Van vrachtwagenchauffeur tot advocaat: jouw baan gaat door de shredder

Op dit moment is iemand aan het bedenken hoe ze jou kunnen vervangen door een robot. Door technologisering zijn hele beroepsgroepen straks uitgeroeid of onherkenbaar veranderd. Hoe erg is dat? En wat kunnen we daar aan doen? Met goede voorbereidingen zijn we klaar voor de uitdagingen van de 21e eeuw.

We staan aan de vooravond van de grootste technologische revolutie in de geschiedenis van de mensheid. Automatisering, kunstmatige intelligentie en big data zullen een enorme impact hebben op onze banen. Naast deze technologische revolutie zijn er ook nog megatrends van andere aard, aldus het rapport ‘De toekomst van werk 2030’ van PwC. Namelijk economische verschuivingen die een wereldwijde herverdeling van macht, rijkdom, concurrentie en kansen veroorzaken. Denk ook aan radicaal denken, politieke instabiliteit en urbanisatie. En laten we schaarste van grondstoffen en klimaatverandering vooral niet vergeten. Dit alles heeft grote gevolgen voor hoe businessmodellen er straks uit zien.

Want tegenover de productivity-boost, economische groei en het ontstaan van nieuwe banen in nieuwe industrieën die de technologische revolutie veroorzaakt, staat een ongekend verlies van werkgelegenheid door robotisering. En als je denkt dat dit alleen voor mensen met een praktische opleiding geldt: think again. The robots are coming for Phil in accounting. 

De gevolgen op werkgelegenheid

In datzelfde rapport van PwC is te lezen dat 21 tot 35 procent van alle banen in Nederland in 2030 geheel of gedeeltelijk geautomatiseerd zijn. Ander mondiaal onderzoek van Oxford Economics voorspelt wereldwijd een baanverlies van zo’n twintig miljoen fabrieksarbeiders in de komende tien jaar. En World Economic Forum voorziet enorme veranderingen van de business modellen in alle industrieën, met een giga verstoring op de arbeidsmarkt waardoor 75 miljoen banen verdwijnen, maar er ook 133 miljoen bijkomen. De circulaire economie, energietransitie, goede (corona)zorg en beter onderwijs creëren namelijk juist werkgelegenheid.

“De toekomst van werk wordt bepaald door de manier waarop mensen omgaan met de uitdagingen en kansen die alle ontwikkelingen met zich meebrengen”

Hoewel de voorspellingen verschillen staat één ding buiten kijf: op niet al te lange termijn komen er enorme veranderingen op ons af. We nemen niet alleen afscheid van de vrachtwagenchauffeur en de administratief medewerker, ook bij hen die gewapend zijn met universitaire diploma’s en gespecialiseerde opleidingen hijgt een robot in de nek. Want recente vorderingen in kunstmatige intelligentie en machine learning hebben algoritmen ontwikkeld die in bepaalde delen van hun werk beter presteren dan artsen, advocaten en bankiers.

Dit is niet slechts een voorspelling voor de verre toekomst. Het is al aan de gang. De ontwikkelingen volgen elkaar in rap tempo op, en door corona zijn de gevolgen van automatisering, big data en technologische vooruitgang behoorlijk versneld. Steeds meer mensen verdwijnen onvrijwillig van de arbeidsmarkt. En banen die door corona zijn verdwenen, worden vanaf nu misschien wel voorgoed anders ingevuld. Daardoor zullen werkloosheidscijfers explosief stijgen en zal de kloof tussen de bevoorrechte bovenlaag en een slinkende middenklasse steeds groter worden.

De toekomst van werk, een doemscenario?

In ‘Jouw baan gaat verdwijnen en dit is de oplossing’ schetst Andrew Yang een somber beeld van de gevolgen van baanverlies in de Verenigde Staten. Daar is de grootste beroepsgroep, met 3,5 miljoen Amerikanen, vrachtwagenchauffeur. In Yang’s scenario zit een op de zes Amerikanen zonder werk. Omscholingsprogramma’s leveren weinig op en steeds meer praktisch opgeleiden verdwijnen definitief van de arbeidsmarkt. Het tekort aan werk is deprimerend en heeft een enorme impact op de levens van miljoenen Amerikanen, die volgens Yang vooral gevuld worden met videogames en drugs. Lichtpuntje: videogames maken mensen gelukkiger dan het verrichten van stupide werk – of zoals wijlen antropoloog David Graeber ze noemt: bullshit jobs (waarvan 40 procent van de Nederlanders vindt dat ze die heeft).

Wie het boek leest kan halverwege wat weemoedig worden (net zoals wie dit leest, maar ik beloof: er is licht aan het einde van de tunnel). Want het beeld dat Yang schetst is ronduit dystopisch. Maar de toekomst van werk hoeft volgens Yang geen doemscenario te zijn. Als we maar meegaan met de veranderingen.

“Alleen door de mens weer centraal te zetten – en niet de systemen of processen – komen we verder”

Zo pleit Yang voor een mensgericht kapitalisme waarin zaken, activiteiten en mensen die nu ondergewaardeerd zijn, hoger aangeslagen worden. Denk aan ouderschap, kunst, zorg voor het milieu, lezen en openbaar vervoer. Ook vrouwen en minderheden verdienen een betere positie. In dat mensgerichte kapitalisme speelt het basisinkomen (of in Yang’s woorden: vrijheidsdividend) een grote rol. Daarnaast wil Yang een sociaal-kredietsysteem of time banking invoeren: een manier om goederen en diensten die geen directe economische waarde hebben – zoals vrijwilligerswerk – vast te leggen.

