Wij zijn omdat de Aarde is: Ubuntu leert ons dat we één zijn met de natuur

Ik ben omdat wij zijn: dat is waar veel mensen bij Ubuntu aan denken. Alhoewel de onlosmakelijke verbondenheid van de menselijke gemeenschap een cruciale rol speelt binnen de Ubuntu-gedachte, is er meer. Uit deze Afrikaanse bron van medemenselijkheid kunnen we namelijk ook ecologische wijsheid putten. Annette Nobuntu Mul: “We zijn geen deelnemer aan de natuur, maar deelgever. Iedere keer als we aan Moeder Aarde geven, geven we aan onszelf.”

“Eigenlijk zouden we de Aarde als een liefdespartner moeten behandelen. Of als de moeder der moeders, die ons voedt, draagt en als het einde daar is weer opneemt”, vertelt oprichter van Ubuntu Society en auteur Annette Nobuntu Mul. “In plaats daarvan behandelen we de Aarde als onze slaaf, als iets dat we kunnen uitputten en misbruiken. Alsof het geen consequenties heeft. Terwijl binnen een ecologisch systeem alles met elkaar verbonden is. Wij mensen co-creëren de natuurlijke wereld. En wat met de natuur gebeurt, vormt ons.”

Deelgever

Het is volgens Annette dan ook geen toeval dat de huidige ecologische crises samenvallen met een epidemie van menselijke uitputting. De mens en de Aarde raken gezamenlijk burned out. Om het tij te keren moeten we leren doorvoelen dat we afhankelijk zijn van alles dat leeft én ons verantwoordelijkheidsgevoel voor het collectief terugvinden. Ubuntu kan daarbij helpen.

“Als je iets geeft, geef je aan het geheel waar je zelf onderdeel van bent”

“De echte problemen van dit moment, van vluchtelingen tot klimaatverandering, krijgen we niet opgelost met individueel denken. Hoe verbinden we de zorg voor de ander, wie of wat dat ook is, met onszelf? In het Westen zeggen we al snel: ik moet eerst goed voor mezelf zorgen, voordat ik voor een ander kan zorgen. Maar het is geen of-of”, legt Annette uit. “We zijn per definitie afhankelijk van elkaar. Dus als je iets geeft, bijvoorbeeld aan de Aarde, geef je aan het geheel waar je zelf onderdeel van bent.”

Van schuld naar verzoening

“Volgens Ubuntu kun je niet tot verzoening komen zonder vergeving. Maar voordat je om vergeving kunt vragen, moet je eerst de pijn van de ander benoemen en erkennen”, aldus Annette. Dit betekent ook dat we de pijn van de Aarde, de dieren en de biodiversiteit moeten doorvoelen voordat we verder kunnen. En dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Annette: “Als we moeten inzien dat we de ander hebben uitgebuit of pijn hebben gedaan, schieten we al gauw in de verdediging, omdat we ons schuldig voelen. Maar erkenning gaat niet over schuld. Zolang ik me schuldig voel, neem ik geen verantwoordelijkheid, maar duik ik weg. Dan ga ik compenseren, liegen of misschien wel in complottheorieën denken die me goed uitkomen. De pijn van de Aarde, is die van ons. Zodra je dat erkent en herkent, kun je bijdragen aan het herstel.”

“Door aan de Aarde te geven, boor je in anderen de bron van Ubuntu aan die in iedereen zit”

Hoe werkt dit in de praktijk? Drinkable Rivers, het initiatief van ecoloog Li An Phoa om rivieren weer drinkbaar te maken, is volgens Annette een perfect voorbeeld. “Vrijwel alle rivieren ter wereld zijn vervuild door menselijk toedoen. In plaats van schuldigen aan te wijzen, focust Li An op de bewustwording dat de mensen in hetzelfde stroomgebied van een rivier een rivierfamilie vormen. En dat ze alleen door samen te werken de rivier gezond kunnen houden. Want zodra één iemand voor zijn eigen gewin gaat, verliest uiteindelijk iedereen.”

Nelson Mandela

Li An Phoa is niet de enige die in lijn met de Ubuntu-gedachte handelt. In samenwerking met het Herman van Veen Arts Center bracht Annette twee jaar geleden op Mandela-dag het boek ‘Ubuntu, wij zijn de Aarde’ uit, waar 67 mensen vertellen over 67 anderen in wie zij een ‘kleine Mandela’ zien. Zoals Marjolein Westerterp over prinses Irene, en Maurits Groen over Marjan Minnesma. Nelson Mandela wijdde 67 jaar van zijn leven aan mensenrechten en wordt gezien als een van dé voorbeelden hoe het Ubuntu-gedachtengoed voorgeleefd en voortgeleefd kan worden. In onderstaande video vertelt Annette daar meer over.

Het Ubuntu-sneeuwbaleffect

“We willen er allemaal bij horen en van betekenis zijn, dat geloof ik ten diepste”, zegt Annette. “Ubuntu is niet iets dat je mensen kunt opdragen om te doen. Maar door in lijn met de Ubuntu-gedachte te handelen, inspireer en enthousiasmeer je vanzelf anderen om ook een verschil te willen maken. Door voor het collectief te kiezen, of aan de Aarde te geven, boor je in hen de bron van Ubuntu aan die in iedereen zit. En zo maak je stap voor stap samen een verschil.”

Meer weten over de kracht van Ubuntu? Bestel het boek ‘Ubuntu, wij zijn de Aarde’. De helft van de opbrengst gaat via Stichting Ubuntu Nederland naar de Amy Biehl Foundation, de andere helft naar het Herman van Veen Arts Center.

Wil je vaker inspiratie over filosofieën als Ubuntu? Meld je aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief en mis niks. Je krijgt er nu gratis ons laatste e-magazine bij cadeau.

Oorspronkelijk gepubliceerd op 14 juli 2021. Laatste update: 17 juli 2022.