Waarom iedereen wint als we concurrentie afschaffen

Schrijver Raymundo Resink heeft altijd moeite gehad met het begrip concurrentie. Maar pas toen hij de verhalen rondom concurrentie begon af te pellen, begreep hij waarom.

Als toproeier worstelde ik met het besef dat ik wedstrijden eigenlijk nooit leuk vond. Tijdens wedstrijden ging het namelijk nauwelijks om de magie die we als team konden ervaren in een perfect afgestemde beweging, maar vooral over hoe we andere teams de loef konden afsteken. Hoe langer ik probeerde daarin mee te gaan, hoe moeilijker ik mezelf het snot in kon roeien om als eerste over de streep te komen.

Pas toen ik durfde toe te geven dat ik het veel spannender vind om samen verder te komen dan te winnen ten koste van een ander, begon ik de armoede van het begrip concurrentie te zien — en de prachtige kern van waarheid die hierin schuilgaat.

“Concurrentie is de beste drijfveer van vooruitgang”, luidt de liberale overtuiging: “Immers, zonder concurrentie zouden we geen motivatie hebben om dingen slimmer, handiger en beter aan te pakken.” Deze gedachtegang heeft lang bepaald hoe we onze economie en maatschappij inrichten — en nog steeds voert dit beeld de boventoon.

Nu haalt concurrentie inderdaad krachten in mensen naar boven die anders verborgen zouden blijven. Soms zijn dat positieve krachten, heel vaak zijn ze negatief en in alle gevallen zijn ze een schim van wat er vrij kan komen wanneer we het hele idee van competitie durven te laten varen.

Deze gastblog gaat over een spel dat nooit één winnaar kent en over mensen die laten zien dat de één z’n dood niet de ander z’n brood hoeft te zijn.

Tekening door: Raymundo Resink

Monopoly, maar dan anders

In het boek The Necessary Revolution wordt het verhaal van het spel Fish Banks vertelt. Het spel lijkt een beetje op Monopoly, maar in plaats van vastgoedmagnaat speel je een vissersbedrijf. Je start met een pot geld, een kleine vloot en een vijver om uit te vissen. Je bepaalt zelf waar, wanneer en hoeveel je vist, je kunt je vloot uitbreiden en je kunt boten aan andere spelers verkopen. Elke zoveel speelrondes krijgt het hele spelersveld informatie over hoe het gaat met de vispopulatie in de vijver.

Fish Banks wordt wereldwijd door duizenden mensen, teams, organisaties en bedrijven gespeeld. En er is bijna nooit een winnaar. Vrijwel alle deelnemers beginnen met overbevissing en bijna alle deelnemers gaan door met overbevissing, zelfs wanneer blijkt dat ze daarmee afstevenen op een catastrofe. Bijna altijd eindigt het spel bij Game Over, zowel voor de vispopulatie als voor de teams. 

Ook teams die bewust duurzaam starten, laten zich gaandeweg verleiden tot overbevissing, omdat ze andere teams harder zien vissen dan zij. Mensen die in commerciële sectoren werken, overbevissen. Mensen die bij overheidsinstanties en andere publieke organisaties werken, overbevissen. Zelfs mensen die bij milieu-instellingen werken (en er dus hun werk van maken om natuur te beschermen), overbevissen.

In slechts een paar gevallen eindigt het spel niet met een totale ineenstorting. In één spel bijvoorbeeld, legde een team van Harley Davidson-medewerkers de netten neer, met de boodschap niet verder te spelen, totdat alle teams in het spel bloot gaven hoeveel ze vingen. Waarom? Omdat je maar op één manier kunt weten of er wel of geen overbevissing plaatsvindt: door alle vangsten bij elkaar op te tellen.

Andere teams in het spel stemden in en het spel ging verder. Vervolgens begon het Harley Davidson-team bij elke speelbeurt aan te kondigen of ze haar vloot ging uitbreiden of niet. Nergens dicteren de spelregels dat dit moet en voor een geest die gewend is aan concurrentie, is dit soort transparantie oliedom. Maar het Harley Davidson-team hield voet bij stuk, andere teams volgden en dit is wat er gebeurde:

• Geen enkel team werd uit het veld gespeeld
• De vispopulatie nam niet af, maar groeide mee met de vissersbedrijven
• Het minst winstgevende team verdiende meer dan de meest winstgevende teams in spellen waar de boel uiteindelijk instortte
• Iedereen, inclusief Moeder Natuur, won

Tekening door: Raymundo Resink

Geen fabel

Oké, terug naar de werkelijkheid, want leuk, zo’n spel, maar dit soort transformaties zijn toch een utopie?