Voorbereid op de toekomst

Als we het nu dichterbij huis trekken, hoe zorgen we er dan voor dat onze maatschappij blijft functioneren als miljoenen mensen geen of compleet ander werk hebben? De manier waarop mensen omgaan met de uitdagingen en kansen die alle ontwikkelingen met zich meebrengen, is allesbepalend. We moeten nieuwe manieren vinden om onszelf te organiseren, de menselijke maat – waarvan het gebrek zich uit in burn- en bore-outs – terugbrengen op de werkvloer en bedrijven en overheden moeten tijdig investeren in het trainen en omscholen van werknemers. Alleen door de mens weer centraal te zetten – en niet de systemen of processen – komen we verder.

En daar schort het aan. “Bedrijven stoppen vrij weinig geld in het helpen veranderen van hun personeel”, vindt Rowan Hordijk, oprichter van Circles of Future Skills. “Zowel vanuit werkgever als werknemer wordt er weinig geïnitieerd om werknemers voor te bereiden op de uitdagingen van de 21e eeuw. Men hoopt dat technologie het probleem wel gaat oplossen. Er wordt overal geld aan uitgegeven, behalve aan de ontwikkeling van mensen zelf.”

Zijn organisatie helpt medewerkers van bedrijven on-the-job nieuwe skillsets leren beheersen. Rowan wil mensen intrinsiek raken en motiveren om bij te willen blijven. Door de behoeften van het individu met de belangen van een organisatie te synchroniseren, zorgt hij dat mensen leren weer gaan zien als iets leuks. Dat geeft hen de energie en helpt ze verder in hun huidige en toekomstige baan. Zodat ze ook voor organisaties waardevol zijn en blijven: geen kostenpost of zomaar een ‘resource’ of ‘asset’, maar juist de onmisbare acceleratoren van de radicale verandering die nodig is.

Bye bye bullshitbaan

Pessimistisch over de toekomst is Rowan allerminst. “Er zijn nu al heel veel banen die robotachtig zijn, waarvoor je geen menselijk contact en empathisch of ethisch besef nodig hebt. Die zijn vaak ook niet leuk om te doen. Laat robots het werk oppakken dat toch al niet voor mensen is bedoeld. En laat mensen iets doen waarmee ze hun talenten gebruiken: empathisch vermogen, communicatief vermogen, vermogen om samen te werken, te co-creëren en ethische besluiten te nemen. Alles wat een mens mens maakt. Dat maakt werken veel zinvoller, en mensen dus veel gelukkiger. Ik hoop dat we straks allemaal een baan hebben die voor ons van betekenis is. En dan bedoel ik niet dat iedereen het gevoel moet hebben dat hij/zij/hen de Aarde aan het redden is, maar dat niemand meer een bullshitbaan heeft.”

21st century skills

Door mensen te helpen zich te ontwikkelen op de zogenaamde ’21st century skills’ bereidt Rowan werknemers en organisaties voor op werken in de toekomst. Of: ‘de nieuwe werkelijkheid van werk’, in Rowans woorden. Deze skills zijn verdeeld in vier categorieën:

• Essentiële vaardigheden
• Business vaardigheden
• Digitale vaardigheden
• Impact vaardigheden

Essentiële vaardigheden zijn essentieel voor elke baan. Het zijn vaardigheden die je als mens ook nodig hebt. Denk aan communicatieve vaardigheden en empathie. Maar ook aan culturele sensitiviteit. Want met een steeds kleiner wordende wereld gaan we straks met meer mensen met verschillende achtergronden, culturen en geloofsovertuigingen samenwerken.

Digitale vaardigheden zijn skills op het gebied van digitalisering. Iedereen en alle industrieën zijn daarmee bezig. Bij deze skills kun je denken aan digitaal leiderschap, growth hacking en coderen.

Business vaardigheden veranderen door nieuwe technologieën, processen en hoe snel alles tegenwoordig gaat. Dit zijn vaardigheden zoals verandermanagement, storytelling en design thinking (een methode om complexe problemen op te lossen). Binnen of buiten de setting van een organisatie.

Impact vaardigheden hebben te maken met welke bijdrage er wordt geleverd aan het milieu en aan economische en maatschappelijke thema’s. Welke waarde voeg je als organisatie toe? Onder deze verzamelterm komen innovatie, duurzaamheid en circulariteit samen. Hiervoor heb je skills als ondernemerschap, intrapreneurship en ecosysteem denken en doen nodig.

Wat kan jij doen om je voor te bereiden op werken in de toekomst? Vraag jezelf dit af:

1. Wie ben jij, wat kan je, en wat wil je kunnen?
   • Welke stip op de horizon jaag jij na? Nog niet bij stilgestaan of twijfel je nog? Duik vandaag nog in de pen of bespreek het eens met een ander.
   • Ken jij al je talenten? Probeer eens vijf talenten te definiëren. Wederom, dit gaat pas leven zodra je het bespreekt en ermee aan de slag gaat.
   • Welke ‘skills’ wil jij ontwikkelen? Al eens bedacht of dit je ook helpt om de uitdagingen van de 21e eeuw beter aan te kunnen pakken?

2. Wil je de wereld beter of slechter achterlaten? En hoe ga jij dit realiseren?
   • Ben je je ervan bewust dat je met jouw baan de wereld een beetje beter of slechter kan maken? Wat kies jij en welke stap ga je daarbij zetten? Word dus niet alleen de beste van de wereld, maar ook voor de wereld.

Denk je mee over de toekomst van Nederland? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere zondag een flinke dosis positiviteit en blikverruimende kennis in je mailbox. Inspiratie gegarandeerd.