De mentale last van moeders: de oneindige, onbetaalde en onzichtbare fulltime baan

We willen graag geloven dat de zorgtaken binnen een gezin gelijk verdeeld zijn. Maar de betrokkenheid van vaders is niets meer dan schijn en moeders blijven hoofdverantwoordelijk voor het huishouden en de zorg voor de kinderen. Nog altijd ervaren zij de meeste mentale last. Kunnen we dat nu niet eens doorbreken?

Hoe mijn dag is geweest, vraagt mijn vriend als hij thuiskomt van zijn werk. Loeidruk, denk ik. Op woensdag werk ik altijd, maar vandaag zocht ik daarnaast uit wat onze baby van tien maanden zoal mag eten, ik gaf de wc een spoedpoets, had een gesprek met de nieuwe gastouder van onze zoon, ging met hem naar de osteopaat en ondertussen zocht ik uit welke landen er deze zomer geel of groen kleuren en welke buggy’s handig zijn voor op reis. Oh ja, en ik bestelde een lading luiers en flesvoeding. Dit deed ik allemaal in de tijd dat mijn vriend naar zijn werk is. Zoals altijd heb ik dan ook onze zoon naar de opvang gebracht en hem weer opgehaald en de hond twee keer uitgelaten.

Eigenlijk zien veel van mijn werkdagen er zo uit. Soms ben ik zo druk met allerhande taken dat ik amper aan werken toe kom. Dat is voor mij als freelancer (‘uurtje factuurtje’) niet zo handig. Maar los van dat het niet handig is, is het ook bloedirritant dat moeder worden blijkbaar – zonder dat ik dat wist of wilde – komt met een nieuwe baan: die van gezinsmanager. Nog minder handig: van nature ben ik een bijzonder slechte huisvrouw. Dus veel van de dingen die ik doe, doe ik niet omdat ik ze leuk vind of zo goed kan, maar omdat ze anders simpelweg niet gedaan worden. En dat trek ik dan ook weer niet. Los daarvan mag mijn bloedje het natuurlijk aan niks ontbreken.

Natuurlijk doet mijn vriend ook dingen in huis, hij kookt bijvoorbeeld iedere dag. Maar dan moet ik er wel voor zorgen dat de boodschappen zijn gedaan. En als hij de tas van onze zoon inpakt moet hij altijd even checken wat ik (ik? wij!) hem ook alweer meegeef. 

Het komt er op neer dat ik het hele voetbalveld moet doorkruisen zodat hij al wachtende bij de goal de bal in kan koppen. Als ik halverwege blijf haken, verliezen we. Met de juiste voorbereiding en de juiste aanwijzingen komt het dus goed. Maar jeetje, waarom is dat toch nodig? Waarom ben ik de hoofdverantwoordelijke van ons huishouden? Waarom doen we dit niet samen? Van mijn vriendinnen met kinderen hoor ik vergelijkbare verhalen (eerlijk is eerlijk: waaruit ook blijkt dat ik het zó slecht nog niet heb getroffen), en één van hen stuurt me een podcast van Janne Schuijn. Podcasts zijn niet zo mijn ding, maar deze podcast heb ik tot het einde beluisterd. Een primeur.

Want wat blijkt tot mijn verbazing, dit heeft een naam. Dit heet de mentale last van moeders.

Mentale last

De mentale last gaat niet alleen om wie in het huishouden het meeste doet. Het gaat over het continue nadenken over en plannen van zaken binnen en rondom het huishouden. Dus niet: wie koopt nieuwe kleren voor de baby, maar wie bedenkt dat de kleren te klein worden en dat er nieuw spul moet komen. Of wie bedenkt op tijd dat er niet genoeg in de koelkast ligt om een fatsoenlijk avondmaal van te maken. Wie houdt de luiervoorraad in de gaten, wie maakt afspraken voor het consultatiebureau en wie wordt gebeld als je kind zich niet goed voelt op de opvang. Afijn, je begrijpt ‘m. 

Doordat mensen met veel mentale last continu aan van alles en nog wat moeten denken raakt hun hoofd vol, zijn ze moe en krijgen ze niks gedaan. Het is dan moeilijk om een goede werk-privé balans te vinden. Moeders die daar niet in slagen en die de rem kwijt raken, lopen zelfs het risico op een mommy burn-out. 

Extra geniepig is: doordat de taken van een gezinsmanager veelal onzichtbare zijn, weten huisgenoten vaak niet eens dat iemand ze heeft uitgevoerd. 

