Waarom schaarste een mythe is (en hoe deze mensen de mythe doorbreken)

Grond is schaars, althans dat is het idee. Maar schrijver Raymundo Resink gelooft het niet meer. Dit is waarom.  

Wereldwijd gebruiken we zo’n 50 procent van het aardoppervlak voor landbouw en veeteelt, terwijl de wereldbevolking er jaarlijks 81 miljoen extra mensen bij krijgt. Het lijkt er sterk op dat we wat grond, voedsel en de wereldbevolking betreft wel aan onze tax zitten. 

Of niet?

Mijn ervaringen bij een buurtmoestuin in Amsterdam, op plekken in Europa waar mensen op regeneratieve manieren voedsel verbouwen en bij een cursus 'syntropische landbouw' Een vorm van landbouw waarin de productie van voedsel en grondstoffen met de werking van natuurlijke creatiepatronen verenigd wordt. Niet het toedienen van input (zoals meststoffen, irrigatie, energie) maar het optimaliseren van ecosysteemprocessen staat hierbij centraal. die ik volgde, lieten me al zien dat schaarste geen natuurlijk verschijnsel is. Tenminste, niet op kleine schaal. Maar hoe zit het met de grote schaal? Hébben we te weinig ruimte? Zijn we echt met teveel?

Ik wilde een antwoord.

Deze gastblog gaat over de leukste rekensom die ik ooit gemaakt heb, plus het levende bewijs dat schaarste een mythe is die we zelf in stand houden — en daarom ook zelf weer kunnen omdraaien.

Hoeveel land hebben we nodig om onszelf te voeden?

Om deze vraag te beantwoorden, vroeg ik een vriend die veel beter kan rekenen dan ik, om hulp. Samen met twee kladblokken en twee computers vonden we antwoorden die ons (niet) verbaasden en (wel) inspireerden.

Verschillende bronnen vermelden dat wij mensen momenteel tussen de 38 en 50 procent van het wereldwijde landoppervlak gebruiken voor landbouw en veeteelt (zie bijvoorbeeld de Data Worldbank en de documentaire Kiss the Ground). Aan het begin van 2021 telde de totale wereldbevolking 7,837546 miljard mensen. Gaan we uit van de krapste situatie, 38 procent, dan gebruiken we wereldwijd 7.418 m² per persoon Om tot dit aantal te komen, gebruikten we deze rekensom: 510.000.000.000.000 m² (het totale aardoppervlak) / 100 x 30 (het percentage dat boven de zee uitsteekt / 100 x 38 (het percentage land dat we gebruiken voor landbouw en veeteelt) / 7.837.546.000 (alle mensen op de wereld) = 7.418 m² voor onze voedselvoorziening. 

Dat is één voetbalveld verbreed met tien meter: 

Wat hebben we nodig wanneer we het zelf doen?

We vonden iemand op internet die alle calorieën die een mens nodig heeft, optelde en verdeelde in vetten, proteïnen en koolhydraten, om van daaruit te berekenen welke gewassen een onervaren persoon op hoeveel grond moet kunnen oogsten. Zijn uitkomst: 4.700 vierkante meter, oftewel iets minder dan driekwart voetbalveld:

Kan het ook op minder?

Bovengenoemde iemand rekende vanuit de reguliere, moderne, zogenaamd meest efficiënte en effectieve landbouwmethodes. Waar zouden we op uitkomen als we gingen rekenen vanuit regeneratieve methodes, methodes die systemen in hun totaliteit zien? Om dat antwoord te vinden steken we de oceaan over.

De meneer met de baard hierboven David Blume. David is ecologisch bioloog, permacultuur-boer en expert in biomassa-brandstof. Hij werkt overal ter wereld aan voedsel- en energiekwesties, geeft sinds 1997 les in permacultuur Een methode voor het ontwikkelen van harmonieuze, efficiënte en productieve natuurlijke systemen , heeft honderden mensen opgeleid tot permacultuur-ontwerpers en runde negen jaar lang een gemeenschappelijk tuinproject in de buurt van San Francisco.

Dat tuinproject besloeg ongeveer 8.100 vierkante meter, oftewel één en een kwart voetbalveld, waarvan de helft op een helling lag van vijfendertig graden. Om je daar een beeld bij te geven:

Dat is behoorlijk steil.

Op deze hellende postzegel wist David genoeg voedsel te produceren voor ruim driehonderd mensen, op piekmomenten zelfs voor vierhonderdvijftig. Dat is acht tot tien keer meer dan wat officiële instanties voor mogelijk houden, en dit terwijl David zelden op meer dan de helft van het land tegelijkertijd gewassen verbouwde.

