Met vertrouwen opvoeden in tijden van transitie

Natuurlijk is het niet gezond om lang naar een scherm te kijken. Dat weet je ook wel. Maar ja, hij heeft online zoveel lol met z’n vrienden, dit is hoe ze tegenwoordig contact met elkaar hebben. Aan de andere kant, die gameverslavingen komen niet zomaar uit de lucht vallen. Hoe vaak zit je zelf eigenlijk op je telefoon? Maar dat is anders. Jij als opvoeder kunt namelijk prima zelf bepalen wanneer je moet stoppen met scrollen, toch? 

Veel opvoeders voelen zich overweldigd door de complexiteit van het moderne leven. Ze willen het beste voor hun kinderen, maar weten vaak niet waar te beginnen. Onze ouders konden veelal vertrouwen op doorgegeven wijsheden en vaste structuren. Opvoeders anno nu staan voor het dilemma hoe kinderen op te voeden in dynamische tijden, terwijl ze zelf de houding en reactie op alle veranderingen ook nog vorm te geven hebben.

“Hoe leren we kinderen van vandaag het leven te leven als we zelf zo zoekend zijn?”

Hoe leren we kinderen van vandaag het leven te leven als we zelf zo zoekend zijn? Welke vaardigheden moeten we ze meegeven in deze onvoorspelbare wereld? Hoe bereiden we ze voor op een toekomst die onzeker is? Duidelijk is dat opvoeden in de eenentwintigste eeuw fundamenteel anders is dan voorheen.

In de zoektocht naar het juiste opvoedantwoord botsen we op tegen een prestatiemaatschappij waarin alles draait om scoren, slagen en excelleren. Tegelijkertijd groeit het besef dat kinderen juist veerkracht, creativiteit, autonomie en rust nodig hebben om zich staande te houden in een veranderende wereld. Dit vraagt van opvoeders een adaptieve aanpak, waarin we schakelen tussen sturen en loslaten, beschermen en uitdagen, zekerheid bieden en vrijheid geven.

Naar een toekomstbestendige opvoeding
Als opvoeders is het niet meer onze taak om kinderen voor te bereiden op een vastomlijnd toekomstbeeld, want dat beeld bestaat simpelweg niet meer. In een wereld die continu verandert, is er niet één beste oplossing. Wat we wél kunnen doen, is hen toerusten met de vaardigheden, mindset en veerkracht om zelf hun toekomst vorm te geven. De transities in de wereld vragen om een nieuwe generatie die durft te experimenteren en in staat is om mee te bewegen met veranderingen. En die generatie begint bij ons: de opvoeders van vandaag.

“De nieuwe generatie begint bij ons: de opvoeders van vandaag”

Dit wil niet zeggen dat alles uit het verleden achterhaald is. Het is juist de kunst om oude levenslessen – in een fris jasje – en nieuwe inzichten met elkaar te verbinden. Op weg naar hechte relaties, persoonlijke groei en maatschappelijke impact in een continu bewegend speelveld. Want wat er ook gebeurt in de wereld, deze elementen blijven altijd van waarde.

Flexibiliteit en richting
Het dynamische opvoedkompas geeft opvoeders flexibiliteit en richting in tijden van transitie. Welke vermogens vinden we in dit kompas en wat uit het verleden is belangrijk?

Wij leerden in onze jeugd:

• Te doen, te presteren
• Je rationele verstand te gebruiken
• Individualistisch te denken en handelen
• Binnen kaders te denken en handelen
• Kritisch te denken in de zin van bedachtzaamheid

Deze vermogens blijven van belang en daar hebben we vermogens naast te plaatsen – die in complexe tijden – zeer waardevol zijn.

• Te zijn, te leven in het moment
• Je intuïtie in te zetten
• Tot co-creatie te komen
• Creativiteit in te zetten
• Met nieuwsgierigheid de wereld te bekijken

Samen maken deze vermogens een bont palet aan vermogens die van waarde zijn in een wereld waarin niets meer vanzelfsprekend is. In de ene opvoedsituatie stimuleer je wat meer van het ene vermogen, in de andere opvoedsituatie wat meer van het andere. Net waar de situatie om vraagt.

