Van ziektezorg naar welzijn: zo creëren we de basis voor een gezonde samenleving

Als het aan Chantal Walg ligt, ziet de gezondheidszorg in Nederland er heel anders uit. Dus al snel nadat ze als verpleegkundige begon, ging het schuren. ‘Is dit wat ik wil?’ vroeg ze zichzelf af, ‘Of moet ik ergens anders beginnen als ik bezig wil zijn met gezondheid?’ Nu, als gezondheidsprofessional is Chantal ervan overtuigd: voor een gezonde samenleving moeten we het over een andere boeg gooien.

Chantal Walg erfde haar interesse in de zorg en haar brede kijk op gezondheid van haar vader, die vanaf de jaren ’70 bijna dertig jaar als fysiotherapeut werkte. “Toen had je als zorgprofessional nog tijd en aandacht voor de patiënt en de mens achter de patiënt. Nu zitten mensen in zorgende beroepen op de klok, handelen ze vanuit een systeem van regels en zijn ze vooral bezig met individuele symptoombestrijding”, vertelt Chantal. Dat moet anders, vindt ze. Daarom werkt ze sinds 2006 als gezondheidswetenschapper aan veranderingen in de zorg. Doordat ze op ieder niveau van de gezondheidszorg te vinden is, ziet ze als geen ander waar het schort en hoe het beter kan. Haar conclusie: als we samen een gezonde samenleving willen creëren, is er werk aan de winkel. 

Gezonde samenleving

”Een gezonde samenleving is een samenleving waar we allemaal onderdeel van uitmaken en waarin we allemaal het gevoel hebben en krijgen dat we erbij horen,” verklaart Chantal: “Hierin voelen we ons verbonden met elkaar en met de natuur. Ik denk dat we dat gevoel van verbinding zijn kwijtgeraakt, maar volgens mij ligt daar de belangrijkste sleutel om gezonder te zijn en te worden: bij het besef dat we allemaal één zijn. Zodra we die verbondenheid met elkaar en met de natuur voelen, kunnen we daar ook onze gezondheid uit halen. We begrijpen dan bijvoorbeeld dat de natuur ons goed doet, dat sociale contacten ons ook gezonder maken, en we zoeken in de natuur naar ‘medicijnen’ in plaats van bij de drogist of apotheker. Dan leggen we weer een ui naast ons bed als we verkouden zijn, zodat onze neus de volgende dag snotvrij is.”

Doordat we die verbondenheid niet voelen, ontstaan er allerlei problemen in onze samenleving. Die uiten zich onder andere in de zorg. Chantal legt de vinger op de zere plek: “We zijn helemaal niet met gezondheidszorg bezig, maar met ziektezorg. Ondanks dat we daar heel goed in zijn geworden redden we het er niet mee”, stelt zij. “Het lukt ons niet om sociaal-economische gezondheidsverschillen op te lossen of om de kosten van de gezondheidszorg te drukken. We zijn vooral bezig met individuele symptoombestrijding, maar we moeten het bij de wortels aanpakken. Niet wat ons als mens en samenleving ziek maakt, maar wat ons als mens en samenleving gezond houdt zou het vertrekpunt moeten zijn.

Van preventie naar gezonde sociale basis

De focus moet niet liggen op wat we níet willen, maar op wat we wél willen en hoe we dat bereiken. Dus niet: ons richten op het voorkomen van ziekte en problemen, maar: ervoor zorgen dat mensen een gezonde en sociale basis kunnen creëren. “Dat betekent ook dat preventie niet de heilige graal is, hoewel het een draai is in de goede richting binnen de ziektezorg. Maar het voorkomen van ziekten en problemen is niet in essentie wat we willen. Wat we willen is een gezonde samenleving.”

De focus moet niet liggen op wat we níet willen, maar op wat we wél willen en hoe we dat bereiken

Bewegen en welzijn op recept, Chantal vindt het mooie transitie-mechanismen. “Maar waarom zou je dat pas op recept gaan doen na een bezoek aan de dokter? Waarom brengen we mensen en vooral kinderen niet bij dat de natuur ingaan je gezondheid goed doet? Dat je van bewegen zowel mentaal als lichamelijk beter in je vel zit? Als mensen leren hoe ze een gezonde en sociale basis kunnen creëren, is preventie ook niet nodig.”

There Is No Alternative

Chantal haalt een metafoor van Dirk de Wachter aan, waarin de psychotherapeut onze tijdgeest vergelijkt met een speedboot genaamd TINA: There Is No Alternative.

Die boot vaart heel snel, en vooraan staan blitse jongens in dure pakken met hun haren in de wind magnumflessen champagne leeg te spuiten, terwijl hun mooie vrouwen kirren van plezier. Maar achteraan vallen mensen uit de boot, omdat het zo snel gaat en er geen relingen zijn. Door het geraas horen de succesboys dat niet. En achter die speedboot varen wij, de psychiaters en de psychologen, in rubberbootjes. Wij vissen de overboord gevallen sukkelaars op en geven ze droge kleren.

Maar onze rubberbootjes kunnen amper volgen, waardoor het heel moeilijk is om die patiënten weer op de speedboot te krijgen. De overheid zegt nu: ‘Laten we de mensen zwemvesten geven, dan verdrinken ze ook niet.’ Néé, die speedboot moet trager varen, en achteraan moet er een stevige reling komen, een sterke sociale zekerheid, zodat minder mensen in het water vallen. Want vergis u niet: de meesten hebben geen psychiatrische afwijkingen, maar zijn gewone mensen die de ratrace niet meer aankunnen. Je zou kunnen zeggen dat degenen die wel succesvol zijn de gekken zijn, om het woord ‘psychopaten’ niet te gebruiken.

