Het X-Y Actiefonds - Activisme als onuitputtelijke bron voor maatschappelijke verandering

Hoe belangrijk is activisme nog in huidige samenlevingen? Onmisbaar, stelt Katja Berends van het X-Y Actiefonds. Voor een goed werkende democratie is het immers essentieel dat bestaande machtsstructuren bevraagd blijven worden. En bovendien is de energie die hierdoor vrijkomt een onuitputtelijke bron voor maatschappelijke verandering. Niet voor niets steunt het X-Y Actiefonds daarom al vijftig jaar activisten over de hele wereld.

De energie die activisme met zich meebrengt, ervoer Katja Berends toen ze in 2015 als student betrokken raakte bij de Maagdenhuisbezetting in Amsterdam. “Een andere manier van organiseren, van inspraak regelen, dat is super inspirerend. Het werkt mobiliserend. Je voelt je onderdeel van iets en wilt dat het de goede kant op gaat. Dat is een fijn gevoel. Er is een alternatief, een opening naar een nieuwe wereld.” Ondertussen ondersteunt ze bij het X-Y Actiefonds dagelijks activisten die bezig zijn de wereld een stukje mooier te maken.

X-Y = het ontstaan van het Actiefonds

Het fonds ontstond naar aanleiding van de Verenigde Naties, dat in 1958 rijke landen vroeg om één procent van hun nationaal inkomen te reserveren voor de ontwikkeling van derdewereldlanden. Een veelbelovend initiatief, dacht een groep Christelijke activisten. Maar toen in 1968 bleek dat Nederland bij lange na niet voldoende geld opzij legde, kwamen ze in actie. “Ze zagen X als het bedrag dat ons land volgens de VN moest afdragen en Y als het bedrag dat Nederland daadwerkelijk afdroeg. Het verschil daartussen, X-Y, gingen ze als burgers zelf proberen op te halen” aldus Katja Berends.

En dat lukte. Het X-Y Actiefonds groeide, financierde en werd zelfstandig. Uiteindelijk gingen ze zelf – onafhankelijk van ontwikkelingsorganisaties – grassroot bewegingen steunen. Want échte verandering komt immers vanuit burgers zelf. Uit mensen die in hun omgeving misstanden zien en hiertegen in opstand komen, aldus Katja Berends. “Burgers die opstaan voor hun rechten. Die geloven dat het anders kan. Ze uiten hun onvrede, beginnen een actie, mobiliseren anderen of zetten een alternatief op.”

“Iedereen zou mens, dier en natuur boven economische belangen moeten stellen. Want dat is toch waar het om gaat in het leven. Alleen multinationals hebben écht wat aan constante economische groei.”

Van Honduras tot Nederland

De sociale bewegingen die het X-Y Actiefonds steunt dragen ieder voor zich een steentje bij aan hun missie: een eerlijke, gelijkwaardige en duurzame wereld. “We ondersteunen groepen die beginnen aan hun strijd. Ze zijn te klein om van grote ngo’s geld te krijgen, maar hebben zelf ook niet de middelen om zich goed te organiseren en actie te voeren. Deze groepen kunnen met een beetje ondersteuning zoveel bereiken. Ze kunnen uitgroeien tot enorme bewegingen.”

En dat deze aanpak werkt, blijkt uit voorbeelden van over de hele wereld. Zo hielden lokale activisten in Honduras, met behulp van het X-Y Actiefonds, de bouw van een stuwdam tegen dat hun schone drinkwater bedreigde. “Het was een levensgevaarlijke strijd. Uiteindelijk trok de Nederlandse investeringsbank, FMO, dat geld had geïnvesteerd zich terug. Een bitter succes.” En in Nederland kregen werkneemsters van illegale naaiateliers de kans een campagne op te zetten door geld van het X-Y Actiefonds. “Ze hebben een aantal grote ketens die gebruik maakten van de illegale naaiateliers zover gekregen dat ze zich hebben uitgesproken en er iets aan gingen doen.”

Directe actie

De acties die het X-Y Actiefonds ondersteunt mogen dan divers zijn, ze draaien wel allemaal om directe actie. Denk aan sit-ins, demonstraties, performances op straat, alternatieve vrijplaatsen en buurtinitiatieven. Concrete handelingen dus, waarbij mensen echt iets doen. “Tijdens directie acties ga je nadenken over hoe je de samenleving anders kunt organiseren. Wat willen we eigenlijk?” En de kansen die zo gecreëerd worden zijn enorm, aldus Katja Berends. “Je durft te dromen en hier ook naar te handelen. Je ziet dat er zoveel meer mogelijk is dan je in eerste instantie in je hoofd had.”

“Als je een zaadje plant, kost dat veel tijd en aandacht. Maar niets doen is ook geen optie, want dan blijft het een droge, kale vlakte waar je niets mee kunt. Door te blijven werken ontstaan er jonge bomen die misschien niet perfect zijn, maar die wel zuurstof voor anderen geven. Zo is het met activisme ook: je kan niet niets doen.”

Een kwestie van doen dus! Alhoewel je meestal wel een lange adem nodig hebt om een verschil te maken. “Soms blijkt later pas dat bepaalde acties radicale veranderingen in gang hebben gezet.” Maar dit is juist wat Katja Berends zo bewondert in activisten. “Het zijn mensen die hun eigen leven aan de kant zetten, omdat ze iets willen veranderen in de samenleving. Ze weten dat dit niet meer gaat gebeuren in hun eigen leven, maar gunnen de generaties na hen een betere en eerlijkere wereld. Die houding vind ik erg hoopgevend.”

Benieuwd waarom Katja Berends zich dagelijks inzet voor het X-Y Actiefonds? Bekijk haar videoportret.

Video door: Nadine Maarhuis & Jeppe van Pruissen

Interessant? Lees de tips over hoe je in actie kunt komen voor een betere wereld.

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blik-verruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.