De Rebelse Rust: waarom verstilling ons redmiddel is

“De mensheid is in een constante staat van ‘excitement’ beland. Alles moet exciting zijn – een eindeloze jacht naar het volgende hoogtepunt”, aldus Yuval Harari in een interview. Volgens hem is onze biologie echter niet gemaakt om in een constante staat van opwinding te zijn. Dat betekent namelijk je dood. In zijn eerste bijdrage voor MaatschapWij gaat Michael van Loenen (The Changemaker Journey) in op verstilling als laatste redmiddel.

Huisdieren zoals bijvoorbeeld hamsters kunnen lijden aan wat ‘stress cardiomyopathie’ heet – een aandoening die ook bij mensen voorkomt en bekend staat als het ‘broken heart syndroom’. De plotselinge vrijlating van stresshormonen kan het hart tijdelijk verlammen. Deze voorbeelden uit de natuur weerspiegelen een diepere biologische waarheid: onze lichamen zijn ontworpen voor kortdurende perioden van opwinding en alertheid, afgewisseld met langere perioden van rust en herstel. De constante staat van alertheid die onze moderne levensstijl kenmerkt, staat haaks op dit evolutionaire ontwerp. Wat Yuval Harari voorstelt met zijn pleidooi voor verstilling is in wezen een terugkeer naar een meer natuurlijk ritme – een waarin opwinding de uitzondering is, niet de regel.

En het lijkt erop dat wij als mensheid toch een wereld hebben gecreëerd waar die ‘opwinding industrie’ leidend is geworden. Ons leven moet groots, meeslepend, avontuurlijk zijn. Dat is wat we in ieder geval voorgespiegeld krijgen via reclames en social media – de onophoudelijke suggestie dat een betekenisvol leven een opwindend leven is.

We hebben met elkaar een omgeving gecreëerd waarin we onze eigen existentiële gaten dichten met opwinding.

Gaargekookt
Ik zat jaren geleden in een workshop over kwantumfysica, waar ik echt maar één procent van heb begrepen en onthouden, en dat is nog een optimistische inschatting. Maar er is wel één ding dat ik heb onthouden wat de kwantumfysica wetenschapper deelde.

Hij zei (in lijn met wat Harari later zou delen) dat de grootste uitdaging van onze tijd  de hoeveelheid gedachten zijn. Onze biologie is niet gebouwd om de hoeveelheid informatie die we nu binnenkrijgen te verwerken. De hoeveelheid gedachten die hierdoor ontstaan, zorgen ervoor dat ons brein langzaam wordt gaargekookt.

“De grootste uitdaging van onze tijd zijn de hoeveelheid gedachten”

Ga maar na, als iedere gedachte een elektrisch vonkje in je hersenpan genereert. Wat gebeurt er dan als je je to-do lijst moet afmaken, je door het infinite scroll algoritme te pakken wordt genomen en je in je ooghoeken je telefoon ziet oplichten omdat er een berichtje binnenkomt? Het is als een onweer dat nooit ophoudt, een constante elektrische storm achter je voorhoofd.

We leven in een constante staat van opwinding.

En volgens Harari is dit een probleem, en daar sluit ik me wel bij aan. Niet als een somber oordeel, maar als een nuchtere vaststelling die ons uitnodigt tot heroverweging.

Radicale ontkoppeling
Dit inzicht kreeg voor mij een diepere dimensie, een jaar of veertien geleden toen ik een Vipassana retraite deed. Dit is een retraite waarin je tien dagen lang, tien uur per dag mediteert. Je bent in volledige stilte. Niet praten, niet lezen, niet schrijven. Een radicale ontkoppeling van alle externe prikkels die we normaal gesproken gebruiken om onszelf af te leiden.

Mediteren, eten, slapen. En rondjes lopen, heel veel rondjes lopen. Stappen zetten in een wereld die steeds kleiner en tegelijkertijd oneindiger wordt.

Het was een uiterst confronterende ervaring. Ik merkte de eerste dagen hoe druk het in mijn hoofd was. Hoeveel gedachtes en overtuigingen maar doortetterde, de hele dag door, als een radio die niet uitgezet kan worden. En hoe lang het duurde voordat die stemmen rustig werden en er na dagen pas één enkel moment ontstond, dat ik voelde: de gedachtes zijn op.

Een stilte die oorverdovend was.

Daar was dus een dag of zes, tien uur per dag mediteren voor nodig en honderden momenten van verstilling en verveling. Ik had alle schroeven in het plafond wel een keer geteld!

“Ik had alle schroeven in het plafond wel een keer geteld”

En het eerlijke verhaal is natuurlijk dat ik dit gevoel van rust en leegte niet heb kunnen vasthouden. Eenmaal terug in die opgewonden maatschappij, neemt het leven weer een wending waarbij ik opnieuw opgeslokt word door al die externe prikkels. De stroom neemt je weer mee, en voor je het weet, zwem je weer stroomafwaarts zoals iedereen.

Fundamenteel
Toch heeft die ervaring iets fundamenteels veranderd. Diep van binnen weet ik nu dat die rust er in de kern altijd is. Een altijd aanwezige stilte onder de golven van het dagelijks leven. Het is de input die ik zelf toelaat, met de bijbehorende gedachtes, die het vat van onrust weer vullen. Het besef dat ik daar zelf een hand in heb, dat ik de kraan kan dichtdraaien, is een vrijheid die ik nooit meer kwijtraak.

“Dat ikzelf de kraan kan dichtdraaien, is een vrijheid die ik nooit meer kwijtraak”

Misschien dat daarom het interview van Harari weer iets in me losmaakte. Een verlangen naar verstilling, naar een leven dat niet voortdurend streeft naar het spectaculaire, maar rust vindt in het gewone.

Ik werk nu sinds een tijd in en voor het Dominicanenklooster in Huissen. Dat kan geen toeval zijn. De cirkel sluit zich hier op een manier die zowel verrassend als volkomen logisch voelt.

Dit klooster is fenomenaal prachtig in haar verstilling. De eenvoud die spreekt zonder woorden. De rust die niet leeg maar vol is. De sereniteit die je niet vervult maar onthult wat al aanwezig was. Vaste ritmes die niet beperken maar bevrijden.

Dit stuk is geschreven in een eenvoudige kamer met een bureau en een stoel en twee planten. Een microkosmos van het principe dat Harari zo eloquent verwoordde: wat we nodig hebben, is vaak minder dan we denken.

Meer was er niet nodig. Misschien is dat wel de essentie van wat Harari probeert te zeggen, en wat elke grote wijsheidstraditie ons vertelt: dat de werkelijke rijkdom niet ligt in wat we toevoegen aan ons leven, maar in wat we durven weg te laten.

Ik wens je een ontzettend stille dag toe! Een dag waarin niets bijzonders gebeurt, behalve het wonder van het leven zelf.

Tekst: Michael van Loenen
Michael is oprichter van The Changemaker Journey. Hij geeft workshops over de Uno-box (een kunstzinnig kompas om je eigen purpose te (her)ontdekken), is spreker, auteur en was mede-oprichter van sociale onderneming YouBeDo.

Headerbeeld: https://www.kloosterhuissen.nl/

In maart en april 2025 vindt op drie locaties het ‘Op eigen Kompas Festival’ plaats. Michael van Loenen geeft op 20 maart een UNO-box workshop in het Dominicanenklooster in Huissen. Met de UNO-box breng je jouw diepste waarden voor jouw organisatie of initiatief onder woorden en verbind je die met de impact die je in de buitenwereld wilt maken. Aan het einde van de dag heb je een kompas en een bronplan. Er is nog plek. Aanmelden kan hier.