Rol van opvoeder in complexe tijden

Gun jezelf een moment van twijfel
Een van de belangrijkste dingen die we als opvoeders te doen hebben is ruimte maken voor twijfel. Met twijfel in je rugzak kijk je met open blik en kun je overtuigingen onder de loep nemen. Hierdoor kun je luisteren naar wat je kind je voorspiegelt en je opvoedvraagstuk van meerdere kanten bekijken. Dat is hard nodig. Want in een wereld die op z’n kop staat, komen we steeds complexere opvoedvraagstukken tegen die om meerdere opties en antwoorden vragen. Je hoeft dus helemaal niet de perfecte ouder te zijn die het juiste verlossende antwoord geeft. De perfecte ouder lijkt nu paradoxaal genoeg juist imperfect. Bepaal een tijd waarin je van jezelf mag twijfelen en stort je daar vol nieuwsgierigheid in. Stel je open voor emoties en invalshoeken van jezelf en van je kind, ontdek zo nieuwe mogelijkheden of richting voor die opvoedsituatie.

De spiegels van de nieuwe generatie
Je kent vast wel het sprookje De nieuwe kleren van de keizer. Hierin paradeert de keizer volledig naakt over straat en showt zijn onderdanen zijn nieuwe, peperdure kleren. Volgens de sluwe kledingontwerpers kunnen alleen slimme mensen deze kleding zien. Iedereen ziet een naakte keizer, maar niemand wil dom overkomen. Dus houden alle volwassenen hun adem in en zeggen niets. Tot een kind in het publiek in alle onschuld roept: “Maar hij heeft helemaal niets aan!”

Zo werkt het in de praktijk vaak ook. Kinderen bekijken de wereld in pure vorm, benoemen dit hardop of laten dat zien in gedrag. Om te voorkomen dat we naar een toekomst bewegen op basis van verouderde vooroordelen, kan de jongere generatie een spiegel voorhouden waar ons dat als volwassenen niet meer lukt. In het denken en doen voor hechte relaties, persoonlijke groei en maatschappelijke impact zijn zij van nature veelal onze rolmodellen. Als we deze spiegel echt willen zien, hebben we de nieuwe generatie ruimte te geven en te waarderen.

Oefen oneindig in het klein met het dynamische opvoedkompas
In de snel veranderende wereld dienen zich steeds nieuwe uitdagingen aan. Als opvoeders vraagt dat om afstemmen met je kinderen en van hen leren, maar ook om richting geven. Dat kan door naar je eigen overtuigingen te kijken, voorbeeldgedrag te laten zien, je kind kennis bij te brengen en een ondersteunende omgeving te creëren. De grootste impact heb je als je deze vier bouwstenen samen inzet en door in het klein te oefenen.

Ook in het geval van schermtijd. Je kunt – in co-creatie met je kind – op die manier de autonomie van je kind op schermgebruik stimuleren. Bijvoorbeeld door:

• Je eigen mindset over schermgebruik onder de loep te nemen. Wat vind je zelf wel en niet oké?
• Jezelf te bekijken als rolmodel. Hoe vaak zit je zelf op je telefoon en wat laat je daarmee zien aan je kind? Vind je het zelf lastig om er vanaf te blijven en zeg je dat ook?
• Samen met je kind leren van experts over schermgebruik
• Systemen bedenken hoe schermgebruik te beteugelen en elkaar hier speels scherp op houden. Bijvoorbeeld; tijdens / na het eten / na 20 uur geen schermen meer. Doet iemand dit wel? Dan krijgt die persoon een streepje. Degene met de meeste streepjes bakt een taart voor de familie.

“Heb vertrouwen in jezelf en in je kind”

Heb vertrouwen in jezelf en in je kind dat je met elkaar de opvoedantwoorden vindt die bij jullie passen. Gewoon het beste antwoord dat je op dat moment kunt bedenken. Via de achteruitkijkspiegel kun je altijd weer bijsturen.

Er is namelijk niet één beste opvoedantwoord.

Tekst door: Karin Zegers – De Louw
Karin is auteur van ‘In de kinderschoenen; Opvoeden wanneer niets meer vanzelfsprekend lijkt’, expertcoach bij stichting LeerKRACHT en Programmamanager Onderwijs.