Zin in de samenleving: Extinction Rebellion

In de serie Zin in de Samenleving belicht MaatschapWij nieuwe plekken van betekenis, verzet en perspectief. Doeners en denkers laten zien dat we een samenleving kunnen maken die zin heeft.  In deze derde aflevering staat Extinction Rebellion centraal met een actie- en welzijnstraining in het midden van het land. 

Op een industrieterrein wappert tussen de picknickbanken en de insectenhotels een vlag: een hoekige zwarte zandloper in een cirkel op een gekleurde achtergrond. Het is het symbool van Extinction Rebellion (XR). Binnen zijn de muren beplakt met posters: ‘STOP fossiele subsidies’, ‘Rijks, zeg NEE tegen ING’ en ‘Blokkade A12’. Waar geen posters hangen, staan kasten tegen de muur met lades vol knutselspullen, verf en gereedschap. Op tafel staan kannen thee.

Ik ben bij een actie- en welzijnstraining waarin we leren om bij burgerlijke ongehoorzaamheidsacties, zoals snelwegblokkades, de stress die ontstaat bij onszelf en bij anderen te herkennen en te managen. Deze training is een van de vele activiteiten die XR wekelijks door het hele land organiseert. Maar het gedachtengoed van XR reikt verder dan wat we leren in deze training. XR staat voor een andere omgang met de natuur, met anderen en met jezelf. De activisten spreken van een ‘regeneratieve cultuur’: een andere manier van leven.

“Dit zijn geen verbeten militanten, maar bezorgde burgers”

Met z’n negenen – van ervaren rebellen tot nieuwelingen – praten we over wat stress met ons doet, hoe we deze spanning herkennen en wat we daaraan kunnen doen. We oefenen ermee in rollenspellen. Wat doe je als een automobilist heel boos is en tegen je staat te schreeuwen, als jij de weg blokkeert?

De sfeer in de groep is anders dan ik had verwacht. Dit zijn geen verbeten militanten, maar bezorgde burgers. Ze doen dit ook liever niet. “Ik snap uw frustratie meneer, maar er is niets aan te doen. We staan hier omdat we dit heel belangrijk vinden.”

Gesprekken met klimaatactivisten
Als we praten over nieuwe maatschappelijke bewegingen waarin zingeving een belangrijke rol speelt, kan Extinction Rebellion (XR) niet onbesproken blijven. Klimaatverandering en biodiversiteitsverlies roepen hevige emoties op. Een op de vijf jongeren zegt stress te voelen als ze aan de klimaatcrisis denken. Ze voelen zich moedeloos, machteloos, piekeren erover of slapen slecht. Voor sommigen is het aanleiding zich aan te sluiten bij de klimaatbeweging en activist te worden. En ook daar wordt weer heftig op gereageerd, met instemming of juist met afkeuring of woede.

In de kern gaat XR om geweldloos burgerlijk ongehoorzaam actievoeren. Maar daarnaast organiseren ze door het hele land picknicks, creatieve bijeenkomsten en naaiclubs waar spandoeken, vlaggen en posters worden gemaakt, trainingen, kookavonden, lezingen, rouwrituelen voor het klimaat en nog meer. Het zijn levendige lokale gemeenschappen die door samenwerkingen met internationale klimaatgroepen een mondiale protestbeweging vormen. XR is een beweging van mensen die elkaar vinden in een existentiële zorg en zich inzetten voor iets dat groter is dan zijzelf.

Idealisme
XR is decentraal georganiseerd. Elke lokale cirkel is verantwoordelijk voor zijn eigen activiteiten en acties. Sommige betrokkenen zien in de beweging beginnetjes van een andere cultuur. Het is ook een buitengewoon idealistische beweging. Dat zorgt soms voor interne conflicten, vertelt een betrokkene die anoniem wil blijven. Vanuit het perspectief van een buitenstaander lijkt XR ook een beweging met sterk religieuze trekken. Denk dan aan het samen zingen, de symbolische en onaardse aanwezigheid van de Red Rebels, en soms het gebruik van rituelen uit verschillende religieuze tradities, zoals het christendom en het boeddhisme.

Ontlading
Betrokkenen die we spreken over XR beginnen direct over de acties. Eén persoon vertelt: “Het is zo spannend als je meedoet. Ik vind het heel eng, als ik zo’n snelweg op moet. Onze mensen leggen in auto’s het verkeer stil en ineens sta je met z’n allen op het asfalt en is de snelweg van jou. Dan volgt een enorme ontlading. Dat we het hebben gedaan, met z’n allen, met die vlaggen en kleuren.”