Toen David het tuinproject aanving, was de grond zo dood en hard als cement. Negen jaar later, toen hij moest stoppen omdat zijn huurcontract niet meer werd verlengd, was het land een paradijs. In een blogpost schrijft hij: “Ik produceerde maar een fractie van wat ik had kunnen produceren als het land mijn eigendom was geweest en ik ook een bovenlaag van bessen-, bloemen- en notengewassen, plus fruit- en notenbomen had geplant. Toch bracht de boerderij zoveel op dat ik qua inkomen bijna elk jaar in de top 15 procent zat van de ruim 2000 biologische boerderijen in Californië.”

Best indrukwekkend, vonden mijn vriend en ik.

Om de vraag dus opnieuw te stellen:

Hoeveel land hebben we werkelijk nodig om onszelf te voeden?

Ik geef het woord nog een keer aan permaculturist David Blume: “Met een goed maar enigszins slordig tuin-ontwerp, heb je ongeveer vijftig vierkante meter per persoon nodig, maximaal. Met een heel goed ontwerp is twintig vierkante meter voldoende.”

Twintig vierkante meter, oftewel een postzegel ter grootte van een studentenkamer, om jezelf een heel jaar te voeden.

Anders gesteld: als we allemaal op permacultuur-cursus gaan, dan kunnen we uit die 7.418 vierkante meter landbouwgrond die momenteel per persoon wordt gebruikt (7.418 / 20), bijna driehonderd-éénenzeventig keer de voeding halen die we nodig hebben.

Houden we de maatstaven van David Blume aan, dan hebben we in plaats van 38 procent van het wereldwijde landoppervlak, slechts ietsjes meer dan één duizendste Om tot dit aantal te komen, gebruikten we deze rekensom: 20 m² per persoon (nodig voor voedselvoorziening) x 7.837.546.000 (alle mensen op aarde) / 510.000.000.000.000 m² (totale aardoppervlak) x (30/100) (gedeelte van het aardoppervlak dat boven de zee uitsteekt) x 100 = 0,1025 procent nodig. Dat is, ter illustratie:

Iets meer dan vier en een half keer het landoppervlak van Nederland.

Waar dus elk mens op de planeet gevoed van kan worden, vanuit manieren die biodiversiteit vergroten in plaats van verdelgen, die onze verbinding met de aarde herstellen in plaats van doorsnijden, die energie ophopen in plaats van verkwanselen — en die ons voeden op veel meer vlakken dan via nutriënten alleen.

Schaarste is een mythe. Met een kanttekening

Onze blocnote-espresso-internet-berekening is niet waterdicht.

• Visvangst, genoeg voor ongeveer 17 procent van de dierlijke eiwitten die wij mensen eten, hebben we buiten beschouwing gelaten.
• Mensen houden wereldwijd miljarden landdieren. Ieder van die dieren heeft het liefst meerdere voetbalvelden aan grasland onder zijn of haar poten. Ook deze dieren hebben we buiten beschouwing gelaten — onze berekening gaat uit van een veganistisch dieet.
• Niet iedereen op de wereld woont in een even productief klimaat als het Californië van David Blume.

Dit zijn geen kleine kanttekeningen en er zullen er vast meer zijn, maar ik kan ze ook omdraaien. Zo hebben mijn vriend en ik enorme lappen grond die volgens officiële cijfers te steil, te koud, te warm of te droog zijn om er iets mee te kunnen doen — en waarop talloze mensen toch een redzaam leven leiden, niet meegenomen in onze berekening. Ook het gegeven dat we momenteel wereldwijd anderhalf keer zoveel voedsel produceren als nodig, terwijl we éénderde tot de helft daarvan weggooien, hebben we niet meegenomen.

Daarbij wil ik iets zeggen over de gangbare manieren waarop we momenteel met dieren omgaan. 

Wij hebben de neiging ontwikkeld om dieren (net als onszelf) los te koppelen van natuur. We vernietigen enorme lappen grond, puur en alleen om voer voor dieren te produceren. Dat voer transporteren we vervolgens naar andere enorme lappen grond, waar dieren zó dicht op elkaar gepakt staan, dat zij nu vaak de schuld krijgen van luchtvervuiling, bodemerosie, verwoestijning en opwarming van de aarde.

Ik geloof niet dat we met teveel mensen en dieren zijn

Tekort, schaarste en de overtuiging dat de één alleen kan winnen ten koste van een ander, zijn zo vervlochten met ons collectieve denken en handelen, dat alleen al de mogelijkheid dat we iets anders kunnen bouwen dan een concurrerende schulden-maatschappij, voor velen een brug te ver is.