Uit een interview in Humo met Dirk De wachter en Paul Verhaeghe

“Dirk de Wachter beschrijft heel mooi hoe de oplossing zit in de oorzaak: in hoe we met elkaar samenleven. En dat lossen we niet op door mensen te steunen met symptoombestrijding – met die rubberbootjes. Ik denk dat we van ziektezorg, via gezondheid en gedrag, moeten beginnen bij mens en maatschappij”, vertelt Chantal. “Dit geldt ook voor bijvoorbeeld de aanpak van overgewicht of andere ‘leefstijl’-gerelateerde ziekten. Individueel mensen begeleiden bij afvallen is erg moeilijk wanneer de supermarkten nog steeds vol liggen met voedingsmiddelen met teveel suiker, vet en zout.”

Wetten en regels

Een ander struikelblok is dat we ons voornamelijk laten sturen door een systeem van wetten en regels. Daardoor durven we nauwelijks van het gebaande pad te wijken. “Als er iemand met autisme binnenkomt hebben we een bepaald riedeltje dat we afspelen. Maar misschien heeft deze persoon wel iets heel anders nodig dan de persoon met autisme die gister binnenkwam. Niet iedereen is gelijk, maar iedereen verdient wel een gelijkwaardige behandeling. Daarvoor moet je als zorgprofessional het verschil durven maken en daarvoor ook de ruimte krijgen van je organisatie. Je moet de geest van de wet snappen en daarnaar mogen handelen, in plaats van de letter van de wet volgen.”

Ter illustratie:

Een oudere dame met Alzheimer werd altijd heel boos als ze zich moest uitkleden om naar bed te gaan. Om haar te kalmeren kreeg ze rustgevende medicatie. Dat was ook nodig om ervoor te zorgen dat ze ’s nachts niet uit bed zou gaan. Toen mensen zich gingen verdiepen in deze vrouw, als mens achter de aandoening, kwamen ze erachter dat ze vroeger als verloskundige had gewerkt en in verband met waakdiensten altijd sliep met haar kleren aan. Dit betekent een andere aanpak en loslaten dat het misschien niet hygiënisch is om iemand in kleren te laten slapen.

“Als je de tijd neemt en krijgt om de mens achter de aandoening of beperking te zien en dat meeneemt in hoe je diegene tegemoet treedt, dan pas krijg je echt de zorg die mensen verdienen”, vertelt Chantal. “Ik denk dat veel zorgprofessionals wel vanuit die benadering willen werken, maar dat ze niet weten hoe ze dat moeten doen binnen alle regels. Nu is het zo dat we waarderen wat we meten: cijfers en kwantiteit. Maar we moeten kijken naar of we wel meten wat we daadwerkelijk waarderen.“

Positieve Gezondheid

Om deze brede kijk op gezondheid handen en voeten te geven, staat Chantal samen met onder andere Machteld Huber en Hans Peter Jung in 2012 aan de basis van het eerste netwerk Positieve Gezondheid in de Noordelijke Maasvallei. Het concept wint steeds meer terrein in Nederland. De bredere benadering van Positieve Gezondheid gaat over het vermogen van mensen om met de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven om te gaan. Én om zo veel mogelijk eigen regie te voeren. “Binnen Positieve Gezondheid kijk je niet naar de klacht, maar naar de mens, de mogelijkheden en de kracht”, vult Chantal aan.

“Voor een gezonde samenleving moeten we klein doen maar groots denken”

Heel veel gezondheidsklachten worden veroorzaakt door achterliggende problematiek die in de huidige gezondheidszorg moeilijk zijn op te sporen. Daardoor gaan we met veel problemen die helemaal niet in de huisartsenpraktijk horen toch naar de huisarts. “We zijn niet meer in staat om dat onderscheid te zien. Om te ontdekken waar onze klachten vandaan komen”, legt Chantal uit. “Daarom is het belangrijk dat je ziet welke dimensies en bijbehorende aspecten allemaal te maken hebben met Positieve Gezondheid. Door daar aandacht aan te schenken kunnen we als mens en als samenleving die gezonde sociale basis creëren.” In Chantals boek Gezond Centraal (2014) komt Positieve Gezondheid ook aan bod. 

Anders op zoek naar gezondheid

Om de boodschap van Positieve Gezondheid verder te verspreiden, ook onder kinderen, publiceerde Chantal onlangs het boek ‘Anders op zoek naar gezondheid’, waarin de avontuurlijke Anders op zoek gaat naar de betekenis van gezondheid. De zes dimensies en alle bijbehorende aspecten van Positieve Gezondheid zijn het decor, deze laten Anders zien dat je heel veel kunt doen om gezond te zijn en te blijven. En dat gezondheid voor iedereen een andere betekenis heeft. Daarnaast speelt de natuur een grote rol. “Het is belangrijk dat je als kind al weet dat een gezonde relatie met de natuur bijdraagt aan jouw gezondheid en ons aller gezondheid. We moeten van die eendimensionale kijk naar een integrale kijk. Daarvoor moeten we kunnen uitzoomen. Ik geloof dat je klein moet doen maar groots moet denken.” 

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang gratis ons nieuwste e-magazine. Inspiratie gegarandeerd.