In elke tuin een minibos? Volgens Daan Bleichrodt is het mogelijk
De opwarming van de Aarde tegengaan én de biodiversiteit beschermen, bossen doen het. Maar niet iedereen heeft een hectare grond tot zijn beschikking om een bos te realiseren. Daarom creëert Daan Bleichrodt minibossen: “Met in alle tuinen een minibos kunnen we misschien wel het grootste natuurreservaat van Nederland aanleggen.” In dit gastblog vertelt hij over zijn avontuur.
“Als het planten van een mini-bosje ontoereikend lijkt voor de huidige klimaatopgave bedenk dan dat grote bossen duizenden mini-bossen zijn onder één bladerdak” – Paul Hawken in het voorwoord van Mini-Forest Revolution: Using the Miyawaki Method to Rapidly Rewild the World.
Het klimaat verandert sneller dan de meeste van ons hadden voorzien en ook de biodiversiteit neemt in rap tempo af. Dat is dit jaar goed te merken aan de tropische temperaturen en de aanhoudende droogte – terwijl Limburg vorige zomer nog geteisterd werd door overstromingen. En als je nu goed kijkt naar de bomen in jouw straat – dat zie je waarschijnlijk al veel gele en slappe blaadjes. Door de aanhoudende warmte en het neerslagtekort schakelen bomen de sapstroom uit en laten alvast hun vruchten vallen – ze gaan in rust. Toch heeft de droogte schijnbaar ook voordelen, er zijn bijvoorbeeld veel minder muggen dit jaar. De meeste mensen zullen het irritante gezoem niet missen, maar dit betekent ook minder voedsel voor waggelende baby-eendjes, vleermuizen en zangvogels – die ook allemaal in aantallen afnemen. Als individu kan dit onmachtig of zelfs overweldigend voelen, want welke invloed heb je nu eigenlijk zelf op dit reusachtige probleem?
Misschien kan jij het wereldwijde klimaat niet beïnvloeden, maar aan het (micro)klimaat in je eigen tuin, in de buurt of op het schoolplein kun je wel degelijk iets doen. Bijvoorbeeld door het planten van een Tiny Forest – een dichtbegroeid, inheems minibos. Zo’n bosje planten voelt misschien als een druppel op een gloeiende plaat, maar alle tuinen van Nederland beslaan bij elkaar opgeteld een gebied van 54.000 hectare – dat is net zo groot als Nationaal Park de Hoge Veluwe. Dus samen kunnen we misschien wel het grootste natuurreservaat van Nederland aanleggen. In een studie aan de Cornell University werd in kaart gebracht hoeveel groen kinderen konden zien vanuit een raam. Ook na correctie voor sociale en economische verschillen bleef een opvallende relatie bestaan: hoe meer groen in het uitzicht hoe beter de kinderen konden omgaan met stressvolle levenservaringen. Dus een minibos in je tuin of buurt kan ook klimaatstress helpen verlichten.
Een parkeerplaats, grasveld of andere dorre vlakte kan binnen twee jaar omgetoverd worden tot een mini-jungle die bruist van het leven
In de documentaire Groen Goud van Tegenlicht laat filmmaker John Liu zien hoe de lokale bevolking in vijftien jaar tijd het dorre, overbegraasde Lössplateau in China heeft omgetoverd tot een weelderige en vruchtbare vallei. In 2013 zie ik de beelden en alhoewel het mij hoop voor de toekomst geeft, zet het me niet direct aan tot actie. Het Lössplateau is ongeveer zo groot als België, dat lijkt me voor een goedwillende amateur – zoals ikzelf – niet te doen. Een jaar later stuit ik op de TED talk van de Indiase ingenieur Shubhendu Sharma. In deze vijf minuten durende video laat hij zien hoe je een parkeerplaats, grasveld of andere dorre vlakte binnen twee jaar omtovert tot een mini-jungle die bruist van het leven. Het mooie aan dit idee, is dat het bos niet groter hoeft te zijn dan een tennisbaan. Dit durf ik wel aan en ik besluit gelijk contact te leggen.
