de Inspectie van het Onderwijs, ontvangen zij geen subsidie. Het grote voordeel daarvan is dat géén subsidie vrijheid betekent. Daar tegenover staat echter dat hierdoor een grotere (financiële) bijdrage wordt gevraagd van ouders en medewerkers. En dat ‘vrij’ onderwijs daardoor niet voor iedereen beschikbaar is. Hannah pleit daarom voor een kindgebonden onderwijsbudget. “Op dit moment krijgt een school per kind zo’n € 7000,- tot € 9000,- subsidie. Maar er mag geen geld van bekostigd naar niet-bekostigd onderwijs. Dus als een kind niet naar het reguliere onderwijs gaat, vervalt die subsidie. Eigenlijk zou elk kind dat niet voor regulier onderwijs kiest een vergoeding moeten krijgen om ergens anders onderwijs in te kopen. Dat is een veel eerlijker systeem.”
Dat er steeds meer initiatieven komen die onderwijs compleet anders vormgeven, biedt hoop voor de toekomst. En misschien is het een signaal naar reguliere scholen en naar de overheid. Dat we kinderen andere dingen moeten meegegeven dan hoe je zo hoog mogelijk scoort op een toets of werkstuk. Dat we ze leren wat het betekent om mens te zijn, hoe ze hun eigen interesses en kwaliteiten ontwikkelen, hun eigen mening vormen en daarvoor uit durven te komen. Dat we ze leren samenwerken, en hoe je dat doet met respect voor anderen en voor de Aarde. Zo kunnen we ze voorbereiden op de toekomst die ze te wachten staat. Dat het kan, laten deze scholen zien. Wie volgt?
Wil je al onze artikelen over vernieuwend onderwijs en meer tips, eyeopeners wekelijks in je inbox ontvangen? Schrijf je in voor onze gratis nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd. En je krijgt ons laatste e-magazine erbij cadeau!
