Hoe vind je je weg in de duurzame jungle?

Biologisch, plastic-vrij, lokaal… er is een hoop om op te letten als je door de supermarkt loopt. Soms voelt het misschien ook een beetje overweldigend. Kun je het wel goed doen zonder jezelf een plantaardige zero-waste leefstijl aan te meten? Hoe consumeer je bewust zonder het idee dat je jezelf beperkt? Gastauteur Floor Matla ging op onderzoek uit. “Ik denk dat het vooral belangrijk is om elkaar positief te stimuleren en schuldgevoel om te zetten in actie.”

De supermarkt is voor mij soms een behoorlijk lastige plek. Tussen alle verleidingen en oneindige keuzes zie ik ook een hoop problemen doorschemeren. Ik ben me in de loop der jaren steeds bewuster geworden van kwesties als de CO2-voetafdruk van een product, plastic verpakkingen, palmolie en zo gaat het nog wel even door. Toen ik tijdens mijn opleiding de documentaire Bananaland zag over de bananen-industrie in Zuid-Amerika, kwam ik erachter dat deze wordt gekenmerkt door chemicaliën, corruptie en uitbuiting. Na afloop bleef ik achter met een somber gevoel. Voornamelijk door de schrijnende omstandigheden, maar stiekem ook omdat er alwéér een product op mijn niet-kopen-lijstje terecht was gekomen.

Welcome to the jungle

Gaat dit niet te ver, vroeg ik me af? De supermarkt werd van een luilekkerland vol mogelijkheden langzamerhand een jungle vol uitdagingen. Eerlijk is eerlijk, soms zou ik willen dat ik minder wist. Desondanks probeer ik mijn kennis te zien als iets positiefs, als een moreel kompas dat ik nodig heb op mijn weg naar duurzaamheid. Net als in een echte jungle, waar je zonder kennis ongetwijfeld zult verdwalen. Daarnaast heeft de jungle ook veel moois te bieden, zeker als je er je weg leert te vinden. 

Averechts effect

“In een vervuild systeem is het schier onmogelijk om je handen schoon te houden”, aldus Jaap Tielbeke, schrijver van het boek Een beter milieu begint niet bij jezelf. Hierin beargumenteert hij dat we niet moeten struikelen over het verbeteren van onszelf, maar alert moeten worden op het systeem waarin we ons bevinden. Dat onze consumptie vaak kan worden gelinkt aan maatschappelijke misstanden is volgens Tielbeke een kwalijke zaak. Het idee dat wij door ons koopgedrag de wereld zouden kunnen redden is volgens hem ook gevaarlijk. De schuld wordt hiermee namelijk volledig afgeschoven op de consument.

“Ik koop enkel Fairtrade bananen, dus dan kan ik wel wat langer douchen.”

Je schuldig voelen over je eigen consumptie zou volgens Tielbeke een averechts effect hebben. Zo zouden we worden ontmoedigd door een eco-elite die zich elektrisch rijden en zonnepanelen kan permitteren. Daarnaast zou een duurzame keuze leiden tot een compensatie ergens anders: ‘Ik koop enkel Fairtrade bananen, dus dan kan ik wel wat langer douchen.’ We zien anderen om ons heen de wereld over vliegen, massaal winkelen of voedsel verspillen, waardoor we het idee hebben dat het allemaal niets uitmaakt.

Druppel op de gloeiende plaat

Het gevoel dat jouw acties slechts een druppel op de gloeiende plaat zijn overvalt mij ook zo nu en dan. We worden blootgesteld aan meer verleiding dan goed voor ons is. Niet zo gek dat ons morele kompas af en toe van de kaart raakt. Het loont dus niet om je schuldig te voelen over je koopgedrag, daar ben ik het mee eens. Maar dat betekent niet dat bewust consumeren onmogelijk is of dat we alleen goed bezig zijn als we zonnepanelen aanschaffen.

Het is tijd om onze focus te verleggen.

Waarom je wel verschil kunt maken

Heb je als individu invloed op je omgeving? Ik geloof van wel. Niet met een wijzende vinger, maar met een reikende hand. Begin, al is het met kleine stapjes, en laat anderen zien hoe het ook kan. Misschien een beetje cliché, maar in Gandhi’s woorden: Be the change you want to see. En het schijnt te werken! “Ons gedrag werkt enorm aanstekelijk”, aldus Rutger Bregman (die van ‘De meeste mensen deugen’). Zo laten luchtfoto’s bijvoorbeeld zien dat huizen met zonnepanelen zich veelal in clusters bevinden, op basis waarvan Rutger concludeert dat zonnepanelen andere zonnepanelen aantrekken.

