10 vragen aan… voedselboswachter Friso van Overbeek

Voedsel verbouwen terwijl je een rijk ecosysteem vol biodiversiteit creëert? Het kan met een voedselbos. Door de natuur na te bootsen, bouwen voedselboswachters aan veerkrachtige gebieden die per hectare meer opleveren dan reguliere landbouw. Maar hoe werkt het precies? En hoe onderhoud je een voedselbos? We vroegen het Friso van Overbeek van Voedselbos Amsterdam.

1) Laten we bij het begin beginnen: Wat is een voedselbos eigenlijk?

“Een voedselbos is een door mensen ontworpen landbouwmethode, gericht op duurzame voedselproductie en geïnspireerd door de opbouw van een natuurlijk bos. Het is een weerbaar ecosysteem dat zichzelf in zekere zin onderhoudt. Hiermee is een voedselbos veel stabieler dan eenjarige landbouw waarbij je elk jaar moet spitten, zaaien, irrigeren en bemesten. Bovendien kost dat veel energie, CO2, water en stikstof. Een voedselbos doet dat niet. In principe hoef je dat na een paar jaar alleen nog maar te monitoren, hier en daar wat weg te snoeien en te oogsten. De natuur haar gang laten gaan en ingrijpen waar nodig, dat is de basis.”

2) Je bent voedselboswachter in Voedselbos Amsterdam. Kun je iets meer over deze plek vertellen?

“MijnStadstuin is een project van vier hectaren in Amsterdam West vol moestuinen van particulieren. Als Tuinbutler help ik mensen met het verbouwen van biologische groenten en fruit. Op datzelfde terrein is Rob van Asperen, de oprichter van MijnStadstuin, in 2016 een voedselbos van een halve hectare gestart. Inmiddels zijn we vier jaar verder. Vorig jaar hebben we voor het eerst gewassen zoals aalbessen, kweeperen, mistels en rozebottels kunnen oogsten voor de verkoop. Verder zijn we bezig met de educatieve component van ons voedselbos en hopen we later dit jaar te starten met de eerste dag- en jaarcursussen op het gebied van voedselbosbouw.”

3) Na vier jaar plukken jullie nu dus letterlijk en figuurlijk de eerste vruchten van het voedselbos. Is dat niet heel lang?

“Nee, voor ieder voedselbos geldt dat het na tien jaar pas écht begint te lopen. Mits je het goed hebt aangeplant uiteraard. Het bos is dan ‘volwassen’ en houdt zichzelf in balans. Je moet dus even geduld hebben, maar dan heb je ook wat.”

4) Een voedselbos op de juiste manier aanleggen is dus cruciaal. Hoe werkt dat eigenlijk?

“Aan de basis van ieder voedselbos ligt een gelaagd systeem dat geïnspireerd is op de opbouw van een natuurlijk bos. In het noorden plant je de zogenaamde kruinlaag: grote bomen zoals walnoot en linde. Vervolgens bouw je laag voor laag af richting het zuiden. Na de kruinlaag volgt de tussenlaag, met kleinere bomen zoals de hazelaar. Dan krijg je de struiklaag, met gewassen als de goji- en aalbes, en de kruidlaag, met planten als varens en brandnetel. Als allerlaatste heb je de bodembedekkers, zoals aardbeien en Siberische postelein. Omdat je van noord naar zuid van groot naar klein afbouwt, krijgen alle lagen genoeg zonlicht.

Voordat je begint met aanplanten, is observeren cruciaal. Een jaar lang doe je niks en kijk je alleen maar. Welke beestjes komen er op het land voor? En hoe verandert het gebied tijdens de verschillende seizoenen? Terwijl je kijkt, maak je plannen. In jaar twee plant je de grote bomen, graaf je vijvers en leg je de paden aan. Ook creëer je windheggen en plant je pioniers zoals wilgen en populieren. Dit zijn snelle bomen die de bodemkwaliteit verbeteren en luwte en temperatuur in je bos brengen. Vanaf het derde jaar focus je op steeds kleinere gewassen, zoals lage vruchtdragende bomen, struiken en kruiden waarvan je alleen het blad oogst.”

