De PROEF: nieuwe leerschool voor organische ontwikkeling

Een collectief van bevlogen mensen blaast het sterk verwaarloosde terrein van de ooit zo befaamde Tuinbouwschool in Frederiksoord nieuw leven in. De PROEF is een herstelproject met aandacht voor erfgoed, natuurbehoud, voedsel en gemeenschapszin. Door het innovatieve karakter, zoemen er in het Drentse dorp allemaal ideeën samen rond de thema’s tuin- en landbouw, ecologie, educatie en kunst & cultuur. 

De levendigheid rondom de voormalige Gerard Adriaan Van Swieten Tuinbouwschool verdween grotendeels toen het onderwijs zich in 2005 verplaatste naar Meppel. Sindsdien vervielen het gebouw en de omringende tuinen tot een schim van de geschiedenis. De praktijkschool werd al in 1884 opgericht door de Maatschappij van Weldadigheid – tevens stichter van de Drentse landbouwkoloniën – en groeide in de vorige eeuw uit tot een begrip in Nederland en ver daarbuiten. Als het aan de initiatiefnemers van De PROEF ligt, heeft deze unieke plek straks opnieuw regionale en (inter)nationale impact. “Omdat we hier tussen het erfgoed projecten laten groeien die helpen om een betere toekomst te oogsten”, zeggen Joshua Kelly (29) en Kim van den Belt (27), die als hands-on projectleiders het collectief achter De PROEF aanjagen.

“We willen een plek creëren die voor iedereen aantrekkelijk en toegankelijk is”

Het ondernemende koppel – dat ook samen een ontwerpstudio runt – zag meteen de potentie van de verwaarloosde tuinen en het oude schoolgebouw, waar zij een atelier huurden. “Dit is een plek waar ontwikkeling thuishoort”, vindt Joshua. “We kunnen verleden, heden en toekomst hier op een unieke en duurzame manier samenbrengen. De PROEF is een nieuwe leerschool, waar we bestaande soortenrijkdom gaan combineren met nieuwe gewassen, ecologisch beheer en ruimte voor experimenten en organische groei. Onze insteek is het realiseren van een biodiverse omgeving, ook als het gaat om mensen. Gemeenschapszin is een belangrijke waarde, daarom willen we een plek creëren die voor iedereen aantrekkelijk en toegankelijk is.”

Samen verschil maken
De visie en ideeën van Joshua en Kim bleken een welkom alternatief voor eerdere plannen die nog niet van de grond waren gekomen, zoals de bouw van een zorghotel en appartementen. “We zijn opgelucht dat hier geen particuliere huizen en parkeerplaatsen komen”, zegt het stel. “Het kostte ons een jaar om De PROEF rond te krijgen en we zijn dankbaar dat ons plan zo goed is ontvangen. We krijgen nu de kans om – als collectief – het terrein weer tot een levendig centrum van de gemeenschap te maken. Een publieke plek die het verschil kan maken, in de regio en tot ver daarbuiten. We werken samen met lokale partners, maar ook met universiteiten en hogescholen in Eindhoven, Wageningen, Utrecht en Groningen. En er komen veel toeristen en andere bezoekers naar de Koloniën van Weldadigheid, waar deze tuinen deel van uitmaken.”

“Een publieke plek die het verschil kan maken, in de regio en tot ver daarbuiten”

Vanuit de regio zijn twee kwekerijen betrokken bij De PROEF (Arborealis en Cruydt-Hoek), een sociaal maatschappelijk uitzendbureau (BATS) en twee agrarische ondernemingen (Eerste Wijk en Hoeve Koning Willem III), die zich richten op transitielandbouw, streekproducten en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. “En we boffen enorm met groenontwerper Heilien Tonckens die de coördinatie van de tuinen op zich heeft genomen”, vertelt Kim. “Onder haar bezielende leiding zijn inmiddels zo’n zestig vrijwilligers actief in het herstelproject, waarvan een groot deel – net als Heilien zelf – voormalige tuinhazen zijn (zo werden de studenten van de Tuinbouwschool vroeger genoemd, red.). Deze mensen hebben allemaal een sterke band met de locatie en zij brengen veel kennis, ervaring en aanstekelijk enthousiasme mee.”

