Hoe gepolariseerde landen verenigd kunnen worden

Amerika is niet het enige land dat te maken heeft met verdeeldheid. Over de hele wereld zien we polarisatie tussen links en rechts, wit en zwart, arm en rijk. Gelukkig staan er ook overal mensen op die de verbinding willen herstellen. Zoals Joe Biden. Tijd om te verenigen in plaats van te verdelen.  

Joe Biden kondigde aan een president te worden voor democraten en republikeinen. Een president van de ‘Verenigde’ Staten. Zijn voorganger deed dat anders. Hij focuste voornamelijk op zijn Republikeinse aanhangers en zette de Democraten weg als socialisten die een communistisch land van Amerika willen maken. Hij heeft gebruik gemaakt van een oude retoriek: de communisten versus de kapitalisten. En die nadruk op polariseren in plaats van verbinden zien we over de hele wereld. Nederland is daar geen uitzondering in. We hebben in dit land al een tijdje te maken met wij-zij-denken in het politieke debat. De ander wordt zwart gemaakt en zo voeden we haat. In de politiek is het een makkelijke manier om kiezers voor je te winnen. Maar het is een schadelijke manier om een land te regeren.

Want zijn we echt zo anders dan ‘de ander’? The last time I checked zijn we allemaal op een gegeven moment verwekt door een zaadcel en een eicel en na negen maanden op de wereld gezet. We groeiden op, al dan niet met een makkelijke of moeilijke jeugd, en waren pardoes volwassen. Dat delen we als mensen met elkaar naast nog veel meer dingen: we moeten allemaal eten, drinken, slapen en hebben sociaal contact nodig om te kunnen overleven. Waarom is het politieke debat dan toch zo gepolariseerd? Zijn rechts en links echt zo verschillend van elkaar? Of is het gewoon een andere invulling van de menselijke behoefte om een veilig en tevreden leven te leiden?

De macht van het vanzelfsprekende

“Waarom wordt ik als Iraniër in Nederland gezien als de ander, terwijl wij zoveel gemeen hebben,” vraagt professor Halleh Ghorashi zich af. Dat komt volgens haar doordat we vast zitten in ideeën over onszelf en de ander. Volgens Halleh hebben we verschillen tussen elkaar en gemeenschappelijkheid nodig, maar ligt de nadruk nu te veel op hoe we verschillen. Dat komt door ‘de macht van de verhalen van vanzelfsprekendheid’ die we vertellen, zegt Halleh in deze lezing. We handelen en denken vanuit de verhalen die we gewend zijn om te volgen. En omdat het oncomfortabel is om daar vragen over te stellen, blijven we liever de gevestigde orde volgen en in de status quo.

Maar doordat we vastzitten in het verhaal van vanzelfsprekendheid, verliezen we inlevingsvermogen in de ander en ontstaat polarisatie, volgens Halleh. Het is veel makkelijker om in die vanzelfsprekendheid te blijven hangen, dan om het verhaal te veranderen. Maar daardoor wordt de negativiteit van polarisatie gevoed, herhaald en verduurzaamd. Halleh ziet dat we veel meer moeten investeren in positieve energie en dat vraagt om een beweging van het vanzelfsprekende vandaan. Ook al voelt dat oncomfortabel, uiteindelijk zorgt dit ervoor dat we veel fijner met elkaar kunnen samenleven.

We moeten een alternatief verhaal creëren, volgens Halleh. En dat vraagt om veel met elkaar praten. Halleh: “We moeten een derde oog en derde oor ontwikkelen. Met ons derde oog gaan we voorbij dat wat vanzelfsprekend lijkt en beperken we ons niet tot het zichtbare. We gaan zien wat onzichtbaar is en voorbij de beelden die niet kloppen. Met ons derde oor luisteren we beter naar elkaar. Geduldig luisteren is een kunst en vergeten we vaak.” En zo schrijven we samen een nieuw verhaal.

Net als Joe Biden zijn er over de hele wereld, naast polariserende politieke bewegingen, gelukkig ook verbindende. Deze politici gaan voorbij polarisatie en vertellen verhalen waarin links en rechts elkaar niet uitsluiten.

Conservatief groen

Verduurzamen wordt voornamelijk gezien als een linkse aangelegenheid. Links houdt zich van oudsher bezig met progressie. Dat wil zeggen onrechtvaardigheid opmerken en vervolgens beleid aanpassen en verbeteren zodat de samenleving erop vooruit gaat. Rechts is de conservatieve kant en wilt graag behouden wat er al is. Niet te veel morrelen aan de gevestigde orde dus. Een duurzame economie is dan teveel gedoe, want dan moet je allemaal dingen gaan veranderen en is business as usual niet meer mogelijk.

De Duitse politici Winfried Kretschmann verenigt die ogenschijnlijke tegenstelling. Hij is lid van de Groenen (de linkse partij) én heeft conservatieve standpunten. Hij is niet groen óf conservatief, maar allebei. ‘Bewaren’ is zijn ding: natuur moet bewaart worden. Vanuit dat perspectief is het juist een hele conservatieve bezigheid om met duurzaamheid bezig te zijn. Je wilt namelijk de natuur zoals die nu is, behouden. Hij verenigt.

Een warme leider

Jacinda Ardern is in oktober herkozen als premier van Nieuw-Zeeland. En het land is gek op haar. Want anders dan andere politici laat ze zich niet leiden door ‘ego’, maar door empathie. Rondom leiderschap kennen we een paar hardnekkige heersende ideeën: rationeel, statisch, hardhandig en concurrerend. Dat alles gooit zij over de heg en stelt zich warm, vriendelijk en open-minded op naar haar land, maar laat tegelijkertijd niet met zich sollen. Ze heeft een zeer linkse agenda, maar verliest zich niet in een apocalyptisch verhaal en probeert te verbinden met rechts.

Na de aanslagen op twee moskeeën in Christchurch, werkte Jacinda polarisatie niet in de hand, maar zorgde ze voor de nodige troost. Ze sprak de Nieuw-Zeelanders toe met de woorden: ‘they are us’. En verbond daarmee de eilandbewoners. Trump vroeg: “Wat kunnen wij doen?” Zij zei: “Sympathie en liefde betonen aan de moslim-gemeenschap”. Met haar vriendelijke houding probeert Jacinda te verbinden. En dat heeft haar boven tegenstellingen en ego-gerichte politici geplaatst.

Of Biden dezelfde doortastendheid heeft om de verdeelde staten te verenigen, gaan we de komende maanden zien. Wel is duidelijk dat politici verantwoordelijkheid moeten nemen voor het effect dat polariserende praat heeft op een samenleving. Want dat is niet misselijk. Laten we voorbij de polarisatie kijken en een nieuw verbindend verhaal met elkaar gaan vertellen. Eentje waarin we allemaal mens-zijn en niet ‘ik’ en ‘de ander’.

Iedere week meer tips en artikelen vol blikverruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang gratis ons nieuwste e-magazine. Inspiratie gegarandeerd!