Wat hebben we nodig om ons veilig te voelen? Roanne van Voorst vroeg het vluchtelingen én veteranen

Vluchtelingen en veteranen: op het eerste gezicht een verrassende combinatie, maar eigenlijk hebben ze best veel met elkaar gemeen. Beide groepen voelden zich soms veiliger in oorlogsgebieden als Afghanistan en Irak dan in ons ogenschijnlijk ‘veilige’ Nederland, zo ontdekte schrijver en antropoloog Roanne van Voorst tijdens gesprekken.

Veteranen missen bij terugkomst de broederschap en kameraadschap uit het leger: het gevoel omringd te zijn door mensen die je beschermen en letterlijk hun leven voor je zouden geven. Vluchtelingen missen familie, vrienden en de vertrouwde omgeving van ‘thuis’, en voelen zich in Nederland vaak eenzaam.

“Het feit dat er in Nederland geen oorlog is zorgt er niet automatisch voor dat mensen zich hier veilig voelen.”

Blijkbaar is het ontbreken van conflict dus niet genoeg om je veilig te voelen: daar is veel meer voor nodig. Hoe kunnen we er in Nederland voor zorgen dat we elkaar een geborgen gevoel geven?

Meer verbinding, minder eenzaamheid

Om deze vraag te beantwoorden begon Roanne veteranen en vluchtelingen te interviewen. Op basis van hun verhalen schreef ze een roman, Lief van Je, en initieerde ze de foto-expositie Veilig/onveilig.

Verrassende beelden

De foto’s zijn gemaakt door veteranen en vluchtelingen en staan symbool voor situaties waarin zij zich veilig, of juist onveilig voelden. De beelden verrassen. Een keurige straat, in een ogenschijnlijk veilig Nederlands dorpje? Onveilig, want het is er doodstil en daardoor eng. Een slaapzaal op een militair kamp, omgeven door vijandelijke troepen? Veilig, want zolang de soldaten ‘s nachts elkaars ademhaling horen, kunnen ze rustig slapen. “Ik hoopte dat de expositie mensen aan het denken zette over hoe we in Nederland voor meer verbinding en minder eenzaamheid kunnen zorgen.”

“Een keurige straat, in een ogenschijnlijk veilig Nederlands dorpje? Onveilig, want het is er doodstil en daardoor eng.”

Eenzaamheid zorgt namelijk voor een onveilig gevoel, aldus Roanne. “Zowel vluchtelingen als veteranen vertelden me: ‘Ik heb gewerkt of gewoond in een oorlogsland, maar ik voelde me daar soms veiliger dan hier in Nederland. Er zijn hier weinig mensen die zich werkelijk verantwoordelijk voor me voelen. Dat had ik eerst wel.’” 

Verandering kan klein beginnen

Een bijdrage leveren aan meer verbinding hoeft niet zo ingewikkeld te zijn. Een uurtje per week kan al een wereld van verschil maken. Roanne: “Een gevluchte dame vertelde me dat haar taalles op dit moment haar hele houvast is. Daar leeft ze de hele week naartoe. Drink een keer een kop koffie in een buurthuis, help iemand met het vertalen van een brief. Dit soort kleine dingen zorgen ervoor dat iemand zich weer verbonden voelt met andere burgers, in plaats van een buitenstaander.”

Begrip voor veteranen

Maar ook voor veteranen hoopt Roanne op meer begrip. “Nederland is geen land waar we militairen bedanken. Veel Nederlanders – ik ook – hebben moeite met het idee dat we vechten, in oorlogen verwikkeld zijn. We zien soldaat-zijn niet perse als een eervol beroep en de meeste mensen zijn niet automatisch trots op ‘onze jongens’, zoals dat in Amerika bijvoorbeeld wel het geval is.”

Toch moeten we volgens Roanne niet vergeten dat veel jonge mannen en vrouwen in oorlogsgebieden verschrikkelijke dingen meemaken, en dat ze bij thuiskomst best een steuntje in de rug kunnen gebruiken. “Aan veteranen wordt vaak weinig gevraagd – alleen ‘of ze nog iemand hebben vermoord’. Oprechte interesse tonen, en ook aandacht hebben voor de mooie dingen uit het leger, zoals die kameraadschap, is iets wat burgers kunnen doen om getraumatiseerde veteranen te helpen.”

Solidariteit

Of het nou over vluchtelingen of veteranen gaat, het gevoel ergens bij te horen is essentieel om je ergens veilig en thuis te kunnen voelen. Roanne hoopt dat mensen met wie het goed gaat, zich vaker zullen realiseren dat het veiligheidsgevoel dat zij hebben lang niet door alle landgenoten wordt gedeeld – al merk je dat niet altijd. “Het is zo’n ongelooflijke luxe om je veilig te voelen. Als ik in een ander land geboren was, dan kon ik geen boeken schrijven, onderzoek doen of exposities organiseren, maar dan zat ik misschien wel ergens in een vluchtelingenkamp. Of het goed met je gaat, en of je succesvol bent of niet hangt voor een erg groot gedeelte af van de omstandigheden. Dat is iets wat we te vaak vergeten.”

Meer weten over Roanne’s drijfveren? Bekijk haar videoportret.

Video door: Jeppe van Pruissen & Nadine Maarhuis

Benieuwd naar meer inclusie? Lees hoe Sounds of Change kinderen in vluchtelingenknapen hoop geeft.

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blik-verruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.