Van noot tot doos: Zo brengt Toontibo transparantie in de wereld van sheaboter

Bij Maatschapwij zetten we de helden van de betekeniseconomie in de schijnwerpers: oprichters van bedrijven waarin impact op mens en milieu écht voorop staat. Wat zijn hun drijfveren? Welke uitdagingen moeten ze trotseren? Alain Volz, de initiatiefnemer van Toontibo, werkt al acht jaar aan een duurzame, transparante keten voor sheaboter en versterkt de positie van vrouwen in Ghana. Niet voor niets veroverde Toontibo een plek in de top 15 van de ASN Bank Wereldprijs 2020. “Als je vanuit een bepaalde ideologie begint, moet je daaraan vast kunnen houden.”

Kun je iets vertellen over jezelf?

“Ik ben Alain en ik ben 51 jaar. Ik heb een achtergrond in veranderkunde en heb organisaties jarenlang geadviseerd op dit vlak. Omdat ik eerder met gemeenschappen in Zambia heb gewerkt, werd ik in 2011 door vertegenwoordigers van de Afrikaanse Dagomba-stam uitgenodigd om Ghana te bezoeken. Daar leerde ik dat de ontwikkelingshulp die ze krijgen niet helemaal aansluit op de lokale behoeftes en gewoontes. De mensen in Ghana willen hulp, maar zijn op zoek naar partners die hen voor langere tijd kunnen ondersteunen bij het verbeteren van de gemeenschap.”

“Ik wist toen dat ik graag impact wilde maken in Ghana, maar besefte ook dat ik de mensen en hun levens beter moest leren kennen. Daarom ben enkele keren op eigen initiatief naar Ghana teruggegaan. Ik bouwde relaties op en werkte samen met Umar Mohammed, een Ghanese community leader, aan een plan. Waar zijn de mensen van Ghana goed in? Wat zijn hun uitdagingen? En hoe kunnen we kansen voor ze creëren?”

Alain Volz, samen met de Ghanese community leader Umar Mohammed

En toen is het idee voor Toontibo ontstaan?

“Ja! In Ghana maken veel vrouwen sheaboter. Al honderden jaren dragen moeders deze kunst over op hun dochters. Van origine versterkt het de positie van vrouwen in de gemeenschap én het is een goede manier voor vrouwen om een inkomen te genereren. Sheaboter wordt gemaakt van de pit van de ‘sheanoot’. Deze noten groeien aan bomen die in Sub-Sahara-Afrika staan. De noten worden gepeld, zodat de olie van de pit kan worden getransformeerd tot boter. Het is één van de meest gezonde vetten voor consumptie en de huid, en het zit vaak verwerkt in chocolade, margarine en diverse cosmetica-producten. Daarnaast is sheaboter een duurzaam alternatief voor palmolie en kokosolie.”

“De handel in sheaboter is echter fundamenteel niet duurzaam. Tussen de 80 en 90 procent van de sheaboter wordt in fabrieken, meestal buiten Afrika, geproduceerd. Hierdoor vloeit een groot deel van de inkomsten weg en worden de vrouwen in Ghana onderbetaald. Daarom hebben we in 2020 Toontibo opgericht. Het doel? De positie van vrouwen versterken, armoede verminderen en de sheaboter die in Ghana ambachtelijk wordt gemaakt, opnieuw op de kaart zetten. Met Toontibo zorgen we voor verkoopkanalen en bouwen we, samen met de mensen in Ghana, aan een eerlijke keten.”

Wat maakt jullie sheaboter uniek?

“Al onze sheaboter is 100 procent traceerbaar. Door iedere zak sheanoten te voorzien van een registratienummer, kunnen we van noot tot doos precies zien met welke noten en door welke vrouw de boter is gemaakt. Dit zorgt ervoor dat we inzicht en controle hebben over de hele keten. Daarnaast wordt de boter ambachtelijk gemaakt en is de kwaliteit hoog. De productie vindt plaats in Ghana. Alleen de laatste stap – het ‘schoonmaken’ van de boter en het herverpakken – vindt plaats in Zaandam. Zo kunnen we zowel voldoen aan de Europese wetgeving als de vrouwen in Ghana een rol geven in de productie van sheaboter, in tegenstelling tot machinaal geproduceerde sheaboter.”

Wat was jullie grootste uitdaging tot nu toe?

“Door onze sterke focus op de kwaliteit en traceerbaarheid van sheaboter, vragen we een hogere prijs. Koop je sheaboter via Toontibo, dan krijg je de hoogste kwaliteit én draag je direct bij aan sociale projecten. Het is een ijzersterk verhaal, maar marktbewerking en het vergaren van klanten blijft soms uitdagend. Wij verkopen een duurzaam alternatief voor een product dat door veel voedings- en cosmeticabedrijven elders wordt ingekocht. Hoe vertel je ze, op een vriendelijke manier, dat hun product beter kan? En dat onze hogere FairChain prijs zich dubbel terugbetaalt? Daarom proberen we klanten te vinden die aansluiten bij onze visie en ons concept, en benadrukken we dat ze met de aankoop van onze sheaboter óók bijdragen aan de gemeenschap in Afrika. De impact is direct zichtbaar én het biedt hun een goed marketingverhaal; dat helpt om ze te overtuigen.”