Tijdens ons eerste overleg vertelt hij over het bos in zijn achtertuin. Binnen een jaar na de aanplant zag hij al grote veranderingen. Sindsdien droogt het grondwater in de zomer niet meer op, bieden de bomen verkoeling en geniet hij dagelijks van fladderende vlinders en fluitende vogels. En sinds kort kan hij zelfs fruit plukken in zijn eigen tuin. “I wake up every morning like a Disney princess”, vertelt hij mij met een knipoog. De vogeltjes helpen hem nog net niet met aankleden, maar zijn boodschap is duidelijk. Zijn gortdroge, levenloze tuin is getransformeerd tot een inheems paradijs. Ik leg hem uit dat ik ook zo’n minibos wil maken. Niet voor mezelf, maar voor stadskinderen die nooit in de natuur komen. Volgens het planbureau voor de leefomgeving woont 75 procent van de Nederlandse bevolking in een stedelijke omgeving, per definitie ver weg van de natuur. Tijdens mijn werk voor IVN Natuureducatie kom ik in grote steden heel veel kinderen tegen die nog nooit in een bos of op een strand zijn geweest. Met een minibos op school of in de buurt, kunnen we ze toch een bijzondere natuurbeleving geven. Zo bouwen ze een band op met de natuur en leren ze ook gelijk iets over natuurherstel. Hij belooft me te helpen en geeft me ook huiswerk mee. Ik moet op zoek naar een geschikte plek en naar twintigduizend euro en hij verzoekt mij ook al zijn open-source documenten te lezen.
Hoewel ik met fonds NME vrij snel een sponsor vind voor mijn eerste bos, blijkt het lang niet gemakkelijk om een plekje te bemachtigen in de openbare ruimte van Nederland. Na talloze pogingen bij de gemeenten Haarlem en Amsterdam, geef ik de moed bijna op. Terwijl ik zit te sippen bij de koffieautomaat op kantoor, vertel ik mijn collega Rutger over mijn wanhopige en vruchteloze zoektocht naar 200 vierkante meter grond.
Bijna negentig mensen legden een Tiny Forest van minimaal honderd vierkante meter in de eigen achtertuin aan
“Waarom probeer je het niet eens bij gemeente Zaanstad?” werpt hij tegen. Hij heeft daar nog wel wat contacten. Zo gezegd, zo gedaan. In mei 2015 hebben we onze eerste overleg in het Zaanse Natuur- en Milieueducatiecentrum met een groepje welwillende ambtenaren. Vanaf dit moment raakt het project in een stroomversnelling en een paar maanden later – in december 2015 – gaat de allereerste Tiny Forest van Nederland de grond in.
Samen met de kinderen van twee Zaanse basisscholen, het lokale Natuur- en Milieueducatiecentrum, Hoek hoveniers en vrijwilligers van de KNNV en de lokale heemtuin planten we op een koude december ochtend zeshonderd inheemse boompjes in een grasstrook gelegen aan de drukke Twiskeweg. Het wemelt die dag van de journalisten. Vroege Vogels, Trouw, RTV Noord, BNR-nieuwsradio en het Jeugdjournaal schrijven artikelen of maken tv-items over Tiny Forest. Na de plantdag stromen de verzoeken vanuit scholen, particulieren en gemeenten binnen. Zij willen ook wel zo’n bos.
We besluiten onze ervaringen te delen en schrijven een handboek, dat mensen gratis kunnen downloaden. Dat scheelt een hoop mails beantwoorden en stelt mensen in staat om aan de slag te gaan. Daarnaast gaan we op zoek naar sponsoren om dit idee op te schalen. Naast enthousiasme over de kleine bossen, is er ook kritiek op onze plantmethode. Volgens sommige bosbouwers planten we te veel boompjes op een vierkante meter en is onze meterdiepe bodembewerking niet nodig en misschien zelfs schadelijk. Daarom ben ik ook blij dat het ministerie van LNV de Universiteit van Wageningen heeft gevraagd om onderzoek te doen naar de biodiversiteit, zo weten we of deze methode ook in Nederland aanslaat. Een jaar later heeft ecoloog Fabrice Ottburg van Wageningen University & Research 176 plant- en diersoorten ontdekt in het minibos, en ziet ook dat de bodem net zoveel schimmels en micro-organismen heeft als een natuurreservaat. Deze aanpak lijkt dus ook hier te werken.
In 2018 krijgt ons project een enorme boost. De Nationale Postcode Loterij besluit ons plan om honderd minibossen met scholen en buurtbewoners te maken te steunen met een donatie van € 1,85 miljoen. Meer dan zestig gemeenten melden zich bij ons aan om partner van Tiny Forest te worden. Als partner planten ze drie of meer Tiny Forests, stellen ze plekken beschikbaar en financieren ze de helft van de kosten. Hoewel de donatie van de Postcode Loterij royaal was, kunnen we met deze middelen slechts samenwerken met 24 gemeenten. We besluiten een aantal provincies om hulp te vragen. Provincie Gelderland, Overijssel, Limburg, Noord-Brabant en Zuid-Holland happen toe, zij willen graag gemeenten stimuleren om meer met natuur en biodiversiteit te doen. Dankzij al deze steun groeit dit ene bosje in Zaandam uit tot een boom van een beweging.
