Op de tractor naar Den Haag: boeren zitten hartstikke klem. Samenwerking is de sleutel.

Sinds vorig jaar oktober verzetten de Nederlandse boeren zich tegen de door de overheid voorgestelde maatregelen om het stikstofprobleem het hoofd te bieden. Ze zitten klem tussen een verouderd systeem en gebrek aan visie en daadkracht bij stakeholders en politiek. Gelukkig zijn er genoeg voorbeelden en experts die ons de weg kunnen wijzen uit deze impasse. MaatschapWij gaf ze afgelopen jaar het podium. 

De experts – boeren, ondernemers en wetenschappers – erkennen dat de meeste Nederlandse boeren vastzitten in een verouderd systeem. Een systeem waarin monocultuur er na de Tweede Wereldoorlog voor zorgde dat wij nooit meer honger zouden krijgen. Maar dat er nu voor zorgt dat ecologische systemen het een voor een begeven. Want om een monocultuur te doen slagen, moet je ál het andere leven verwijderen.

Overstappen naar een systeem waarin we samenwerken met de natuur in plaats van haar te beschadigen is makkelijker gezegd dan gedaan. Maar hoe moeilijk en ingewikkeld ook, het is niet onmogelijk. En willen we hier over 60 jaar nog steeds leven, dan is deze transitie simpelweg onvermijdelijk.

Even terug naar het begin

De stikstofkringloop is een natuurlijk proces en een van de belangrijkste onderdelen van een ongestoord ecosysteem. Een plant neemt stikstofverbindingen op, herbivoren eten deze planten en wanneer zij doodgaan komt de stikstof weer vrij. Om weer door planten opgenomen te worden.

Door menselijke bezigheden (als industrialisatie, grootschalig gebruik van verbrandingsmotoren en de groei in het houden van vee en het gebruik van de mest van dat vee) is de stikstofuitstoot de afgelopen eeuwen enorm toegenomen. Doordat wij mensen meer stikstof uitstoten dan planten kunnen opnemen, ontstaan er te hoge stikstofconcentraties in de bodem, in de lucht en in het water. Daardoor brengen we ecosystemen in disbalans en dus in gevaar. Dat heeft grote gevolgen voor het leven op de aarde.

Noodrem

Vorig jaar ontstond in Nederland een acute stikstofcrisis toen de Raad van State aan de noodrem trok nadat uit een onderzoek van Wageningen Environmental Research bleek dat de stikstofproductie in Nederland gehalveerd moet worden. Een behoorlijk pakket aan maatregelen moet de stikstofproblemen het hoofd bieden. Vooral voor de landbouwsector – die verantwoordelijk is voor bijna de helft van de stikstofuitstoot – was een grote rol weggelegd.

Zo stelde Tjeerd de Groot (D66) voor om de veestapel te halveren. Bovenop de plannen van het kabinet pasten de provincies nog hun eigen – strengere – maatregelen toe. En daarmee was voor de boeren de maat vol. Ze waren klaar met het negatieve beeld dat politici, media en milieuactivisten over het boerenbedrijf schetsen en dat de regelgeving op het gebied van onder andere dierenwelzijn, kwaliteitseisen van de producten en stikstof continue verandert.

“Het is de schuld van ons allen dat we een systeem hebben gecreëerd waarin intensivering en efficiënte boven alles staan. En dus is het ook aan ons allemaal om daar verandering in te brengen”

Boerenprotest

Op 1 oktober 2019 trokken duizenden boeren in de vroege ochtend per tractor in colonnes naar het Malieveld in Den Haag. Met het protest vroegen boeren aandacht voor hun positie in de maatschappij, de continue wijzigende regelgeving en het algemeen gebrek aan begrip en respect voor het boerenwerk. Dat protest is niemand ontgaan, al was het maar omdat het Nederlands drukste ochtendspits ooit veroorzaakte en de demonstratie in Den Haag -waar uiteindelijk zo’n 2.200 tractoren aanwezig waren en boeren het Malieveld op reden- behoorlijk uit de hand liep. Ook op andere plekken in het land waren er acties.

“In achterkamers werken ze aan achterbakse plannetjes, die schadelijk zijn voor boerenbedrijven”

Vast in het systeem

Sindsdien stappen de boeren geregeld op hun tractor om te protesteren. Met succes, want een aantal provinciebesturen heeft de maatregelen inmiddels gewijzigd. Toch voelen de boeren zich niet serieus genomen. En dat valt goed te begrijpen.

