Onder. Aards. Bestaan.
Heb je er weleens bij stilgestaan hoe de wereld eruit zou zien zonder ontbinding? Hoe groot de rol van schimmels is in de geschiedenis van de Aarde? En wist je dat de overeenkomst tussen de bodem en onze darmen groter is dan we denken? Een gevarieerde microben-populatie in onze darmen is afhankelijk van voeding uit een gezonde bodem. Ons lichaam bevat vele nuttige minuscule bestaansvormen, dus eigenlijk kun je spreken van ‘we’ in plaats van ‘ik’.
Graag neem ik je mee de diepte in. Ik ben gefascineerd door onze verwevenheid met de bodem. Die is namelijk groter dan we denken en des te gevaarlijker om te ontkennen. Daarom heb ik er interactieve landschapskunst over gemaakt: Onder. Aards. Bestaan. Een kunstwerk dat bestaat uit een groepje verticale doeken in het veld, die door bezoekers aan elkaar geweven worden met draden. Tijdens de zomer van 2024 reisde dit kunstproject langs verschillende locaties in Groningen en Drenthe en werden mensen uitgenodigd om mee te weven, zodat er op elke locatie een uniek web tussen de doeken ontstond. Op die manier raakten jong en oud verweven in het bodemvoedselweb.
Verweven met het onderaardse
Hoe zou het voelen om verweven te zijn met het onderaardse? Hoe anders is het leven daar beneden? Hoe vorm ik mij een beeld van niet-menselijk bestaan? Het is onmogelijk deze vormen van bestaan te vermenselijken. De vorm en groei zijn zo totaal anders dan dat van ons. Laat staan dat ik mijn perspectief ernaar kan verplaatsen. Het is iets anders dan een dier, waarmee ik mij gedeeltelijk kan identificeren. Schimmels zijn anders. Ze vormen netwerken van soms meer dan 800 hectare groot. Eukaryotische organismen met in iedere cel een celkern. Vormen van leven die zowel meercellig als eencellig kunnen zijn. Het duizelt me als ik erover nadenk dat dit minuscule leven uit misschien wel meer dan 10 triljoen soorten bestaat, verspreidt over het hele universum. En dat ze al vele miljoenen jaren op aarde leven. Langer dan wij. En dat wij slechts 1 procent van al deze vormen van bestaan kennen.
“Er zijn misschien wel meer dan 10 triljoen soorten schimmels”
Tijdens het hele proces voorafgaand aan het kunstproject deed ik opvallende ontdekkingen. Zo beschreef Phil Nauta in zijn boek ‘Bodem in Balans’ (vertaald door Marc Siepman) een bijzonder fenomeen: ondergronds worden elementen samengevoegd om zo nieuwe elementen te vormen. Iets dat als onmogelijk wordt beschouwd, omdat daar een gigantische hoeveelheid energie voor nodig is. Biologische transmutatie door het onderaards bestaan. Ondergrondse alchemie. Bioloog Merlin Sheldrake komt halverwege zijn boek ‘Verweven Leven’ op een punt waarbij hij er niet meer uitkomt in zijn onderzoek naar de symbiose tussen schimmel en alg. Korstmossen blijken bestaansvormen vol bestaansvormen. Een huwelijk in meerdere dimensies. Hoe meer hij inzoomt, hoe meer details er zichtbaar worden. Maar ook: hoe minder hij het begrijpt. Als dit leven zo diep en complex verweven is met elkaar, hoe kan ik dit als mens ooit echt begrijpen? Verzucht hij. De verwondering wint het uiteindelijk van het weten. De mens, die alles kent, maar niks weet.
“De mens, die alles kent, maar niks weet”
Met de mens is iets bijzonders aan de hand
De mens. Mijn lichaam bestaat en wordt mens genoemd. Maar met deze mens is iets bijzonders aan de hand. De mens lijkt te zijn vergeten dat het lichaam afhankelijk is van andere vormen van bestaan. Ontkent het minuscule bestaan. Een gevaarlijke ontkenning. Want het minuscule leven is vele malen rijker en onvoorspelbaarder. Vanuit de toekomst bekeken is het voortbestaan van de mens helemaal niet zeker. Of toch wel? Want het lijkt erop dat mijn lichaam steeds kunstmatiger wordt. Ik verplaats mijzelf over grote afstanden met technologie, zoals een auto. Niet met mijn benen. Mijn denken wordt langzaam overgenomen door een kunstmatige intelligentie, mijn algoritmes worden gevolgd, mijn verlangens gemanipuleerd, mijn kennis geconditioneerd, mijn voeding bewerkt, mijn zieke lichaam laat ik repareren. Ben ik nog natuur? Of ben ik zelf de schepper geworden van mijn eigen lichaam? Negeer ik daarbij niet alle andere bestaansvormen die mijn bestaan mogelijk maken? Is alles kunstmatig te vervangen?
“Zijn we de schepper geworden van ons eigen lichaam?“
Niet slim
Ervan uitgaande dat mijn perspectief als mens beperkt is, en natuur geniaal, dan is het ontkennen van onze verwevenheid met het groter geheel eigenlijk niet slim. Want stel nou dat onderaardse netwerken zich uitstrekken tot in het universum? Wat als sporen vanuit de ruimte op aarde terechtkomen? Ik weet dat extremofiele levensvormen, zoals het beerdiertje, een reis door het heelal kunnen overleven. Wat als onderaardse netwerken met het buitenaardse in verbinding staan? Kan het zijn dat een systeem in het heelal de grootste van alle soorten is? Een organisch netwerk verbonden met verschillende netwerken op verschillende planeten? Misschien wel in verschillende dimensies? Wat als alles in het universum met elkaar verweven is? Verwevenheid tussen alle vormen van bestaan, gaat misschien verder dan ik met mijn verstand kan bevatten, maar reikt tot daar waar mijn verbeeldingskracht gaat.
Complex én eenvoudig
Misschien is mijn rol als mens complexer en tegelijkertijd eenvoudiger dan ik denk. Misschien moet ik omdenken van individu naar relaties. Van afgescheiden zijn naar totale verwevenheid. Misschien is mijn lot het onderhouden van relaties tussen alles wat groeit en bloeit. Zowel boven- als onderaards, maar ook buitenaards? Gaan we een nieuw tijdperk in? Een tijdperk waarin ik verweven raak met het groter geheel?
Het kunstwerk is gemaakt van biologisch afbreekbare materialen, zoals linnen en algenverf. Micro-organismen zullen het kunstwerk langzaam gaan ontbinden en de moleculen weer beschikbaar maken voor nieuw op te bouwen leven. Dit proces van vergaan is onderdeel van het project en zal ook in beeld gebracht worden. Het kunstwerk staat nu op Heerlijk Westerwolds Land van Rineke Dijkinga, de perfecte plek voor de laatste fase. De komende maanden zal het langzaam gaan ontbinden en op de website van Marleen is het hele proces te volgen.
Tekst door Marleen Dijkdrent. Afgestudeerd aan de WDKA in Rotterdam werkt ze als kunstenaar aan verschillende projecten. Ze laat zich graag inspireren door de complexiteit en genialiteit van de natuur. Kunstproject Onder. Aards. Bestaan. bestaat uit interactieve landschapskunst over onze verwevenheid met de wereld onder onze voeten. Naast exposities op diverse locaties bestaan haar projecten ook uit buitenkunst, maakplaatsen of muurschilderingen.
