Hoe geruststellend zou het zijn als we nu een basisinkomen hadden?

De idee van een universeel basisinkomen wint tijdens de huidige crisis snel aan kracht. In Spanje wordt door de regering serieus nagedacht over het invoeren van een basisinkomen. De Paus pleit ervoor en ook in ons land heeft het idee de wind in de zeilen. Jurist drs. Jan Soons is groot voorstander van een universeel basisinkomen, maar twijfelt of dit wel het juiste moment is. Waarom? Hij schreef er voor MaatschapWij een gastblog over. 

In diverse media wordt de laatste weken gepleit voor de invoering van een basisinkomen voor iedereen die financiële schade ondervindt als gevolg van de coronacrisis. Het pleidooi voor een universeel basisinkomen dateert al van veel langer. Voor het eerst schreef de filosoof en staatsman Thomas More er in 1596 over in zijn boek ‘Utopia’. Veel nobelprijswinnaars en grote economen als Jan Tinbergen, Kennett Gailbraith en zelfs Milton Friedman (toch fervent verdediger van het vrije marktkapitalisme), pleitten er in de 60-er jaren van de vorige eeuw al voor.

Open brief aan Mark Rutte over universeel basisinkomen

Nu wij midden in een afschuwelijke mondiale crisis zijn beland, wordt het basisinkomen weer van stal gehaald. Recent pleitte Paus Franciscus in een brief aan de World Meeting of Popular Movements voor invoering van een basisinkomen. “Dit is het perfecte moment daarvoor” aldus de Paus. Ook in Nederland zijn verschillende initiatieven. De Vereniging Basisinkomen (VBI) schreef een open brief aan Mark Rutte, met een warm pleidooi voor de onmiddellijke invoering van een nood-basisinkomen voor iedereen die als gevolg van de coronacrisis inkomen misloopt. Inmiddels blijken veel petities van diezelfde strekking door tienduizenden mensen ondertekend te zijn.

De gedachte achter deze pleidooien klinkt sympathiek. Iedereen die aantoont inkomensverlies te lijden wordt daarmee immers onmiddellijk geholpen. En niemand kan buiten de boot vallen, wat met de maatregelen die de regering nu neemt zeker niet kan worden gegarandeerd.

Rondpompen van geld

Maar het pleidooi voor een generiek nood-basisinkomen roept ook veel vragen op. Hoe verhoudt zich zo’n maatregel tot het bestaande systeem van uitkeringen en toeslagen? Worden diegenen die in aanmerking komen voor zo’n nood-basisinkomen dan weer gekort op hun toeslagen? Wordt de Bijstand dan tijdelijk buitenwerking gesteld? Wat zullen de politieke reacties zijn als later zou blijken dat meer of minder mensen van twee walletjes gegeten hebben? En hoe gaat ons inmiddels volstrekt doorgedraaide systeem van het rondpompen van geld dat weer helemaal fiksen? Krijgen we dan een herhaling te zien van de toeslagenaffaire van eind 2019?

Nu basisinkomen invoeren leidt tot chaos

Om heel praktische redenen zou het naar mijn mening verstandiger zijn om nu, ondanks de sympathieke gedachte, toch af te zien van invoering van zo’n nood-basisinkomen. De regering heeft inmiddels en met veel daadkracht voor een bepaalde aanpak gekozen. Nu het roer helemaal omgooien kan slechts leiden tot chaos en onbegrip. Laat de regering daarom doorgaan op de ingeslagen weg! Zij toont immers de bereidheid om op basis van voortschrijdend inzicht te luisteren naar de tekortkomingen in hun aanpak. En weet die snel te repareren. Binnen het bestaande sociale vangnet doet het kabinet wat het kan. Waarvoor chapeau!

Draagvlak

Met mijn waarschuwing om een nood-basisinkomen niet nu op ad hoc basis in te voeren wil ik ook voorkomen dat het basisinkomen slechts beschouwd wordt als een noodverband, dat straks weer langs politieke kanalen ‘afgeserveerd’ wordt. De idee ‘basisinkomen’ verdient beter. Ik pleit al langere tijd voor zo’n universeel basisinkomen, maar besef dat de voorbereiding daarvan nog de nodige studie en vooral een groter maatschappelijk draagvlak vereist.

Dat draagvlak wordt in deze crisistijd weliswaar met de dag groter, maar een breed maatschappelijk draagvlak vereist echte consensus bij de overgrote meerderheid van de bevolking over het idee dat iedereen het recht heeft op bestaanszekerheid. Ongeacht de vraag of je betaald werk doet, mantelzorger bent of vrijwilligerswerk doet. Ook is het zeer relevant te weten wat het bijbehorende kostenplaatje is. En ten slotte zal het besef moeten postvatten dat de arbeidsmarkt van de toekomst er wel eens heel anders kan uitzien, dan we nu veronderstellen.

Arbeid en bestaanszekerheid ontkoppelen

De snelle ontwikkeling in digitalisering en robotisering zullen hun tol op de arbeidsmarkt eisen. Veel vooral ongeschoolde werknemers zullen overbodig worden en kunnen dan levenslang werkeloos blijven. Ook daarin ligt een belangrijk argument om arbeid en bestaanszekerheid te ontkoppelen. De idee van een onbelast basisinkomen voor iedereen is lang gezien als een utopie en onbetaalbaar en daarmee lange tijd weggezet als een linkse hobby. Maar dat beeld moet gecorrigeerd worden.

“Hoeveel hartfalen, depressies en burn-outklachten zou dat voorkomen?”

Wat als we nu al een universeel basisinkomen zouden hebben?