In Tiny Forests zitten grote populaties van doodgewone soorten, zoals mieren, pissebedden, spinnen, torren, oorwurmen, duizendpoten en naaktslakken
Ondertussen hebben we samen met 60 gemeenten 167 Tiny Forests gemaakt in de openbare ruimte. Al deze bosjes zijn geadopteerd door een school en worden nu gebruikt voor natuurlessen of speelplek. Daarnaast plantten bijna negentig mensen een Tiny Forest van minimaal honderd vierkante meter in de eigen achtertuin. Voor mensen met een kleinere tuin bedachten we Tuiny Forest, een soort Ikea-pakket met tien bomen en struiken, waarmee je binnen een halve dag zes vierkante meter bos aanlegt in je tuin. Meer dan drieduizend tuineigenaren hebben zo’n Tuiny Forest geplant. Samen met GoodPlanet legden we 5 bossen in België aan en met Earthwatch in Engeland nog eens 144.
Maar wat is nu eigenlijk het effect van deze bosjes – werkt het eigenlijk wel? Tussen februari 2018 en juni 2022 vervolgde ecoloog Fabrice Ottburg van Wageningen University and Research zijn onderzoek. Samen met honderd vrijwilligers bracht hij de effecten van elf Tiny Forests op biodiversiteit, CO2-opslag, hittestress en waterberging in kaart.
Zij ontdekten 1.167 verschillende dier- en plantensoorten, dat is gemiddeld 271 diersoorten per bos. Volgens Ottburg redden we met Tiny Forest geen rode lijst soorten, maar zijn minibossen vooral van belang omdat ze heel veel insecten aantrekken: “In Tiny Forests zitten grote populaties van doodgewone soorten, zoals mieren, pissebedden, spinnen, torren, oorwurmen, duizendpoten en naaktslakken. Die biomassaliteit is misschien wel net zo belangrijk als de biodiversiteit. Deze soorten vormen de onderkant van de voedselpiramide en zijn daarmee een belangrijke voedselbron voor kleine zoogdieren en zangvogels.”
Hoe meer bosjes we maken, hoe groter de effecten
Daarnaast verkoelen Tiny Forests op koele dagen en helpen ze met het bergen van water tijdens piekbuien. Het hemelwater kan via de losse bosbodem gemakkelijk de grond in sijpelen en het grondwater aanvullen, en daarmee worden tegelijkertijd de riolen ontlast. De onderzoekers rekenden uit dat een Tiny Forest 127,5 kg/CO2 per jaar kan opslaat. Dit is de hoeveelheid CO2 die je uitstoot bij een autorit van duizend kilometer.
Dit onderzoek laat zien dat een Tiny Forest een insectenparadijs is, dat het verkoelt op warme dagen, CO2 opslaat en regenwater kan bergen bij piekbuien. Hoe meer bosjes we maken, hoe groter de effecten. Daarom is het ook zo leuk dat ons eerste Tiny Forest in Zaandam zoveel navolging kreeg. Want we inspireerden niet alleen gemeenten, tuineigenaren, buurten en scholen in Nederland om aan de slag te gaan. Ons Tiny Forest programma krijgt ook navolging in Duitsland, Denemarken, Engeland, Frankrijk, Italië, Spanje, Tsjechië, Portugal en Oostenrijk.
Volgens Yuyal Harari (auteur van ‘Sapiens‘) schuilt de grootste kracht van de mens niet in onze intelligentie of vindingrijkheid, maar in ons vermogen om samen te werken en kennis uit te wisselen. Wij apen goede ideeën – en helaas ook slechte ideeën – maar al te graag na.
Om alle na-apers een handje te helpen werk ik samen met Maarten Bruns van het Wereldnatuurfonds aan een nieuw boek: ‘Minibos in je tuin, een handboek voor beginnende boomplanters’. Met dit boek willen we goedwillende amateurs helpen om een deel van hun tuin, schoolplein, bedrijventerrein of buurt om te toveren tot een inheems minibos. Zo werken we minibos voor minibos samen aan het grootste natuurgebied van Nederland. Doe je mee?
Je leest meer over de opmars van minibossen in Tiny Forest: klein bos, groot avontuur. Wil je nu al aan de slag? Download dan ons handboek of volg de gratis online cursus.
Tekst door: Daan Bleichrodt
Daan Bleichrodt is productontwikkelaar, trainer, auteur en tekenaar. Hij werkt bij IVN natuureducatie en wil bijdragen aan een wereld waar contact tussen kinderen en natuur weer vanzelfsprekend is. Om kinderen weer verliefd op de natuur te laten worden ontwikkelde hij projecten zoals de Nationale Buitenlesdag, BinnenBos en Tiny Forest.
Meer leren over hoe je de Aarde kunt herstellen in je eigen omgeving? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en krijg ons laatste e-magazine cadeau.