Bij sommige acties zijn er confrontaties met de politie. Dat kan er hard aan toe gaan. De activist vervolgt: “Het was heftig toen de activisten van Letzte Generation mee waren. Zij maakten hun vingers vast aan putdeksels. Ik zag een meisje van een jaar of achttien, met haar vingers vast aan een put, met daaromheen de gehandschoende hand van een agent die zijn best deed om haar geen pijn te doen. Ze kregen haar eerst niet los, maar ja, het moest toch.”

Als we haar vragen waarom ze dit toch doet, zegt ze: “In XR zit zo’n enorme levenslust! Het gaat om het willen leven en dat maakt alle inspanningen de moeite waard.”

In deze aflevering laten we Anne Kervers, klimaatactiviste, woordvoerder van Extinction Rebellion en promovendus aan de UVA aan het woord.

Er dreigt iets verloren te gaan waar ik heel veel om geef
“Bij Extinction Rebellion ervaar ik voor het eerst in mijn leven echt gemeenschapsgevoel. Gemeenschapsgevoel betekent voor me dat ik me bij mensen van XR direct al meer op mijn gemak voel. Wij delen een emotioneel besef van klimaatverandering en het vertrouwen in de effectiviteit van geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid. Op basis daarvan komen we samen in actie. Dat schept een band. Bij XR heb ik ook samen zingen leren waarderen. Iemand zingt voor en als groep zingen we na. Eerst dacht ik dat het ‘hippie-gedoe’ was. Maar het zingen geeft veel mentale steun, je voelt je er minder alleen door. Vooral bij arrestaties is dat fijn. Het helpt om de spanning te laten zakken op een manier die ik nooit had voorzien. We rouwen ook samen om wat er met de aarde gebeurt. Ik was me niet eens bewust van de rouw die ik voelde. Bij XR is daar ruimte voor.”

Anne Kervers

Politiek activisme
“XR is voor mij een gemeenschap die uiting geeft aan zorg en liefde voor de wereld. Uiteindelijk gaat het mij om het beperken van het lijden van mensen en dieren. In 2022 stierven er 62.000 mensen aan hittestress in Europa, voornamelijk ouderen. In India duren de hittegolfen soms weken weken met temperaturen van meer dan 50 graden Celsius. De aapjes vallen in Mexico door de hitte uit de bomen. Als ik moed nodig heb tijdens een actie of woordvoering, denk ik aan het onrecht dat mensen en andere dieren nu al meemaken elders in de wereld.”

Toekomst
“Hoe erg de gevolgen van klimaatverandering precies zullen zijn, weten we nog niet, maar menig wetenschapper voorspelt economische crisis of oorlog. Ik denk erover om later te verhuizen naar een plek boven zeespiegel, om met een groep mensen een enigszins zelfvoorzienend bestaan op te bouwen. Ook omdat je ziet dat in oorlogstijd de voedselvoorziening voor de bevolking buiten de steden vaak beter is dan in de steden. Als ik kinderen krijg, wil ik op een plek met toekomstperspectief wonen. Daarnaast vind ik het belangrijk om vaardigheden door te kunnen geven die belangrijk zijn in een wereld van drie graden opwarming.”

“Mijn activisme is een uitdrukking van liefde”

Transformatie
“Burgerlijke ongehoorzaamheid zie ik als essentiële vorm om ervoor te zorgen dat de overheid ons gaat beschermen. Decennialang zijn niet-disruptieve demonstraties genegeerd. Het gebrek aan klimaatbeleid is gevaarlijk, zoals ook uit het Urgenda-vonnis blijkt. Disruptieve actie is een uitdrukking van liefde, omdat er iets verloren dreigt te gaan waar ik heel veel om geef. Het actievoeren is een transformatie van die emoties. Ik had de klimaatcrisis natuurlijk liever niet gehad, maar ik ben blij dat ik het gevoel van gemeenschap heb leren kennen.”

Tekst door Ward Huetink (programmacoördinator/onderzoeker bij Socires) en betekenisondernemer en (loopbaan)coach Lia Hol.

Fotografie Anne Kervers: Lilian van Rooij Fotografie.
Headerbeeld: Willem Vreeswijk

Dit artikel verscheen eerder in Zin in de Samenleving, een publicatie van Vrijzinnigen Nederland en Socires. Samen ontwikkelden zij het programma Structuren van Zingeving, een zoektocht naar nieuwe plekken van ontmoeting en zingeving. 

Vrijzinnigen Nederland is een levensbeschouwelijke vereniging die vrijdenkers en zinzoekers verbindt. Socires is een onafhankelijke denktank gevestigd in Den Haag.