De meeste Nederlandse boeren zitten vanwege hun dure infrastructuur – zoals enorme stallen – muurvast in het oude systeem. Banken werken niet van harte mee aan een overstap, waarvoor vaak extra investeringen nodig zijn. De transitie naar een boerderij die samenwerkt met de natuur (denk: biologisch, regeneratief of op basis van permacultuur) zit er onder de huidige omstandigheden voor de meesten gewoon niet in.

Daarbij zijn de boeren klaar met de onduidelijkheid over het al dan niet bereiken van een akkoord tussen de collectieve partijen en het ministerie, dat de bewindspersonen – aldus Farmers Defence Force voorman Mark van den Oever – “in achterkamertjes zitten te werken aan achterbakse plannetjes, die schadelijk zijn voor boerenbedrijven”. Het protesteren van de boeren lijkt nog lang niet van de baan.

Maar heeft al dat protesteren eigenlijk wel het gewenste resultaat? Is het niet veel constructiever om te denken aan nieuwe oplossingen in plaats van vast te willen houden aan een systeem waarvan de houdbaarheidsdatum blijkbaar al lang gepasseerd is? Gelukkig zijn er al genoeg voorbeelden van hoe het anders kan. Het afgelopen jaar vertelde een aantal inspirerende boeren, ondernemers en wetenschappers hun verhaal aan MaatschapWij. Zij laten zien dat het vooruitzicht niet hopeloos is, maar juist vol kansen zit. We moeten én we kunnen het systeem veranderen. Samen.

Samen veranderen wat we samen hebben gecreëerd

Volgens ecoloog Louise Vet  groeit op onze landbouwgrond, over 60 jaar helemaal niets meer als we op huidige manier doorgaan. Willen we een hele reeks aan ecologische crises voorkomen, dan zit er maar één ding op zit: samenwerken. Want alleen als boeren, wetenschappers, overheden, bedrijven, natuurorganisaties en burgers de handen ineenslaan kunnen we de biodiversiteit in Nederland (en de rest van de wereld) herstellen.

Hoewel we de natuur behoorlijke schade hebben toegebracht de afgelopen jaren, is Louise hoopvol. Daarom lanceerde ze in 2018 samen met een hele reeks andere ecologen het Deltaplan Biodiversiteitsherstel, een coalitie van boeren, wetenschappers, bedrijven, banken en natuurorganisaties die gezamenlijk een plan hebben opgesteld om de verslechterde natuur in Nederland te herstellen. Louise: “Het is de schuld van ons allen dat we een systeem hebben gecreëerd waarin intensivering en efficiënte boven alles staan. En dus is het ook aan ons allemaal om daar verandering in te brengen.”

Wat kost vervuiling en uitbuiting?

Ook koploper van de Trouw Duurzame 100 2017 Volkert Engelsman pleit voor een nieuwe economie waarin het belang van de mens en de planeet worden meegenomen. En de kosten daarvan. Volgens Volkert moeten die namelijk gewoon in de prijs van een product worden meegerekend. “Hang een prijskaartje aan vervuiling en uitbuiting. Door correct te rekenen kunnen we de bewustzijnsbrug tussen producenten en consumenten sluiten en ervoor zorgen dat de planeet ook op de lange termijn bewoonbaar blijft.”

Voor iedereen die wil bijdragen aan de transitie naar een nieuwe economie heeft Volkert een advies: “Gewoon beginnen. Waar een wil is, is een omweg.”

Inspiratieboerderij

Met Bodemzicht laat Ricardo Cano Mateo zien dat het anders kan. De expert op het gebied van permacultuur en regeneratieve landbouw start de eerste circulaire en CO2-positieve boerderij van Nederland. “Bodemzicht wordt een demonstratieboerderij. Ons belangrijkste product zijn niet de gewassen of de eieren, maar de boerderij zelf. We hebben bestaande puzzelstukjes bij elkaar gebracht en er een werkbaar model van gemaakt dat voor ecologische, sociale én financiële winst zorgt. Zo hopen we toekomstige boeren te inspireren om onze principes over te nemen en daarmee de transitie naar een nieuw paradigma te versnellen. Om ervoor te zorgen dat er overal regeneratieve en CO2-positieve boerderijen ontstaan delen we onze kennis open-source en helpen we andere boeren met de implementatie van ons model.”

Wat denk jij? Moeten we het bestaande landbouwsysteem proberen te behouden, of de handen ineenslaan en werken aan een nieuw perspectief? We horen het graag!