Op Eigen Kompas

Wat is je kompas, wat geeft je richting en vooral wat is dan het ‘juiste noorden’? Van 15 maart tot 12 april organiseert Ron van Es namens Optimist Media het Op Eigen Kompas Festival op drie plaatsen in Nederland. En MaatschapWij doet mee. Binnenkort maken we bekend hoe. Maar eerst: wat houdt Op Eigen Kompas eigenlijk in?

De Chinese filosoof en dichter Shen Kuo vond de magnetische kompasnaald uit, die zeevaarders hielp om met een betere breedtegraad te navigeren. In haar boek Lengtegraad van Dava Sobel beschrijft zij de zoektocht naar dat andere probleem, namelijk het varen van schepen op de lengtegraad. Ook dat probleem werd uiteindelijk opgelost, maar niet voordat er veel schepen verloren gingen doordat ze tegen vreemde kusten kapot sloegen.

Tegenwoordig gebruiken we natuurlijk satellieten in de ruimte om ons de weg te wijzen. En Google Maps. Of Waze. We worden gewaarschuwd voor slecht weer onderweg, of een pechgeval op de rijbaan. Let op, kijk uit, en dit is de snelste route. Allemaal goed om spullen en onszelf van de ene naar de andere plaats te brengen, liefst zo veilig mogelijk.

Maar de belangrijkste vraag wordt door deze richtingwijzers niet opgelost: waar zijn we dan eigenlijk op weg naartoe?

“Wat leidt ons, wie leidt ons, wie wijst de weg?”

Het ware noorden
“Ik kom uit een plek waar geen plek is / Mijn adres heeft geen adres / Een plek waar lichamen niet toebehoren / Ik kom uit de oorsprong / Waarlijk / Uit de bron der bronnen.” Dit zijn de beroemde dichtregels van de dichter die zich later Rumi is gaan noemen. Het zijn de dichters die het ‘ware noorden’ beschrijven als het doel voor ons, mensen, maar daarvoor moeten we een innerlijk kompas leren gebruiken. Wat is dat kompas, en hoe luister je daar dan naar?

Het is een vraag die zeker in deze tijden meer dan ooit om antwoorden vraagt: waar zijn we dan op weg naartoe? De oorsprong? De bron der bronnen? Genoeg redenen om een briefwisseling op te zetten met een aantal mensen over die vragen van het kompas. Een kompas dat op drie niveaus kan werken.

1. Als een letterlijk kompas, bruikbaar voor de wegen die je inslaat in je leven (en werk).
2. Een kompas als een innerlijke stem, je opvoeding, je wortels, maar ook je houvast, je purpose.
3. En het kompas dat als een universele kracht werkt – soms is dat de roep van je ziel, soms is dat je verbinding met wat je mogelijk een hogere macht, of God noemt.

Harry Starren, ex-directeur van De Baak schreef mij: “Vroeger, niet eens zo heel lang geleden, zocht je bij binnenkomst in een stad een parkeerhaventje op waar zich een groot beglaasd bord met de stadsplattegrond bevond. In de regen (het regende in die tijd voortdurend) zocht je met de index van een letter en een cijfer naar de straat van bestemming. Maar wat heb je aan je bestemming als je niet weet waar je bent? Daarom stond er een grote rode stip bij de straat waar je stond. Dat is het kompas. De grote rode stip. ‘U bevindt zich hier’. En dan is er het pijltje op je kompas dat het Noorden wijst. Het magnetische noorden. Wat is your true North? Hoe verhoud ik mij tot de wereld.”

Ik schreef Harry terug: “Als kleine jongen heb ik weleens zo’n blikken kompasje gekregen, met zo’n wiebelend naaldje in het midden. Het voelde te goedkoop aan om het te geloven. Bovendien had ik het niet nodig dacht ik, want het ‘noorden’ was enkel de rand van mijn oude arbeiderswijk. Verder gaan was niet het gevoel dat er daar heerste. We wisten wie we waren en hoopten op weinig meer. Pas toen ik dichters ging ontdekken, ontstond er een nieuwe horizon. De taal werd mijn kompas. Ik werd er geloof ik een dromerig mens van. De grenzen van mijn ouderlijk huis rekten op. Er was meer, en er was bovendien meer van mijzelf, bedacht ik. Het kompas werd daar een innerlijk kompas, een avontuur dat naar binnen sloeg. Woorden kregen een andere betekenis, of in ieder geval een diepere laag. Ik was nog niet zover dat ik mij afvroeg wie ík nou was, maar dat er meer was, dat het kompas een andere richting aangaf dan ik gewend was daar in die oude wijk, was wel duidelijk. Maar hoe kwam ik weg? Hoe ging ik verder? Waarheen dan. Teveel voor een jonge jongen nog. Er was slechts een lichte tinteling, een vermoeden.”

