Leren van je tuin (3): weg uit de dwangtijd

Tussen weilanden en sloten in het zuidoosten van Friesland ligt een kleine oase. De laatste vijftien jaar hebben Rien en Elly de plek omgetoverd tot een organische en poëtische dwaaltuin die blijft verrassen. In een korte serie verhalen probeert Rien van zijn tuin te leren. Dit keer aandacht voor het klassieke labyrint, een plek van reflectie.

Mijn knieën doen pijn. Als een middeleeuwse boeteling kruip ik over de paadjes. Het labyrint achterin mijn tuin vraagt onderhoud. Ik pluk het onkruid tussen de verzakte klinkers, de kiezelstenen en het afgedankte gravel van de plaatselijke tennisbaan. Volgende week lopen hier weer bedachtzame voeten in een mini bedevaart, voortschuifelend langs de altijd weer terugkerende sedum, de oersterke heideplantjes en de met klimop overgroeide melkbus die de weg markeren. Vogeltjes vliegen verschrikt op uit de houtwal als ze mij zien naderen op het anders zo stille plekje achterin de tuin. Ik geniet van hun fluitconcert hoog in de omringende elzenbomen op deze stille zomeravond.

Al meer dan twaalf jaar onderhoud ik deze plek van reflectie, een klassiek labyrint. Daarin loopt een pad op een verrassende manier naar het centrum, dat verscholen ligt in een bamboebosje. Het groeit regelmatig dicht. In tegenstelling tot een doolhof hoef je hier niet te zoeken. Er zijn geen keuzes en foute afslagen. Het is een symbool van jouw eigen levensweg.

“Er zijn geen keuzes en foute afslagen”

Voor mij was het de afgelopen jaren een stilteplek, een plek der moeite, een rouwplek of een krachtplek. Ik liep hier tijdens mijn eigen levenswendingen, mij afvragend ‘Wat hoort bij mij? Waar valt niet over te onderhandelen? Hoe kan ik dat aan het grotere geheel verbinden?’ Op deze plek hoorde ik stemmen: Zet de stap. Beaam dit leven en leef het met overgave, ook als het pijn doet. Er is geen andere weg dan de eigen weg en die cirkelt om een geheim dat zich nooit voortijdig prijsgeeft. Ook al verlang je een snelle oplossing en control over de situatie… wat je echt zoekt, is de moed om te gaan.

“Wat je echt zoekt, is de moed om te gaan”

Labyrinten werden in tuinen aangelegd. Tuinen die herinnerden aan de tuin der tuinen, de Hof van Eden. Al eeuwenlang wordt hij nagebouwd bij kastelen, bezongen in gedichten, schilderijen, verhalen die ons laten dromen van een gat in de tijd. Want de tijd is een raadselachtige gevangenis. In mijn fantasie bevindt dit gat, deze ingang, zich ergen in mijn tuin op een verstilde plek achter een boom die er uit ziet als een vermoeide man. Zijn takken hangen zwaar om hem heen en raken de grond. Ik moet ze als een gordijn opzijschuiven. Daarachter bevindt zich het gat, een parallelle wereld zo onbereikbaar en dichtbij als mijn dromen in de ochtend.

Waarom dromen we hiervan? Omdat een vreemde godheid onze gevangenis nog verder heeft verkleind. Hij draagt de onschuldig ogende naam Chronos en heeft ons leven minutieus in delen gehakt en deze van prijslabeltjes voorzien. In het fantastische jeugdboek Momo en de Tijdspaarders uit 1973 voert de auteur Michael Ende de tijdspaarders ten tonele. Onopvallende mannen in grijze pakken die de mensen aanspreken om hun tijd te sparen. Ze beloven rente op de gespaarde tijd. Waar zij samenkomen verspreiden ze een mistige kilte. Een intrigerend en spannend verhaal over de consumptiemaatschappij en onze gehaaste levenswijze. Nu, bijna vijftig jaar later is ‘tijd’ alleen maar meer geëconomiseerd. Het is verhandelbaar en geprijsd in verlofregelingen en pensioenen. We denken ons efficiënte werken straks te kunnen verzilveren in de hangmat om daar te ontdekken dat het ‘tekort’ er nog steeds is. Het is de grote illusie. Wat ons te doen staat, is echt te ontsnappen uit de dwangtijd van doelen, nut en noodzaak. Nu.

“Wat ons te doen staat, is echt te ontsnappen uit de dwangtijd van doelen, nut en noodzaak”

Dat is meer dan een vakantie. Vakantie werkt misschien als een ventiel om je nog beter te laten invoegen in het systeem. Het gaat om de ontmanteling van de dwangtijd door een ‘tussen’ te creëren, weer eigenaar van je tijd te worden. Als je niet meer weet wat het verschil is tussen denken en het herhalen van een gedachte. Als je je creativiteit voelt wegstromen in het afvoerputje van je werkgever. Dan wordt het tijd voor een ‘break’. Een gat slaan in de functionele tijd betekent op zoek gaan naar die andere God. Kairos is volgens filosoof en auteur Joke Hermsen ‘de tijd die voor inzicht, verandering of ommekeer kan zorgen, door een interval of intermezzo binnen het monotone tijdregime van zijn opa Chronos aan te brengen.’

En daarom kruip ik hier. Nog steeds. Hernieuwing van je creativiteit heeft te maken met wat de filosofe Hannah Arendt het ‘nunc stans’ noemt. Het is “de tijdspanne waar toekomst en verleden voor de duur van een ‘eeuwig ogenblik’ uit elkaar worden gehouden zodat er, voor even, een ‘blijvend nu’ ontstaat”. Joke Hermsen die dit schreef heeft het over ‘de Kairotische tussentijd’ die nodig is om iets nieuws voort te brengen. Mijn onderstaande gedicht probeert dat subtiele moment van creatieve stilte te vangen.

Stilte

Die ruimte tussen twee gedachten
als de volgende zin
op zich laat wachten
Dat moment tussen twee maten
als je ademhaalt
en los kunt laten
Die aarzeling zich uit te spreken
als je twijfelt
of je in moet breken
Die stilte
tussen alle dingen
tussen stimulus en respons
zo onzichtbaar onder ons
Die stilte
kan iets nieuws beginnen

Tekst door: Rien van der Zeijden

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blik-verruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.