5) Zodra een voedselbos op poten staat, lost het allerlei ecologische uitdagingen op. Welke precies?

“Eén hectare voedselbos kan per jaar 13 ton CO2 vastleggen. Dit staat in schril contrast met één hectare akkerbouw, dat drie ton CO2 loslaat. Daarnaast geven voedselbossen een ongelooflijke boost aan biodiversiteit. In een voedselbos vind je namelijk een grote verscheidenheid aan productieve gewassen, maar er is ook een belangrijke rol weggelegd voor inheemse vegetatie. Hierdoor bieden voedselbossen een rijke leefruimte en voedingsbron voor allerlei dieren. Zo is tijdens een onderzoek het aantal insecten, amfibieën en vogels in voedselbos Ketelbroek in Groesbeek vergeleken met de soortenrijkdom in een nabijgelegen natuurgebied. En wat bleek? De biodiversiteit in het negen jaar oude voedselbos was groter dan in het natuurgebied. Zo snel kan het dus gaan.”

6) Ook op sociaal gebied hebben voedselbossen allerlei voordelen, toch?

“Zeker. Voedselbossen verbinden mensen met elkaar én met hun voedsel, veel meer dan akkerbouw dat doet. Daarnaast vergroten voedselbossen de leefbaarheid van steden. Bossen verdampen water en werken daarmee als natuurlijke airco voor de stad. Ook produceren ze zuurstof, filteren ze de lucht van fijnstof en andere vervuiling, slaan ze CO2 op en leggen ze stikstof vast. En groen maakt gelukkig: bomen scheiden stoffen uit die goed zijn voor ons welzijn en onze weerstand stimuleren. Forest Bathing is niet voor niets zo populair.”

7) Naast deze maatschappelijke voordelen zijn voedselbossen per hectare ook nog eens productiever dan reguliere landbouw. Hoe komt dit?

“Naarmate een voedselbos groeit, put het de bodem niet uit, maar wordt het ecosysteem steeds vitaler, gezonder en diverser. Dit zorgt ervoor dat een volgroeid voedselbos vele malen productiever is dan een soorten- en structuurarme monocultuur.”

Friso aan het werk in Voedselbos Amsterdam

8) Als voedselbossen ecologisch, sociaal én financieel winst opleveren, waarom zijn alle boeren dan nog niet om?

“Dat is eigenlijk heel simpel: vanwege grote investeringen zitten boeren vast in het huidige landbouwsysteem. Bovendien heb je voor een voedselbos geduld nodig. Overstappen gaat niet van de een op de andere dag, want een voedselbos is pas na een paar jaar productief. Dat gat moet je op de een of andere manier zien te overbruggen.”

9) Hoe kunnen boeren die transitie maken? En nieuwe boeren, hoe kunnen die beginnen?

“Bestaande boeren kunnen vijf tot tien procent van hun bestaande land reserveren, daarmee beginnen, en dat vervolgens langzaam uitbouwen. Zodat ze, terwijl het voedselbos groeit, geld kunnen blijven verdienen met hun vee of eenjarige gewassen. Een andere optie is uiteraard steun van de overheid, in de vorm van een zogenaamde omschakelsubsidie. Nieuwe boeren kunnen proberen om rondom hun voedselbos alternatieve economieën te creëren, zoals het geven van lezingen, workshops en cursussen.”

10) Even terug naar het voedselbos in Amsterdam: waar hopen jullie over vijf jaar te staan?

“Dan hoop ik dat het voedselbos écht voelt als een bos. Dat je onder de jonge bomen doorloopt en dat er een overvloed aan oogst te vinden is. En dat we in het bos bijzondere dieren tegenkomen. Ook zou het fantastisch zijn als Voedselbos Amsterdam bekend staat als een plek waar je terechtkunt om kennis en ervaring op te doen. Zodat we de voedselbosbeweging kunnen stimuleren.”

Op zoek naar een voedselbos bij jou in buurt? Deze kaart helpt je verder.

Foto’s door: Voedselbos Amsterdam