“Er was meer, en er was bovendien meer van mijzelf”

Klaartje Freeke, ex-advocaat en nu kunstenaar, schreef mij: “Een kompas? Laatst sprak ik iemand die geloofde dat niets een keuze is, dat mensen geen vrije wil hebben. Om die reden wilde hij nooit rechter worden: waarom iemand straffen die onbewust handelt? Je kunt maar beter advocaat zijn, en die mensen helpen in de benarde positie waarin ze terecht zijn gekomen. Zo heb ik mijn werk als advocaat ook altijd gezien.”

Eindpunt
Is je kompas van jou? Of is er een groot voortdurend bewegend kompas bestuurd door een hogere macht? Een religieus besef misschien? Daarover schrijf ik in mijn briefwisseling aan Jos de Keijzer, auteur en tekstschrijver: “Dit jaar, meer nog dan andere jaren, drukt dat lijden van de mensheid zo op mij. De onzinnige dood van velen. De strijd. Het verlies van liefde, de onstuimige haat.  En toch, toch is daar de paasmorgen weer. Ook nu. De dag van nieuw leven. Misschien is dat het kompas waar ik mijn leven op wil sturen, of laat sturen. Hoe werkt dat voor jou?”

Hij schreef terug: “Er staan geen mensen op uit de dood. Er keren geen mensen terug uit het hiernamaals. De dood is het eindpunt en we doen er goed aan dit te aanvaarden. Dat is beter dan valse hoop of een van de andere vele duizenden vluchtpogingen die mensen ondernomen hebben. Maar leren leven met de dood is erg moeilijk. Het betekent constant besef te hebben van de eindigheid van het eigen ik, de betrekkelijkheid van een samenleving en de tijdelijkheid van liefdesrelaties. En hoe kunnen we dit doen zonder te vervallen tot nihilisme? Ik denk dat het mogelijk is, maar het is een moeilijke weg. Het vraagt meer van de mens dan ze op kan brengen. Toch denk ik dat dat de enige weg is: volstrekte eerlijkheid over de wereld en onszelf en daarin staan vol liefde voor de ander. Daarin kan hoop geboren worden.”

Tegen het licht
In haar antwoord op mijn vraag hoe dat kompas van geloven en liefde voor haar werkt, schrijft Agnes van der Sluijs, coach en facilitator, terug: “Om spiritueel te groeien, zul je op de één of andere manier dat wat je hebt meegekregen aan opvattingen tegen het licht moeten houden. En dat is iets anders dan ‘ja en amen’ zeggen op je geloofsopvoeding. In welke vorm je die ook hebt ontvangen. Wat is van je ouders? Wat is van de gemeenschap? Wat is van jezelf? Wat is van God? Deze midlife fase waarin ik me begeef, leent zich blijkbaar uitstekend voor een volgende stap in volwassenwording. Kan ik mijn religieuze opvoeding integreren in een groter verhaal? Mag het verder ontwikkelen? Hoe komt dat er dan uit te zien? En wat kan ik daarvan weer overbrengen aan mijn kinderen?”

“Is dat kompas die rode draad die ons helpt bij belangrijke beslissingen? Wijst de naald altijd naar true north? Is er een innerlijke stem die ons de weg wijst? En van wie is die stem dan? Is er iets voorbeschikt, of ligt er een ‘flow’ vast die we maar hoeven te volgen? Is het kompas het gevolg van onze essentie? Onze opvoeding? Onze ingebakken denkbeelden?”

Andere inzichten
De briefwisselingen helpen mij – en mogelijk jou – naar antwoorden. Andere inzichten. Moed om je weg te gaan. Je eigen kompas te gebruiken. Daarom zijn de briefwisselingen nu te lezen op de website Op Eigen Kompas. En ik nodig jou ook uit om te reageren. Misschien op iets dat je daar leest, of met een eigen vraag of een ervaring. Zo worden onze briefwisselingen samen over het kompas veelkleurig en een veelvoud aan wijsheid. Zo nodig vandaag.

Harry Starren: “Waar ik op hoop is dat slimheid plaatsmaakt voor wijsheid. Dat kompas als instrument waarmee je koers zet en koers houdt, is voor mij ‘het geweten’, je innerlijke kennis van goed en kwaad. Het is iets dat je bij de les houdt en behoedt voor verleidingen.”

Het Op Eigen Kompas Festival
Van 15 maart tot 12 april organiseert Ron van Es namens Optimist Media Het Op Eigen Kompas Festival op drie plaatsen in Nederland: het klooster in Huissen, De Groene Afslag in Laren en de Social Impact Factory in Amsterdam.

Kunstenaars, dichters, auteurs, sprekers, ondernemers, impactmakers, leiders, opiniemakers vertellen, nemen je mee, laten je verbazen, soms ook twijfelen, geven richting, leggen bloot, creëren een lach en een traan, laten je hart en leden een sprongetje maken, geven je weer moed en stimuleren jouw kompas. MaatschapWij is een van de partners van dit festival. Nog deze maand maken we bekend hoe MaatschapWij op een bijzondere manier invulling gaat geven aan dit Festival.