Uit recente berekeningen van het NIBUD en Centraal Planbureau blijkt dat een basisinkomen voor iedere Nederlander beslist betaalbaar en dus haalbaar is. Beter dan nu tijdens de crisis, ad hoc en onvoldoende doordacht, het basisinkomen van stal te halen, zou het zijn om nu massaal te reflecteren op de vraag, hoe wij er nu met z’n allen zouden voorstaan als het basisinkomen al eerder was ingevoerd?

Hoeveel geruststellender zou het zijn voor de freelancers, flexwerkers, werknemers met een tijdelijk contract, maar zelfs werknemers met een vast contract die vanwege het dreigend faillissement van hun werkgever, nu of straks massaal op straat staan, wanneer zij de zekerheid van een universeel basisinkomen zouden hebben? Waardoor zij zich tenminste geen zorgen hoeven te maken over hun eerste levensbehoeften?

Hoeveel hartfalen, depressies en burn-outklachten zou dat voorkomen? Nu al zitten tienduizenden flexwerkers, freelancers en werknemers met een tijdelijk arbeidscontract, ondanks de bereidheid van de overheid hun werkgever voor 90% in de loonkosten te compenseren, werkeloos thuis. Daar zullen, zodra de storm aan faillissementen over ons heen raast, vele honderdduizenden bijkomen. Hen wacht slechts de bijstand.

Onder de garantie van een basisinkomen zou dat beeld veel humaner zijn. Zij zouden beseffen dat ze niet brodeloos zijn en het aanvragen van bijstand – met alle formulieren, controles en vernederende rituelen – zou hen bespaard blijven. Natuurlijk ervaren zij een forse inkomensachteruitgang. Als de economie echter weer aantrekt, kunnen zij met meer innerlijke rust uitkijken naar een geschikte baan en niet, zoals nu te verwachten is, de eerste de beste baan die langskomt om den brode hoeven te accepteren.

NIBUD: 600 euro per volwassene

Zoals eerder gesteld is een universeel basisinkomen voor iedereen beslist betaalbaar. Het NIBUD rekent ons voor dat wanneer iedere volwassene 600 euro per maand zou ontvangen aangevuld met 600 euro per huishouding en 300 euro per kind voor de eerste 2 kinderen in een gezin, dit de schatkist nagenoeg niets zou kosten, mits we bereid zijn ons sociaal- economisch model daarop aan te passen. Die aanpassing zou inhouden dat alle toeslagen, uitkeringen en aftrekposten zouden verdwijnen en iedereen tot 2 keer modaal een zgn. vlaktaks van 50 procent zou betalen. Een nog resterend tekort zou volgens het NIBUD gefinancierd kunnen worden door een oud tarief van 72 procent van stal te halen voor inkomens boven 2 keer modaal (ca. 69.000 euro).

Mijns inziens zou het beter zijn om, in plaats van de inkomstenbelasting, de vermogensbelasting te verhogen, zeker voor vermogens groter dan 1,5 of 2 miljoen euro. Werken moet, ook voor de hoogst betaalden, immers lonend blijven.

Als we zo’n systeem zouden kennen, zouden de mensen die door de coronacrisis hun baan zijn kwijtgeraakt kunnen terugvallen op hun gegarandeerde basisinkomen, eventueel aangevuld met WW over het loondeel dat uitgaat boven het niveau van het nieuwe basisinkomen. Ook wacht hen niet de bijstand, die immers in het nieuwe systeem zou verdwijnen. En daarmee verdwijnt ook de kans dat iemand die pogingen doet om uit de bijstand te raken door al wat kleine werkzaamheden te verrichten en daarmee te anticiperen op het verkrijgen van vast werk, direct gekort wordt op zijn uitkering. In een vergelijkbare situatie zou iemand met een basisinkomen direct 50 procent van het verdiende geld overhouden om te besteden.

“Ook de rechterkant van het politieke spectrum zou aan haar trekken komen”

Ontsnappen uit de armoedeval

Een hiermee redelijk te vergelijken groep zijn mensen in de zogenaamde armoedeval: werknemers die aanspraak kunnen maken op uitkeringen en toeslagen en die in geval van een salarisverhoging of promotie daarop zodanig gekort worden dat ze netto besteedbaar nagenoeg niets overhouden. Ook deze groep zou van iedere verdiende extra euro de helft overhouden. Maar invoering van een basisinkomen zou voor nog meer groepen voordelen hebben. Studenten zouden hun studieschuld niet meer verder zien groeien en mantelzorgers en vrijwilligers zouden een gelijkwaardiger maatschappelijke positie krijgen.

Iedereen wint met een basisinkomen

Ook de rechterkant van het politieke spectrum zou aan haar trekken komen. Uit de berekeningen van het NIBUD en CPB blijkt ook dat werkenden tot aan modaal er bij het bestaan van bedoeld basisinkomen er dikwijls tientallen procenten op vooruitgaan. Dat zou ondernemend Nederland als muziek in de oren moeten klinken. Deze werknemers zullen immers een groter deel van hun inkomen consumeren dan meerverdieners.

Ik realiseer me dat veel ondernemers nu wakker liggen bij de gedachte aan een dreigend faillissement. Met basisinkomen hebben ook zij zekerheid en kunnen ze, na afwikkeling van het faillissement, hun ondernemerskwaliteiten opnieuw tonen en weer opstarten.

Kortom: met een universeel basiskomen zou veel materieel leed, dat nu over ons land en de rest van de wereld spoelt, voorkomen zijn. De economische schade van deze vreselijke crisis zou er niet door verdwijnen. Maar de sociaal- psychologische bijeffecten en de daarmee gepaard gaande nieuwe claim op de gezondheidszorg zouden kleiner zijn.

En last but not least: de waardigheid van de mens als persoon zou veel en veel beter geborgd zijn.

Tekst door: drs. Jan Soons 

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang gratis ons nieuwste e-magazine. Inspiratie gegarandeerd.