De documentaire A Life on our Planet vertelt onder andere over het wonder van Palau. Toen de vispopulatie rondom deze eilandengroep in elkaar begon te storten, besloot de overheid de visserij aan banden te leggen. Op sommige wateren mocht zelfs helemaal niet meer gevist worden. In de verboden gebieden herstelde de vispopulatie zich zo snel, dat een overvloed aan vissen al gauw overzwom naar gebieden waar nog wel gevist mocht worden. De visserij leefde op, de vispopulatie bleef doorgroeien en de visserij leefde verder op.

Onderzoeken naar de gezondheid van wereldwijde vispopulaties geven ons weinig hoop, maar wat het Fish Banks spel simuleert, hebben ze in Palau waargemaakt. Wij kunnen makkelijker en sneller het tij keren dan de meeste mensen denken — zelfs wanneer alle hoop verloren lijkt — zodra we bereid zijn onze perceptie te keren. Zo is berekend dat als we een derde van onze wereldwijde wateren tot verboden gebied voor vissers verklaren, er overal genoeg vis zal zijn, niet alleen om de wereldbevolking te voeden, maar ook om het volledige aardse onderwater-ecosysteem te laten floreren (zie A Life on our Planet).

Tekening door: Raymundo Resink

Ook om de hoek

Gefrustreerd door de privatisering, schaalvergroting en ontmenselijking van het Nederlandse zorgsysteem, richtte verpleger Jos de Blok in 2006 Buurtzorg op. Zijn idee? Een decentraal, zelforganiserend alternatief voor wijkverpleging. Hij begon met een team van tien; zeven jaar later had Buurtzorg zevenduizend verplegers in dienst.

Jos en zijn collega’s traden de wereld van wijkzorg in op een manier die nog niet ‘normaal’ is, beschrijft Frederic Laloux in zijn  boek Reinventing Organizations. Jos was er bijvoorbeeld nooit op uit om andere zorgorganisaties uit de markt te spelen. Hij wilde mensen simpelweg helpen een zo rijk, betekenisvol en autonoom mogelijk leven te leiden. De manieren waarop Buurtzorg dit doet zijn tot in detail beschreven en openbaar gemaakt. Daarnaast accepteert Jos alle uitnodigingen van organisaties die van Buurtzorg willen leren. Zo raakte hij samen met een collega betrokken bij ZorgAccent, een directe ‘concurrent’, zonder daar een vergoeding voor te vragen.

Wanneer we dit soort praktijken vanuit een standaard blik op evolutie bekijken (moge de sterkste overleven), dan zijn Jos en zijn collega’s niet bijster slim bezig. Kijk ik vanuit een co-evolutionair perspectief dat mij als roeier al begon te dagen (moge het geheel tot bloei komen), dan zie ik Jos en zijn collega’s iets diep intelligents doen.

“Het hele idee van competitie is idioot”, vertelt Jos in het boek Reinventing Organizations: “Het slaat gewoon nergens op. Je probeert uit te vinden hoe je zaken het beste kunt organiseren om de beste zorg te kunnen geven. Als je die kennis en informatie vervolgens deelt, zullen dingen sneller veranderen. Ik geloof heel sterk dat hoe opener je bent over wat je doet, hoe meer er jouw kant op komt. Mensen ontvangen je op warmere manieren.”

De ironische winst

Organisaties die zich effectief en bekrachtigend organiseren rondom een positief doel, in plaats van zich blind te staren op winst, boeken meestal meer winst dan hun zogenaamde concurrenten en in veel gevallen doen ze dat terwijl ze open inzicht geven in hun werkwijze.

Waarom? Frederic Laloux gaf me een even simpel als logisch antwoord: als je echt leeft voor een hoger doel, is er gewoon geen sprake van concurrentie.

Oftewel, in mijn eigen woorden en beelden:

Tekening door: Raymundo Resink

Tekst en tekeningen: Raymundo Resink. Redactie: Roanne van Baren 

Deze gastblog is gebaseerd op stukken uit Raymundo’s boek ‘Geld Gaat Nooit Over Geld’. Dat boek is online vrij te lezen op een ‘geef wat goed voelt’ donatiebasis; de papieren versie en het e-boek realiseert Raymundo met een crowdfunding-campagne. Meer weten? Zie GeldGaatNooitOverGeld.org.

Wil je vaker artikelen lezen die een vernieuwende kijk geven op hoe we onze samenleving kunnen inrichten? Schrijf je in voor de nieuwsbrief.

Oorspronkelijk gepubliceerd op 1 juni 2023. Laatste update: 7 november 2023.