Deze conclusie stemt mij zeker gunstig! En ik zie het ook om me heen. In vriendengroepen worden steeds vaker kledingruil sessies georganiseerd, vegetarische en veganistische recepten uitgewisseld en nagedacht over vakanties in eigen land. Ook op straat zie je nu steeds vaker boekenkastjes waar je boeken kunt ruilen, soms wel drie in één straat. En stel je maar eens voor, als iedereen in je omgeving enthousiast vertelt over prachtige treinreizen, zou jij dit dan niet eerder overwegen?

“Hoe kan ik mezelf en anderen stimuleren tot het maken van betere keuzes?”

De vraag ‘Wat mag ik niet?’ kun je dus veel beter vervangen door ‘Hoe kan ik mezelf en anderen stimuleren tot het maken van betere keuzes?’. Zelf haal ik mijn inspiratie bijvoorbeeld uit documentaires, verhalen van anderen en mooie initiatieven. En ik probeer daarbij de focus niet te leggen op de beperkingen, maar juist op de mogelijkheden. Die kunnen verassend veel energie geven.

Het is denk ik goed om te beginnen bij iets wat je zonder te veel moeite al kunt veranderen, en dit consistent toe te passen. Wil je bijvoorbeeld minder groente in plastic kopen? Ga elke week (of dag) naar de groenteboer, bio-super of de markt – en neem je eigen verpakkingen mee. Minder vlees? Eet dan bijvoorbeeld alleen in het weekend vlees. Een routine veranderen kost meestal tijd, maar oefening baart kunst.

Een hoop vliegen

Deze acties lijken misschien klein, maar ze zullen anderen aan het denken zetten. Spreek je daarom ook uit over je gedragsverandering. Zo geniet ik er zelf van om – als ik de tijd heb – mijn boodschappen te doen bij speciaalzaken, door de goede kwaliteit van deze producten. Mijn nieuwste ontdekking: Boeren en Buren. Hier kun je verse producten direct van boeren kopen en dat betekent niet alleen verse biologische ingrediënten, maar ook minder plastic, kortere voedselketens en contact met de producent. Een hoop vliegen in één klap dus.

Misschien nog wel belangrijker was dat Boeren en Buren mijn kijk op eten veranderde. Zo kreeg ik waardering voor de boer die ervoor had gezorgd dat die pompoen op mijn bord terecht was gekomen. Ook de smaak van het eten was anders, intenser. Wat ik hiermee wil zeggen? Met een kleine verandering kun je een hoop in gang zetten, zonder het gevoel te hebben dat je jezelf beperkt. Zelfs het tegenovergestelde, je kunt jezelf ermee verrijken! Deze filosofie kun je natuurlijk ook toepassen op consumptie buiten de supermarkt. Denk bij het kopen van kleding bijvoorbeeld vaker aan tweedehands of misschien een kledingruil. En ken jij een product waarvan je weet dat het een eerlijk verhaal heeft? Deel dit dan met je vrienden.

Minder consumptie, meer impact

Wil je wel duurzamer leven, maar weet je niet waar je moet beginnen? Spreek je twijfels dan uit. Misschien is er wel iemand in je omgeving die je kan helpen. De informatie die we tot ons krijgen is namelijk soms best verwarrend en tegenstrijdig. 

Daarnaast wil ik benoemen dat de meest groene consumptie vooral minder consumptie is. Deel, repareer, recycle en bespaar waar het kan en misschien houd je er een mooie ervaring aan over. Zo ontstaan er steeds meer repair-cafés waar je kapotte spullen kunt laten repareren en zelf aan de slag kunt. Of misschien heb je eenmalig een bepaald gereedschap nodig. Kijk dan of je het kunt lenen. Apps als Peerby en NextDoor maken het mogelijk oproepen te plaatsen in je buurt. Zo bespaar je grondstoffen én leer je gelijk je buren kennen. Duurzaam leven is voor mij dus allesbehalve saai.

Het heeft mij geholpen om te begrijpen dat ik als consument niet compleet verantwoordelijk ben voor de impact van mijn koopgedrag. Alleen moeten we niet onze ogen sluiten en denken dat het toch niets uitmaakt. Een individu kan namelijk een hoop in gang zetten. Ik denk dat het vooral belangrijk is om elkaar positief te stimuleren en schuldgevoel om te zetten in actie. Eet ik nog bananen? Jawel. Maar ik kies nu veel vaker voor appels, peren en pruimen.

Waar ligt jouw volgende uitdaging?

Wie is Floor Matla?

“Ik ben afgestudeerd in futurologie en antropologie en juist dit raakveld fascineert mij enorm. Voor mij betekent dit het zoeken naar het menselijke in de complexiteit van onze moderne wereld met alle uitdagingen van dien. Wat drijft ons? En waar lopen we tegen aan? Sinds kort schrijf ik hierover, onder andere op mijn blog die ik samen met een van mijn beste vriendinnen ben begonnen. Benieuwd? Neem een kijkje op www.destarterclub.com.”