Wie doet wat

Iedereen heeft mentale last, ook mannen en ook mensen in gezinnen zonder kinderen. Maar hoe de verdeling precies zit, wordt vaak uitvergroot als er kinderen komen. Relaties die gelijkwaardig zijn of lijken worden dan opeens traditioneel. Uit cijfers van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) blijkt dat vrouwen per week 26,25 uur spenderen aan onbetaald werk, zoals zorgen voor de kinderen en het huishouden. Voor mannen is dit 16,94 uur per week. Dat verschil van 9 uur is dus nog los van de emotionele arbeid die hierachter zit, die mentale last dus. Uit onderzoek van het CBS blijkt dat mannen en vrouwen evenveel werken als je onbetaald en betaald werk bij elkaar optelt.

Maar zo zit de vork dus niet in de steel.

Ja, vaders ondernemen anno 2021 meer met hun kids dan ooit. Maar het zogeheten emotion work (‘het management van zorg en huishouden en het initiëren van gesprekken over het welzijn van het gezin’) komt toch nog altijd op het bordje van de vrouw terecht, volgens het onderzoek ‘Ons geld’ van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP).

Volgens Darcy Lockman – ze ergerde zich zo aan haar man dat ze besloot de scheve verdeling te onderzoeken en daar een boek over te schrijven: ‘All the Rage: Mothers, Fathers, and the Myth of Equal Partnership’ – is dit geen probleem in de relationele sfeer of geklaag van vrouwen, maar is de arbeidsverdeling tussen moderne ouders thuis een van de belangrijkste genderproblemen van onze tijd.

Gezinsmanager of marketingmanager

Waarom zijn op het werk de mannen de manager, en zijn thuis de vrouwen dat? Zelfs nu ze steeds meer buitenshuis werken? Het heeft te maken met een wirwar van vooroordelen, stereotypen, sociale normen, voorkeuren en rolpatronen. We zijn geneigd te denken dat vrouwen nu eenmaal beter zijn in regelen en verzorgen. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen zich verantwoordelijk voelen voor het huishouden, dat ze hogere standaarden hebben wat betreft het schoonmaken, en dat moeders vaak de kleding van de kinderen uitkiezen. Dat stelt Tanja van der Lippe, hoogleraar sociologie van huishoudens en arbeidsrelaties aan de Universiteit Utrecht in de Volkskrant.

De man laat zoveel steken vallen dat de vrouw wel móet ingrijpen

In het boek van Lockman lees je dat vrouwen niet uit eigen beweging krampachtig over huishoudelijke taken waken. Maar het gaat vaak om situaties die om de interventie van een weldenkende volwassene vragen. De man laat zoveel steken vallen dat de vrouw wel móet ingrijpen.

Herkenbaar. Ik denk aan mijn vriend die onze zoon op een warme dag – het zou 24 graden worden – in een lange broek en een dikke sweater naar de gastouder wilde sturen. Hij deed hem nog net geen muts op. Zelfs nadat ik halverwege nog subtiel had aangegeven dat het warm zou worden vandaag. In zo’n geval moet ik het dus óf zelf doen óf hem heel goed instrueren. Dat wil ik allebei niet. “De meiden staan hier ook regelmatig in een zomerjurkje beneden terwijl het veertien graden wordt”, vertelt de vriendin die me de podcast stuurde. Ik weet zeker dat heel veel andere moeders (en vaders) zich een soortgelijke situatie voor de geest kunnen halen.

Nog even terug naar die vooroordelen: verder vinden we in Nederland dat vrouwen beter voor jonge kinderen kunnen zorgen dan mannen (logisch: als je ergens meer tijd in steekt word je er vanzelf beter in). En dat meer dan drie dagen opvang niet goed is. Er is dus iemand die aan betaald werk besteedde uren moet opofferen, en vaak is dat de vrouw. Wat ook meespeelt is dat kinderopvang in Nederland zo duur is, dat het soms voordeliger is om een dag minder te werken zodat je kind niet naar de opvang hoeft. Dat lees je goed: in sommige gevallen kost een dag opvang per week meer dan dat een dag werken oplevert.