Hoe maakt Toontibo impact?

“Het Afrikaanse woord ‘toontibo’ betekent ‘gradually moving forward in a positive manner’. Dat hebben we de afgelopen jaren zeker gedaan. We helpen de vrouwen in Ghana niet alleen aan werk en een leefbaar inkomen, maar stellen ze ook in staat om zelf hun gemeenschap te verbeteren. Het initiatief ligt dan ook bij de gemeenschap zelf; wij ondersteunen alleen bij het waarmaken van hun dromen. Dipaliya Women’s Association, de coöperatie waarbinnen de vrouwen zich hebben georganiseerd, is dan ook mede-eigenaar van Toontibo. Door de vrouwen mede-eigenaar te maken, vergroten we hun betrokkenheid bij het succesvol maken van het bedrijf én het verbeteren van de gemeenschap. Daarnaast willen we in de westerse wereld bewustwording vergroten. Want hoe kan het dat een tussenpersoon veel geld verdient, maar degene die een product maakt geen eten heeft? Door ons verhaal te vertellen, zorgen we voor een duurzamere handel in sheaboter en hopelijk óók kruisbestuiving naar andere sectoren.”

Het ‘kneden’ van de boter is een belangrijk moment om als gemeenschap bij elkaar te komen

Hoe houden jullie balans tussen het nastreven van je missie en het verdienen van geld?

“In mijn ogen gaat maatschappelijk verantwoord ondernemen nog primair om het verdienen van geld. Bij moeilijke afwegingen domineert de rol van geld nog altijd. Als social enterprise werken wij anders. We hebben onze bedrijfsstructuur zo ingericht dat we geld verdienen door goed te doen. Dit is ook vastgelegd in onze statuten. Het doel is niet om geld te verdienen, maar om geld uit te geven. Dat geld vloeit namelijk terug naar de lokale gemeenschappen in Ghana. En dat is eerlijk, want dit project is door hen geïnitieerd. Zij maken de sheaboter. Zij weten wat ervoor nodig is om de kwaliteit te borgen. Het enige wat wij doen, is het creëren van een context waarin deze mensen met hun toekomst bezig kunnen zijn. Door de sheaboter bij hen af te nemen, kunnen zij kansen grijpen en een inkomen genereren. Zo ebben zorgen rondom armoede langzaam weg en ontstaat er ruimte om over de toekomst na te denken.”

Hoe ziet Toontibo er over vijf jaar uit denk je?

“Onze ambitie op lange termijn is om meer productiecentra in Ghana te creëren en biologische landbouw op grotere schaal te stimuleren. Ook al richten we ons nu op sheaboter, het zou fantastisch zijn als we in de toekomst de keten ook in andere productcategorieën kunnen verbeteren. Daarvoor zijn we nu nog te klein. Bovendien willen we er eerst voor zorgen dat de mensen waar we nu mee werken tenminste op de armoedegrens verdienen.”

“We hoeven niet per se te groeien in omzet en aantal medewerkers, maar willen wél groeien in de hoeveelheid sheaboter die we verkopen aan voedings- en cosmeticabedrijven. Want hoe meer sheaboter Toontibo verkoopt, hoe meer geld de gemeenschappen in Afrika kunnen investeren in biologische landbouw en natuurbehoud. Zo kunnen we de productie van sheaboter wereldwijd meer betekenis geven en armoede verder terugbrengen.”

Ten slotte, welk advies zou je willen geven aan mensen die meer impact willen maken met hun bedrijf?

“Doe geen concessies aan de ethische code van je bedrijf. Als je vanuit een bepaalde ideologie begint, moet je daaraan vast kunnen houden. Wat ga je doen om ervoor te zorgen dat deze ideologie over 10 jaar nog als een huis boven water staat? Dat is soms pittig, vooral als je snel wilt groeien of ineens de kans krijgt je bedrijf voor goed geld te verkopen. Ik denk dat het belangrijk is om te allen tijden trouw te blijven aan jezelf. Vraag jezelf regelmatig af: ben ik nog met de juiste dingen bezig? Hoe kan ik bijdragen aan een betere wereld? Neem de tijd om na te denken over wat je nog méér kan doen. Zolang je iedere dag trots in de spiegel kan kijken, doe je het goed.”

Alain blijven volgen? Houd hem en zijn bedrijf in de gaten via de website  en LinkedIn.

Tekst door: Floor Meeder, duurzaamheidscoach en oprichter van Etiquet. 

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang gratis ons nieuwste e-magazine. Inspiratie gegarandeerd.