Het (onbewuste) geloof in schaarste heeft er mede voor gezorgd dat organismen en soorten die van nature met elkaar samenwerken en elkaar versterken, dat niet meer kunnen. Erger nog: doordat we dezelfde soorten bij elkaar proppen, bijvoorbeeld in steden, worden ze een afbrekende in plaats van een opbouwende kracht.

Wat me daarentegen hoop geeft, is het levende bewijs dat wij onszelf (weer) onderdeel kunnen maken van een overvloedig geheel. Een geheel waarin levensvormen mét in plaats van tegen elkaar werken, en wij onze voetafdruk kunnen optimaliseren in plaats van minimaliseren.

Dan is er nog het zogenaamde economische motief. Denken, handelen en leven vanuit overvloed levert namelijk op álle fronten — ook financieel — veel meer op dan de nu nog gangbare landbouw en veeteelt.

Hier volgen nog vier levende voorbeelden

Bec Hellouin

In het Franse Normandië runnen Charles en Perrine Hervé-Gruyer een permacultuur-boerderij. Samen met een instituut voor landbouwonderzoek deden zij een experiment: op een uitgeput stuk grond van 1000 vierkante regeneratief te werk gaan en kijken wat je met de voedsel-opbrengst aan inkomen kunt vergaren.

Het eerste jaar bracht de oogst 32.000 euro op, in het derde jaar zaten ze al op 54.000. Ter vergelijking: wil je conventioneel boeren, dan heb je voor dit soort bedragen minstens het tienvoudige aan land nodig, plus een olympisch zwembad aan bestrijdingsmiddelen, grote machines en brandstof.

“Dit is hoopvol nieuws”, zegt Charles in de documentaire Tomorrow. “Het maakt microboerderijen veel makkelijker en overal op te richten. En het maakt een maatschappij mogelijk met echte voedselveiligheid.”

Will’s Roadside Farm Market

In het Amerikaanse Milwaukee runt een ex-basketbalspeler genaamd Will Allen een stadsboerderij van achtduizend vierkante meter. Bijna vijftienhonderd mensen kunnen hier het hele jaar van eten. Omgerekend heeft deze boerderij dus iets meer dan vijf vierkante meter nodig (een kwart van David Blume’s studentenkamer) om één persoon het hele jaar door te voeden.

Olhos d’Água

In de Braziliaanse deelstaat Bahia woont een Zwitser genaamd Ernst Götsch. Toen hij en zijn familie er in de jaren ’80 neerstreken, was het hele gebied een afgetakeld, kaalgevreten en geërodeerd gebeuren. Ernst begon er te boeren, zonder bemesting, zonder irrigatie en zonder bestrijdingsmiddelen. Hij zaaide, plantte en groeide — en hij snoeide, meerdere keren per jaar, om groen materiaal op te hopen en te transformeren tot voeding voor het bodemleven.

Grond die zogenaamd ongeschikt was voor het verbouwen van cacao (te zuur en te hoog in aluminium), levert nu jaarlijks ongeveer 1200 kilogram cacao per hectare. Ter vergelijking: dat is drie keer zoveel als de gemiddelde Braziliaanse productie, en van een kwaliteit die zo hoog is dat men er vier keer de gemiddelde prijs voor betaalt. (Meer over Ernst en zijn werk vind je o.a. in deze Youtube-video en op deze website).

Teaming with Life

Jos Willemsen werkte als tuinbeheerder en landschapsarchitect. Lang deed hij dat vanuit een conventionele blik, en al die tijd kon hij zich niet verenigen met het idee dat wij in een gesloten kringloop leven.

Onbegrip werd frustratie en frustratie werd inspiratie. Nu helpt hij mensen en boerenbedrijven om te (her)ontdekken hoe we natuurlijke, scheppende en overvloed-creërende patronen hun ding kunnen laten doen in plaats van ze te ontwrichten. Hier kun je meer leren over zijn inspirerende gedachtengoed en projecten waar hij bij betrokken is. En hier de trailer van de documentaire die over hem werd gemaakt. 

Dus, om met de woorden van een Franse tuinder genaamd Philip Forrer te spreken: 

‘Het kost meer moeite

om in voedselschaarste te leven

dan in overvloed.

‘Dood de natuur niet,

dat is veel simpeler.’

Tekst door: Raymundo Resink

Deze gastblog is gebaseerd op ‘De leukste rekensom’ uit Raymundo’s boek Geld Gaat Nooit Over Geld. Het boek is vrij op een ‘geef wat goed voelt’ donatiebasis online te lezen; de papieren versie en het e-boek gaat Raymundo middels een crowdfunding-campagne realiseren.

Meer verhalen lezen van mensen met inspirerende inzichten? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en krijg ons laatste e-magazine cadeau!