Van speculatieobject naar collectief goed: zo wordt grond weer van iedereen

Vrijwel alle grond is in bezit van privépersonen, bedrijven of overheden en wordt via de markt verhandeld. Maar wat zou er gebeuren als alle vierkante meters weer in handen van gemeenschappen zouden komen? Volgens Damaris Matthijsen is het dé manier om de kloof tussen arm en rijk te dichten en de Aarde leefbaar te houden. “Grond zou net zoals water en frisse lucht een gemeenschappelijk goed moeten zijn.”

Hoe hard je ook werkt, het bezit van collectieve goederen zoals grond en kapitaal leveren nog altijd een snellere groei van vermogen op. Doordat een steeds kleinere groep een steeds groter deel van deze middelen bezit, neemt niet alleen de welvaartskloof toe, maar ook het verschil in maatschappelijke invloed. Wie een stuk grond bezit, mag (binnen de gestelde kaders) immers bepalen wat ermee gebeurt.

De meeste grondbezitters en speculanten zetten grond in als speculatieobject, met als doel om van veel geld nóg meer geld te maken. Hierdoor valt de keuze eerder op een duur appartementencomplex of een snelweg dan op sociale huurwoningen of een voedselbos. Die laatste opties leveren op de korte termijn nu eenmaal een stuk minder financieel rendement op. Het gevolg? Letterlijk en figuurlijk steeds minder ruimte voor sociale en ecologische vooruitgang.

“Als je grond niet langer kunt inzetten voor persoonlijk gewin, krijgt het collectieve belang meer ruimte”

Grond uit de handel

Volgens Damaris Matthijsen is er maar één oplossing: grond vrijmaken uit de economie en weer teruggeven aan gemeenschappen. Want grond – zo stelt ze – is net zoals water en frisse lucht een gemeenschappelijk goed waar iedereen toegang tot zou moeten hebben én waar iedereen over zou moeten kunnen meebeslissen. Iedere vierkante meter kunnen we immers maar één keer gebruiken. En wat we met die vierkante meters doen, heeft grote gevolgen voor het type samenleving dat we voor huidige en toekomstige generaties creëren. Damaris: “Daar gaan we met z’n allen over.”

Om een mens- en Aarde-waardige maatschappij te creëren die vrij, gelijk en samen is (ook wel de vrij-gelijk-samenleving genoemd), zet Damaris zich met Economy Transformers in voor een radicale herziening van het economische systeem. “Zodra grond en kapitaal niet langer ingezet kunnen worden als speculatiemiddel – en de financiële druk er daarmee vanaf is – ontstaat er weer ruimte voor de vragen: Hoe kunnen we het beste voor dit stukje Aarde zorgen? En: Waar hebben we als gemeenschap nu écht behoefte aan?”

Dit resulteert automatisch in keuzes die verbinding en regeneratie bevorderen. “We willen allemaal van betekenis zijn voor de Aarde en voor een ander, maar op dit moment staan perverse financiële prikkels in de weg. Als je grond niet langer kunt inzetten voor persoonlijk gewin, krijgt het collectieve belang meer ruimte.”

Bepalen wat je met grond gaat doen

Zodra een stuk grond uit de economie is vrijgemaakt en weer in handen is van gemeenschappen, begint het toewijzingsproces. Want hoe bepaal je gezamenlijk op een goede manier wat je vervolgens met dat stuk grond gaat doen? Volgens Damaris is het bewustzijn dat we allemaal mede-eigenaar van de Aarde zijn en dat de Aarde tegelijkertijd van zichzelf is, daarbij essentieel. “Aan de ene kant moet de Aarde in onze materiële behoeftes voorzien: iedereen moet verzorgd worden door die ene Aarde. We zijn dus allemaal mede-eigenaar van de planeet. Tegelijkertijd is de Aarde van zichzelf en dus van niemand.”

“In iedere keuze die je maakt heb je twee opties: of je handelt vanuit angst en controle, of vanuit liefde en vertrouwen. Meer smaken zijn er niet”

DeelGenootschap

Samen met haar collega’s bij Community Land Trust is Damaris vastbesloten om minstens tien procent van de Nederlandse grond uit de markt te halen. Want: “Het is dé manier om ervoor te zorgen dat lange termijn duurzaamheid in sociale, ecologische en economische zin centraal komt te staan.”

Om dit te bereiken moet onze huidige manier van organiseren volgens Damaris op de schop. “De huidige juridische organisatiestructuren zijn doortrokken van angst en controle en worden gedomineerd door een piramidestructuur. Zelfs binnen coöperaties ben je bezig belangen te verenigen en heb je een voorzitter die uiteindelijk het laatste woord heeft.” Het DeelGenootschap, dat Damaris in samenwerking met het Veerhuis ontwikkelde, biedt een alternatief: “Het is een volledig platte organisatievorm die gebaseerd is op liefde en vertrouwen en de principes vrij, gelijk en samen.”

Hoe het werkt:

1. Aangezien je in Nederland voor een KVK-inschrijving een juridische structuur nodig hebt, is dat bij een DeelGenootschap ook het geval. Deze juridische vorm is de brug naar de bestaande realiteit. Het bestuur van een DeelGenootschap tekent er echter voor dat zij de verantwoordelijkheid (en daarmee ook de aansprakelijkheid en zeggenschap) overdragen aan de deelgenoten én dat ze zich niet zullen bemoeien met de ontwikkeling van het DeelGenootschap.
2. De structuur van het DeelGenootschap is gebaseerd op een cirkel: aangewezen leiders zijn er niet. Als groep heb je een gedeelde identiteit. Dat is het startpunt waar iedereen op aanhaakt. Om ervoor te zorgen dat deze ‘bron’ voor iedereen duidelijk is, organiseren de deelgenoten op terugkerende momenten zogenaamde bron-bijeenkomsten waarin je gezamenlijk teruggaat naar de kern.
3. Vervolgens mag iedereen op basis van zijn capaciteiten, passies en interesses zelf bepalen wat ‘ie inbrengt. Alle deelgenoten hebben initiatiefrecht op basis van raadpleging. Dit betekent dat als je iets wil ondernemen, je de andere deelgenoten om advies moet vragen, maar dat je altijd het recht behoudt om je idee uit te voeren – ook als de rest van de groep het er niet mee eens is.

Damaris: “De organisatiestructuur van het DeelGenootschap verzorgt het sociale fundament en de gedeelde missie. Vervolgens laat je los wat ieder individu daar precies aan bijdraagt. Hierdoor zullen mensen opstaan, initiatief nemen, zich verbinden en in hun kracht komen.”

Vertrouwen als fundament

“In iedere keuze die je maakt heb je twee opties: of je handelt vanuit angst en controle, of vanuit liefde en vertrouwen. Meer smaken zijn er niet”, stelt Damaris. “Elke keer dat we vanuit angst en controle handelen, is het meer van hetzelfde. En meer van hetzelfde is geen oplossing. Als we een wereld willen creëren die recht doet aan mens én planeet, dan moet het fundamenteel over een andere boeg. Daar blijf ik me de rest van mijn leven voor inzetten.”

Meer weten over de missie van Damaris Matthijsen? Bekijk haar videoportret:

Op zoek naar meer inspirerende verhalen over ecologische en sociale pioniers? Schrijf je in voor onze wekelijkse nieuwsbrief, dan mis je niks én krijg je ons laatste e-magazine cadeau.

Video door: Jeppe van Pruissen & Bart-Jan Prins

Oorspronkelijk gepubliceerd op 27 februari 2020. Laatste update: 30 november 2023