Dreadlocks, henna of verkleed als Pocahontas: waarom we niet met onze ogen hoeven te rollen als het over cultuurkaping gaat

Het viel MaatschapWij’s redacteur Fleur op dat de meeste mensen om haar heen bij het horen van het woord cultuurkaping acuut in de verdediging schieten. Niet gek, want het internet gaat los met naming en shaming als er ook maar een vlecht onterecht wordt gedragen. Toch moeten de mensen in haar omgeving (en daarbuiten) hun incasserings- en inlevingsvermogen voor het grotere goed inzetten. Dit is waarom.  

Misschien heb je je haar weleens ingevlochten, met een indianentooi gefeest op een festival, overwogen om een Ohm-teken op je voet te laten tatoeëren of heb je een kledingstuk met een inheemse print bij Zara gekocht en een boeddhabeeld op de grond staan in je tuin. Het lijken allemaal onschuldige acties maar – en nu ga ik iets impopulairs zeggen – het zou zomaar een vorm van culturele toe-eigening kunnen zijn.

Cultural appropriation (cultuurkaping/ cultuurroof/ cultuurtoe-eigening) is het het klakkeloos overnemen van een gebruik, traditie, look, symbool, taal, of een ander cultureel kenmerk van een gemarginaliseerde groep. Denk aan de dominante Westerse cultuur die zonder compensatie of respect dingen uit andere culturen overneemt en ze als haar culturele eigendom claimt.

Ik heb het woord her en der opgegooid in mijn kring en het oogrollen was niet mals. We (ik bedoel mijn witte vrienden en ik) hebben er niks mee en wuiven het onderwerp zo snel mogelijk van tafel: “Pfff wat een onzin, er zijn wel ergere dingen” en “waar maken we ons druk om?” We vinden dat we er niks mee hoeven. We vinden het gedoe. Maar wanneer we onze ogen rollen en cultuurkaping als gedoe of hypercorrectie bestempelen, realiseren we ons niet dat cultural appropriation niet onschuldig is en niet het resultaat is van een gezellige ‘melting pot’ van culturen. Want het ontkennen van cultuurkaping en beweren dat culturen er zijn om elkaar te inspireren, is hetzelfde als tegen de Black Lives Matter-beweging zeggen ‘All lives matter’ … Ja all lives matter maar niet ‘all lives’ worden systematisch oneerlijk behandeld. 

Micro-agressies

Cultuurkaping gebeurt aan de lopende band en vaak onbewust. Zonder dat we het weten zijn onze acties micro-agressies naar anderen. Bijvoorbeeld op festivals als Glastonbury waar tot een aantal jaar geleden de bezoekers met verentooien ronddansten totdat de directie het verkopen en dragen ervan verbood. Waarom? In de cultuur van de oorspronkelijke bewoners van Amerika is het dragen van een tooi van grote heilige betekenis. Door het totaal uit context te dragen wordt er geen respect getoond naar hun culturele waarden. En er is nog meer: witte mensen hebben hele stammen uitgeroeid en onderdrukken ze nog steeds. Hoe oké is het dan om als wit persoon zo’n heilige tooi te dragen?

Dominante cultuur

Mogen we in Nederland dan geen vilten slofjes en kleedjes verkopen omdat het Deense ‘Hygge’ ineens populair is? Dat niet. De vorm van het overschrijden van ‘culturele intellectuele copyright’ is een probleem als een dominante cultuur dat bij een niet-dominante cultuur doet. Het gaat om een machtspositie die misbruikt wordt, waarbij de dominante cultuur de niet-dominante cultuur uitbuit.

Er zijn veel witte mensen die helemaal zich helemaal niet thuis voelen bij het idee dat ze bij een dominante cultuur horen. Dat indianenstammen onderdrukt zijn, daar heeft die festivalganger niks mee te maken. En nu krijgt hij het wel op z’n bordje. Oneerlijk. Maar het zijn wel de feiten waarmee we moeten dealen. “Wit privilege”, zo maakt schrijfster Anousha Nzume ons in ‘Hallo Witte Mensen’ ­duidelijk, “Je hebt het, of je wilt of niet. En dan moet je je verantwoordelijkheid nemen voor je rol in dit ­institutionele ­racistische systeem.”

Incasseren en je inleven

Dit onderwerp vraagt dus nogal wat van ons vermogen tot inleving en incassering. Dat we worden beschuldigd van het misplaatst toe-eigenen van een cultuur terwijl we alleen maar iets mooi of leuk vinden. Maar juist iets dragen alleen maar omdat we het leuk, mooi of stoer vinden is misplaatst, omdat je de worsteling en de geschiedenis erachter ontkent. Bovendien verdienen bedrijven veel geld door andere culturen te gebruiken. Wat je kan zien als een vorm van uitbuiting. En daar kunnen en mogen we niet omheen.

Mijn voorstel: doe jezelf, anderen en je (klein)kinderen een plezier en stel je open voor het gegeven dat cultural appropriation geen ‘gedoe’ is. Dat is namelijk al een deel van de oplossing. Met als resultaat dat we een stuk minder vaak voor lul staan (denk aan niet met een verentooi op een festival lopen). Maar veel belangrijker: dat we respectvol met elkaar omgaan en ongelijkheid te lijf gaan, zodat we generaties na ons met minder werk opzadelen. 