De verdeling van werk

Slechts 15,1 procent van de Nederlandse moeders werkt voltijds, van de vaders is dat 79,8 procent. De zorg voor het gezin en huishouden is voor 23 procent van de vrouwen de reden om niet meer uren te werken. Wat ook (niet) helpt is dat vrouwen vaker kiezen voor werk in een sector waarin werk te combineren valt met andere zorgtaken, zoals de zorg en het onderwijs. Of dat mannen die wel minder willen gaan werken worden tegengewerkt. Ze worden minder gesteund door hun werkgever en door hun vrienden watjes gevonden. Als een man zijn genderrol doorbreekt en thuisblijft met de kinderen verliest hij dus twee keer: zijn status als kostwinner en zijn status op het werk. En daarmee zijn dus ook mannen slachtoffer van deze traditionele rolverdeling.

Het CPB stelt tevens vast dat langer geboorteverlof voor vaders zorgt voor een gelijkwaardigere verdeling van de zorgtaken. Op dit moment is dat geboorteverlof voor vrouwen zestien weken betaald en voor mannen twee weken betaald, vijf weken deels betaald. Dat is dus nog steeds een enorm verschil. Ik kan me voorstellen dat dit ervoor zorgt dat moeders meer zorgtaken oppakken wanneer nieuwbakken vaders weer gaan werken. Daardoor raken vaders hun gevoel van verantwoordelijkheid over de zorgtaken thuis kwijt. En zodra vrouwen ook weer naar hun werk gaan worden die verantwoordelijkheden en taken niet herverdeeld. 

Child penalty

Als het gezin wordt uitgebreid met koters is het de vrouw die minder gaat werken of kiest voor een baan dichterbij. Dit omdat degene die het minst verdient het meeste betaalde werk omruilt voor onbetaald werk. En anno 2021 is dat nog steeds meestal de vrouw (hallo inkomenskloof!). Met als gevolg lagere lonen en minder kans op promotie. De inkomenskloof – die al aanstichter was van deze scheve verhouding – wordt hierdoor dus alleen nog maar groter. De achterstand ontstaat direct na de geboorte van het eerste kind en de kloof gaat nooit meer dicht. Het CPB deed onderzoek naar deze child penalty en wat blijkt? Na een eerste kind verliezen vrouwen zo’n 45 procent aan inkomen. Mannen verliezen 6 procent. Dat is dus een verschil van 39 procent.

De komst van een baby maakt de inkomenskloof nog groter

Dat het per se een vrouw moet zijn die meer onbetaald en minder betaald werk doet wordt ontkracht door een onderzoek hiernaar onder lesbische stellen. Hoewel het inkomen van de biologische moeder na de bevalling ook een snoekduik neemt, is het verschil minder groot en duurt deze minder lang: na vijf jaar is het verschil verdwenen.

Patronen doorbreken

Het hóeft dus niet zo te gaan. Volgens Darcy Lockman komen we een stuk verder als we als samenleving anders gaan denken over zorgtaken, werk en gendernormen. Weg met de patriarchale cultuur, waarin mannen nog altijd meer verdienen en minder tijd in hun kinderen steken dan vrouwen. We kunnen patronen doorbreken door zelf het goede voorbeeld te geven, aan onze kinderen en aan de mensen om ons heen (lees: de samenleving). 

De overheid speelt hierin ook een grote rol. Door vaders en moeders evenveel geboorteverlof te geven, krijgen zij allebei de mogelijkheid om een goede balans te vinden tussen werk en privé. Doordat vaders vanaf het begin meer en langer betrokken zijn bij wat er thuis gebeurt, zullen zij op lange termijn ook meer zorgtaken op zich nemen.

Gratis kinderopvang zal ook zorgen voor een betere balans. Want als dat geregeld is, hoeven vaders en moeders niet te stechelen over wie er bij de kinderen blijft. Sowieso is het huidige systeem onnodig ingewikkeld. Veel politieke partijen hadden gratis kinderopvang al op hun programma staan. Ik ben zó benieuwd of het er daadwerkelijk zal komen. Mij dunkt dat het de samenleving veel zal brengen.

Grote kans dat als je dit artikel tot hier hebt gelezen je een moeder bent. Wat kan jij doen voor een eerlijkere verdeling en vermindering van jouw mentale last? Doe eens de huishoudbattle van de Volkskrant en ontdek wie er meer in het huishouden doet en wie de meeste mentale last ervaart. Bespreek de uitkomst met je partner en onderneem – als dat nodig is – actie. De vriendin van de podcast heeft er veel baat bij gehad. Dat is er al één.

Wil je meer lezen over hoe we samen een sociaal, vitaal en duurzaam Nederland creëren? Schrijf je in voor onze wekelijkse nieuwsbrief, dan mis je niks!