Gezond verstand
“Passie en enthousiasme zijn belangrijke dragers in dit project”, benadrukt Joshua. “Binnen ons collectief heeft niemand een direct financieel belang bij De PROEF. De deelnemende partijen werken vanuit intrinsieke motivatie en nemen ieder verantwoordelijkheid voor een klein deel binnen het grote geheel. We werken op basis van respect, gezond verstand en vertrouwen. Natuurlijk zijn er een aantal richtlijnen en uitgangspunten, maar ontwikkeling is de kern van dit project en dat vraagt ruimte. Het is een proef, een leerschool, waarin we met elkaar gaan ontdekken wat wel of juist niet werkt. We staan pas aan het begin en zijn in deze aanloopfase vooral druk met het aanpakken van twintig jaar achterstallig onderhoud.”

Na het vertrek van de tuinhazen in 2005 kon een handjevol vrijwilligers niet voorkomen dat het bijna acht hectare grote terrein in verval raakte. “Toen wij deze plek ontdekten, waren de tuinen overwoekerd door snelle groeiers en stond het kassencomplex op instorten”, vertelt Kim. “Ook het schoolgebouw voldeed allang niet meer aan de normen van deze tijd. Er zaten kunstenaars en kleine ondernemers in, zoals wij, met onze ontwerpstudio. In afwachting van herbestemming werden er afgelopen jaren op beperkte schaal initiatieven ontplooid, zoals de opzet van een moestuin en kleinschalige experimenten in de kassen. De vergane glorie bleek ook een geliefd decor voor fotografen, maar de situatie was niet lang meer houdbaar. Nu zorgen wij met De PROEF voor herstel van het erfgoed én blazen we deze locatie nieuw leven in.”

Evenwicht vinden
Dat nieuwe leven heeft tijd nodig om zich te ontwikkelen. Afgelopen winter stond in het teken van snoeien en het weghalen van wildgroei. “Wandelaars die schrikken van de ogenschijnlijke kaalslag kunnen gerust zijn: de tuinen zijn de basis van dit project, die gaan we weer laten opbloeien”, zegt het ondernemende koppel. “Onze grootste uitdaging is om met De PROEF een nieuwe samenhang en evenwicht te vinden. Dit project draait om herstel van erfgoed, maar ook om een duurzame vorm van ecologisch beheer. In het streven naar soortenrijkdom en voedselrijkdom hebben we respect voor wat er is en wat ontstaat, maar zoeken we ook ruimte om te experimenteren. Zodat we blijven leren en met die kennis en ervaring ook anderen kunnen inspireren.”

“Dit project draait om herstel van erfgoed en om een duurzame vorm van ecologisch beheer”

“Het voormalige schoolgebouw – dat we aan het opknappen zijn – krijgt daarbij een ondersteunende functie. We verhuren leslokalen en andere ruimtes voor workshops, lezingen, congressen en andere events rondom land- en tuinbouw, voedsel, ecologie of kunst en cultuur. Ook bieden we straks residentie voor onderzoekers en kunstenaars die zich tijdelijk willen verbinden aan De PROEF, om tijdens hun verblijf te werken, te leren en mogelijk ook iets nieuws te creëren. Door die verhuurinkomsten kunnen we de exploitatie van de tuinen in stand houden en zo is alles in dit project een wisselwerking. De basis is praktisch, we willen ontwikkelen door te dóen. Maar wel vanuit ‘cathedral thinking’: het besef dat we hier iets opbouwen voor de lange termijn, zodat vele generaties er de vruchten van plukken.”

Lees meer op www.deproef.org

Tekst door: Amber Boomsma
Amber is freelance schrijver en maker van Dagelijksemoed.nl. 

Fotografie: De PROEF

Iedere week een flinke dosis positiviteit en blik-verruimende kennis in je mailbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Inspiratie gegarandeerd.