Een paar voorbeelden:

Bantu-knotjes, dreads, en cornrows
Er zit een dubbele moraal aan het dragen van vlechtjes of dreads. Terwijl de Kylie Jenners, Biebers en Kim Kardashinans van deze wereld worden bejubeld voor hun looks als ze vlechtjes of dreads dragen, en Marc Jacobs met zijn ‘Marc Jacobs mini knots’ geen drol te geven om wat hij uitdraagt, worden zwarte mensen er tot de dag van vandaag mee gediscrimineerd en krijgen zij vanwege hun haardracht geen baan. Voor hen zijn dreads, cornrows en knotjes van historische waarde. Vaak een haardracht die al decennialang door zwarte mensen wordt gedragen en daarmee onderdeel van de zwarte cultuur is.

Bovendien krijgt de haardracht ongevraagd ‘white validation’. Nu witte mensen het als een mode-item zien lijkt het ineens wel oké. Maar dat is het niet. Het normaliseren van andere culturen zou moeten gebeuren zonder dat witte mensen met tooien, dreads of rode stippen op hun voorhoofd lopen.

Holi
Niet alleen onderdrukte culturen, maar ook heilige of spirituele beelden en rituelen worden misplaatst gebruikt. Holi, het hindoeïstische feest, viert het voorjaar met kleurenpoeder. Tijdens het religieuze festival gooien hindoes verschillende kleuren poeder de lucht in. Ze vieren dat de lente de winter heeft overwonnen en het kastensysteem volledig ontwricht is. Prachtig. Maar dat betekent niet dat grote merken als Adidas daar zomaar mee aan de haal mogen gaan.

Een heilig ritueel doodleuk vermarkten is kwetsend. Zo claimde cosmeticamerk Rituals voor hun lijn Ritual of Holi dat niet de eeuwenoude Hindoefilosofie verantwoordelijk is voor de inspirerende boodschap van het ritueel van Holi, maar … hun marketing director. Het is een vorm van whitewashen. Helemaal als ze in hun uitingen de mensen van kleur vervangen door witte meisjes.

Nog een voorbeeld is het neerzetten van een Boeddhabeeld alleen maar op je huis of tuin ‘op te leuken’ zonder te weten wat Boeddhisme inhoudt. Helemaal respectloos is het als we het beeld niet op een verhoging maar direct op de grond neerzetten. In de Boeddhistische cultuur is die verhoging een teken van respect en waardigheid voor de essentie van Boeddha’s leer.

Henna
Instagram staat vol met foto’s van met henna versierde handen. Maar als je henna draagt zonder traditionele redenen toon je geen respect voor de echte betekenis ervan. Namelijk dat henna een onderdeel is van de trouwceremonies in het Midden-Oosten en Zuid-Azië en de specifieke tekeningen symbool staan voor bloei, liefde en gezondheid. 

La La Land
Maar ook films slaan de plank mis. La La Land, een film over jazzmuziek heeft alleen witte acteurs. Over de door en door zwarte afkomst van jazz wordt met geen woord gerept. Lijkt onschuldig, maar het is een typisch geval van whitewashing. Of eigenlijk: racisme. 

Verkleed als Pocahontas
Natuurlijk draait het om verkleden tijdens carnaval. Maar racistische karikaturen als ‘Indiaan’ of ‘Afrikaanse inboorling’ of ‘Pocahontas‘ kunnen niet meer. Het is stereotyperend en ongevoelig naar de mensen van die cultuur. De oorspronkelijke belangrijke culturele betekenis wordt ermee gereduceerd tot een ‘kostuum’.

‘Upgraden’ van traditionele gerechten
Een witte chef die vertelt hoe je een ‘echte Pho’ moet bereiden. Of westerse restaurants die een traditioneel Thais gerecht  ‘verbeteren’ of ‘upgraden’. 

Culturele waardering versus cultureel plagiaat

Het vervelende effect aan het benoemen van cultuurkaping is dat het gepaard gaat met een hoop naming en shaming. Terwijl die fouten vooral voortkomen uit onwetendheid en niet puur uit slechte bedoelingen. Laten we ons dus ook focussen op wat wel kan en hoe je andere culturen wel omarmt: Cultural appreciation. Bijvoorbeeld door een Bindi te dragen als je naar een Indiase bruiloft gaat. Daarmee toon je respect en waardering. 

Hoe weet je of je goed zit?

Een ander voorbeeld van het waarderen van culturen is door op vakantie een lokaal handgeknoopt tapijt te kopen. Je weet waar het is gemaakt en je geld gaat naar de makers en bedenkers uit die cultuur. Dat is dus wel degelijk anders dan een tapijt met dezelfde print kopen bij een grote woonketen. De waardering voor de oorsprong is daarbij afwezig. Grote woonketens lopen binnen op replica’s van bijvoorbeeld inheemse relikwieën, terwijl de mensen uit de desbetreffende cultuur er niets aan verdienen. Weet je niet zeker of je aan kaping of waardering doet stel jezelf dan de volgende vragen:

• Gebruik ik dit item (zoals een kledingstuk, sieraad, woord, etc) om meer over de cultuur erachter te leren?
• Als ik dit gebruik, versterkt dat de positie van mensen van deze cultuur?
• Zorg ik dat de waardering naar de juiste cultuur gaat? En naar de juiste mensen?
• Zou iemand van die specifieke cultuur het respectvol vinden als ik dit doe?
• Draag ik bij aan stereotypering?
• Kunnen de mensen van deze cultuur dit item gebruiken zonder gediscrimineerd te worden?

Wil je al onze artikelen lezen? Iedere week vind je een flinke dosis positiviteit en blik-verruimende kennis in onze gratis nieuwsbrief. Schrijf je nu in en je krijgt ons meest recente e-magazine cadeau. Inspiratie gegarandeerd!